ساختار مغز نوجوانان چگونه است؟
دوران نوجوانی، دورانی است که یک سری تغییرات ساختاری و کارکردی در مغز و ساختار عصبی رخ می دهد. در همین ارتباط EEG شاخصی است که در این دوران می تواند تغییرات ساختاری در مغز را نشان دهد.
- ابتدایی‌ترین بخش مغز ساقۀ مغز نام دارد. این بخش از مغز مسئولیت کنترل عملکردهای پایه‌ای، مانند هوشیاری، تنفس، فشار خون و درجه حرارت بدن را بر عهده دارد.
- در بالای ساقه مغز، بخش عاطفی است که به آن دستگاه لیمبیک می‌گویند. وظیفه دستگاه لیمبیک، کنترل هورمون‌ها، حافظه و همچنین واکنش‌های عاطفیِ خودکار و ناخودآگاه است.
در نگاهی عمیق تر میلیون‌ها سلول عصبی در مغز انسان وجود دارد. بخش زیادی از این سلول‌ها هستۀ مغز را شکل میدهند. آمیگدال از هسته‌های اصلی مغز در کنترل خشم، ترس و احساسات جنسی نوجوانان نقش دارد.
آمیگدال وضعیت امن، هیجان انگیز و یا خطرناک را به طور ناخودآگاه به بدن خبر می‌دهد، در نتیجه عکس العمل غیرارادی را در پی دارد. تفاوتی که در عملکرد نوجوان وجود دارد، تغییرات مداوم در آن میباشد.
نتایج پژوهشی نشان میدهند که الگوهای فعالیت EEG که در مطالعات مربوط به رسش و بلوغ مغزی مورد استفاده قرار می گیرند، به موازات کاهش ناحیه ای و موضعی در حجم ماده خاکستری رخ می دهند. این مطالعات نشان می دهند که با افزایش سن نواحی خلفیتر، زودتر از نواحی قدامی به رسش دست می یابند.
جایگزینی فعالیت امواج آهسته تر (باند تتا) با فعالیت امواج سریع تر (باند آلفا)، ابتدا در نواحی اکسیپیتال یا پس سری رخ داده و بعدها به لوب فرونتال یا پیشانی می رسد. در الگوی فعالیت الکتریکی مغزی در دوران نوجوانی، علی رغم کاهش کلی در میزان فعالیت در این دوران، نوعی فرونتالیزه شدن وجود دارد، به این معنی که نواحی فرونتال برای تکالیفی که مستلزم کارکردهای اجرایی هستند، در برگسالان بیش از کودکان فعال می شوند.
تغییر دیگر قابل مشاهده در نوجوانی، افزایش خطی حجم ماده سفید در تمام نواحی مغزی می باشد که این افزایش، نشان دهنده افزایش در فرایند میلینه شدن مغز میباشد که بیانگر بخش مهمی از فرایند رسش نورونی است و میتواند نشانی از افزایش اندازه آکسونها باشد.
این روند منجر به افزایش در میزان ارتباطها و همچنین سرعت پردازش نورونی شده و این موضوع باعث پیچیدهتر شدن شاخصهای مربوطه مانند افزایش پیک نوسانات فرکانس، انسجام EEG و ... در نوار مغزی می شود. افزایش در حجم ماده سفید با افزایش در سرعت پردازشها و تواناییهای شناختی همراه است.
مجموع یافته های حاصل از مطالعات مربوط به EEG در نوجوانی، نشان دهنده کاهش توان کلی، کاهش در توان مطلق در تمامی باندها، به ویژه درباند امواج آهسته و توزیع مجدد توان نسبی متناسب با سن می باشد.
این گونه تغییرات رشدی می توانند از عوامل مختلفی ناشی شوند که از آن جمله می توان به تغییر در تراکم و دنسیته نورونی، ضخامت قشری و تغییرات در سطوح نوروترانسمیترها که کارکرد شناختی و ظرفیت های آنها را تحت تاثیر قرار می دهند، اشاره نمود. نکات جالب توجهی در دامنه امواج مغزی برحسب رشد سنی افراد مشاهده شده است مثلا " فعالیت ریتمیک موج تتا در نواحی خلفی، که دامنه ای بین 4 تا 7 هرتز دارد و در کودکان مشاهده می شود، پیش درآمد ریتم آلفا (8 تا 13 هرتز) در بزرگسالان می باشد و رسش موج آلفا تا سن 16 سالگی رخ نمی دهد.
تسلط آمیگدال (مغز عاطفی) و رشد مغز در نوجوانی
قشر پیش پیشانی (بخش تصمیم گیرنده و برنامه ریزی مغز) هنوز در ساختار مغز نوجوانان به طور کامل رشد نکرده، پس مغز عاطفی تسلط بیشتری دارد. به همین دلیل نوجوانان در هنگام مواجهه با مسائل، بیشتر عاطفی برخورد می کنند. در حالی که بزرگسال دائما در حال کشمکش میان بخش عاطفی و قشر پیش پیشانی خود میباشد.
به طور مثال فرض کنید در حال رانندگی هستید و ماشینی از شما سبقت می‌گیرد. در چنین شرایطی مغز یک بزرگسال انتخاب‌هایش را سبک و سنگین می‌کند. با خود می‌گوید "بگذار من هم از او سبقت بگیرم و تلافی کنم"، اما بعد با خود فکر می‌کند که اگر پلیس جریمه‌اش کند و یا تصادف کند چه می‌شود. در نهایت طبق شخصیتی که در او شکل گرفته دست به انتخاب می‌زند.
اما نوجوان در مواجه با این مسئله به احتمال خیلی زیاد دست به عمل هیجانی و احساسی می‌زند که نشان دهنده ویژگی بارز دوران نوجوانی است
تغییرات و رشد مغز در نوجوانی
مغز نوجوان بر اثر تغییرات هورمونی، نیازها و تجربیات جدید، تغییر و بازسازی می‌کند. سرعت انتقال اطلاعات در دوران نوجوانی شتاب می‌گیرد و مسیرهای تازه‌ای در مغز ایجاد می‌شوند. در این شرایط ممکن است مسائل طبق روال عادی زندگی پیش نروند و هدف‌های جدیدی شکل بگیرد. این تغییرات از دست رفتن ثبات شخصیت را توجیه می‌کند.
در واقع دیدگاه‌ها و واکنش‌های جدیدی در نوجوان شکل می‌گیرند. نوجوان در این دوران حساس بیشتر به شغل، روابط بین فردی و به طور کلی آینده خود می‌اندیشد.
رشد مغز در نوجوانی هویت را نیز تغییر می دهد
به دلیل تغییرات ساختار مغزی، انسان در دوران نوجوانی به شدت نیاز به هویت یابی دارد تا بفهمد که چه شخصیت و چه تمایلاتی دارد. زمانی که هویت دوران کودکی را از دست میدهند به دنبال هویت جدید برای خود هستند. جستجو برای کشف هویت جدید میتواند سازنده یا مخرب باشد. هویت جدید در نوجوانان بیشتر تحت تاثیر گروه همسالان شکل می‌گیرد.
برای اینکه بفهمد چه چیزهایی برای آینده اش خوب است، چه شغلی را می‌خواهد انتخاب کند و چه شخصیتی می‌خواهد داشته باشد، گروه‌ها و تجارب زیادی را امتحان می‌کند. در این شرایط والدین و معلمان باید شرایط مناسبی را برای رشد و پرورش فکری نوجوان فراهم کنند. رفتار والدین با فرزندان در سن بلوغ بسیار بر چگونگی سپری شدن این مرحله از رشد تاثیر دارند، برای مثال، دور کردن دوستان ناباب از نوجوان یکی از چالش های والدین در این دوران است.
اثر تغذیه، الکل و موادمخدر بر رشد مغز در نوجوانی
مغز نوجوان بخاطر اینکه در حال فرآیند میلینه کردن قرار دارد نیازمند مصرف چربی‌های سالم است. بهترین ماده غذایی که در این دوران پیشنهاد می‌شود ماهی است چراکه حاوی روغن امگا 3 بوده و علاوه بر تاثیراتی که بر مغز می‌گذارد به کاهش افسردگی و احتمال خودکشی نیز کمک می‌کند.
در کنار این مسئله مصرف روی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. روی به تنظیم خلق و خو کمک می‌کند و باعث می‌شود تا سروتونین در مغز به خوبی عمل کند. کمبود آن نیز باعث ترشح گلوتامات می‌شود که با اضطراب برای نوجوان همراه می‌گردد. دریافت روی موضوعی است که والدین باید حتما به آن توجه کافی داشته باشند و حتی نوجوان را نزد متخصص تغذیه ببرند. روی موجود در بدن اغلب توسط استخوان‌های بدن جذب می‌شوند که در نتیجه روی کافی به مغز نمی‌رسد و نوجوان با بدخلقی و زودرنجی مواجه می‌شود.
در رابطه با مواد مخدر و الکل نیز باید بسیار مراقب بود چراکه نوجوان در دوره سنی قرار دارد که تجربه‌هایی که با لذت همراه است برای آنان تبدیل به عادت می‌گردد و بسیار زودتر از بزرگسالان به مواد اعتیاد پیدا می‌کنند. همچنین باعث می‌شود که بخشی از مغز عملکرد طبیعی داشته و بخشی دیگر بسیار ضعیف عمل کنند.
