پذیرش واکسن کووید-19 در ایران

به گزارش بهداشت نیوز، اجرای موفقیت آمیز برنامه واکسیناسیون علیه کرونا ویروس فقط منحصر به کارایی و اثربخشی واکسن نیست و

علاوه بر وجود یک سیستم بهداشتی منسجم و قوی، نیاز مبرمی به اعتماد عمومی و پذیرش جامعه هدف نسبت به واکسن دارد. مطالعه حاضر با رویکردی تلفیقی (کیفی-کمی بطور همزمان) با هدف بررسی وضعیت پذیرش واکسن کووید-19 و عوامل تعیین کننده آن در کلان شهر تهران طراحی و اجرا شده است.

روش اجرا

در این مطالعه،کلیه افراد بزرگسال 18 ساله و بالاتر ساکن مناطق 22 گانه شهرداری شهر تهران به عنوان جامعه هدف مد نظر قرارگرفت. حجم نمونه برآورد شده برای بخش کمی این مطالعه، برابر با 1200 نفر بودکه به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. جهت سنجش وضعیت پذیرش واکسن کووید-19 و تعیین کننده های مرتبط به آن از چک لیست محقق ساخته مطابق با  مطالعات جهانی صورت گرفته و گایدلاین سازمان جهانی بهداشت استفاده گردید. در بخش کیفی 100 نفر (در هر گروه 25 نفر شامل: سالمندان، ارائه دهندگان خدمات سلامتی، مبتلایان به بیماری های زمینه ای و جمعیت عمومی) بصورت هدفمند انتخاب و پس از انجام مصاحبه های عمیق نیمه ساختارمند با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، اطلاعات تحلیل و نتیجه بخش کیفی استخراج گردید.

یافته ها

1. بخش کمی

بخش کمی این پژوهشی با حجم نمونه 1200 نفری در شهر تهران انجام شد. میانگین سن در گروه زنان2/46و در گروه مردان 47 سال بود.

تمایل به دریافت واکسن: بطور کلی 6/83 درصد از شهروندان تهران تمایل به دریافت واکسن کووید- 19 داشتند و مابقی نسبت به دریافت این واکسن ابراز عدم تمایل کرده اند.

از منظری دیگر، با پرس و جو در خصوص نوع واکسن مشخص شد که فقط 8/6 درصد از افراد هیچ تمایلی به دریافت واکسن نداشته اند، اما 3/85 درصد واکسن خارجی، 4/25 درصد واکسن ایرانی و 6/9 درصد هر دو نوع واکسن را ترجیح داده اند. بر اساس چک لیست استاندارد جهانی نمره کووید-19(نگرش مردم به عملکرد و مدیریت دولت در حوزه اپیدمی با دامنه صفر تا 100 )، میانگین 23/49به دست آمد که بطور معناداری پائین تر از میانگین کل 20 کشور (نمره 95/52 ) قرار داشت که نمایانگر عملکرد متوسط ایران در این زمینه است.

بررسی برخی تعیین کننده های موثر بر تمایل به دریافت واکسن کووید-19 نشان داد که سالمندان در مقایسه با افراد زیر 60 سال 1/7 برابر بیشتر، افراد مجرد در مقایسه با افراد متأهل 46 درصد کمتر و افراد دارای تبعیت دارویی متوسط در مقایسه با افراد دارای تبعیت دارویی پائین، 43 درصد کمتر تمایل به دریافت واکسن داشتند.

شکل شماره 1: وضعیت 10 نشانگر مرتبط به نگرش مردم به عملکرد دولت در دوره همه گیری کووید-19

2. بخش کیفی

بخش کیفی مطالعه به منظور تعیین عوامل تاثیرگذار و چالش های مربوط به پذیرش واکسن کووید-19 در ایران و براساس تجارب 4 گروه شامل افراد دارای بیماری های زمینه ای، جمعیت عمومی، سالمندان، و کادر درمان انجام شد. اطلاعات از طریق مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته، جمع آوری و با روش تحلیل محتوا کیفی تحلیل گردید. مهمترین چالش ها و راهکارهای ارائه شده از نظر مشارکت کنندگان در کادر زیر آمده است.

راهکارها

1. مدیریت اطلاع رسانی مبتنی بر شواهد

• اطلاع رسانی و شفاف سازی درباره اثربخشی و عوارض انواع واکسن ها
• جلوگیری از انتشار اخبار ضد و نقیض درباره عوارض واکسن
• پاسخ سریع و شفاف به رویدادهای منفی محتمل منتسب به واکسن
• پیشگیری از انتشار نتایج موقت و اولیه مطالعات درباره واکسن ها
• مرور نقادانه مطالعات انجام شده در سطح ملی و بین المللی درباره واکسیناسیون قبل از اطلاع رسانی عمومی
• آموزش متخصصین سامانه 4030 در رابطه با ارائه اطلاعات علمی مرتبط با واکسیناسیون
• تامین و ارائه شواهد معتبر مبنی بر ایمنی واکسیناسیون پس از تزریق گسترده و بلندمدت واکسن
• لزوم انجام ارزیابی مداوم خطر همه گیری کووید- 19
• اطلاع رسانی شفاف درباره عوارض انواع واکسن های کووید- 19
• آموزش و تهیه بسته های اطلاع رسانی درباره واکسیناسیون جهت آگاهی سخنگویان در رسانه های مختلف
• ایجاد سامانه واکسیناسیون کشوری (ثبت دقیق موارد و پیامدها)
• اجتناب از بهره برداری سیاسی از واکسیناسیون و جلوگیری از تنش های ژئو سیاسی

2. عدالت در واکسیناسیون عمومی

• رعایت عدالت و تجاری نشدن تولید و توزیع واکسن
• توجه به دسترسی واکسن برای افراد پرخطرتر و آسیب پذیر
• جلوگیری از سو استفاده شرکت های دارویی و واسطه ها

3. مشارکت جامعه و افزایش تعامل با سایر ذینفعان

• اطلاع رسانی عمومی درباره فرایند تولید و ارزیابی اثر بخشی واکسن (داخلی/وارداتی)
• تقویت مدیریت محلی و تفویض اختیار به مدیران محلی جهت اجرای برنامه واکسیناسیون کووید- 19
• دادن امکان انتخاب به جامعه از طریق تهیه سبد متنوعی از انواع واکسن ها
• جلب مشارکت سازمان های مذهبی و مردم نهاد در فرایند واکسیناسیون عادلانه
• استفاده از مشارکت ارائه دهندگان خدمات پزشکی(خصوصا بخش های غیردولتی) جهت اطلاع رسانی درباره مزیت های واکسیناسیون
• استفاده از مشارکت سازمان های عمومی (شهرداری و دیگر سازمان ها) در تبلیغ و اطلا ع رسانی درباره واکسن
• افزایش ادراک خطر عمومی درباره همه گیری
• اصلاح باور های نادرست درباره واکسن کووید-19

4. تامین و توزیع مناسب واکسن

• حمایت ازتولید واکسن داخلی به عنوان اصلی ترین منبع واکسن
• تسریع در اخذ تأییدیه واکسن ایرانی از جوامع بین المللی
• ارتقاء ایمنی، نگهداری و ناوگان حمل و نقل واکسن
• تخصیص منابع کافی جهت ساخت واکسن
• تعامل لازم با سایر کشورهای پیشرو جهت وارد کردن و ساخت واکسن
• دیپلماسی فعال جهت تبادل منابع بلوکه شده برای تامین واکسن

5. جلب اعتماد عمومی

• گردش شواهد از طریق پزشکان معتمد
• گزارش رسانه ای تزریق واکسن به افراد سرشناس و با نفوذ
• الگو قرار دادن برخی روحانیون و پیشوایان مذهبی در واکسینه شدن
• استفاده از ظرفیت رسانه ملی در گزارش مستمر و انعکاس واکسیناسیون مسئولین
• اطلاع رسانی دقیق وشفاف در رابطه با چگونگی توزیع عادلانه واکسن
• توجه به مردم روستاها و آگاه سازی افراد صاحب نفوذ در روستاها
• آموزش و اطلاع رسانی درباره فرایند تولید و ارزیابی ایمنی و اثربخشی واکسن ایرانی
• شفاف سازی مسیر های توزیع واکسن

نتیجه گیری:

در کل به نظر می رسد برای افزایش میزان پذیرش واکسیناسیون کووید-19 در سطح محلی و ملی، باید سطح بهداشت، سطح سواد سلامت و میزان اعتماد عمومی به دولت در نظرگرفته شود و با برنامه ریزی برای افزایش سواد سلامت و به خصوص سواد واکسن، رغبت برای دریافت این واکسن افزایش می یابد.

در این راستا برنامه ها و استراتژی هایی طرح ریزی شود که با درنظرگرفتن حساسیت مذهبی و فرهنگی عقاید نادرست درباره واکسن را برطرف کند.

نتایج این تحقیق حاکی از آن است که رضایت پایینی از عملکرد دولت در بخش های مختلف مدیریت کرونا وجود دارد. بنابراین اطلاع رسانی به موقع و شفاف،گسترش حمایت های اجتماعی و پوشش های بیمه ای، گسترش دسترسی راحت و ارزان به تست های تشخیصی و امکانات مناسب درمانی، توجه به گروه های مختلف جمعیتی به ویژه گروه های آسیب پذیر و توجه همزمان به ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی سلامت می تواند در جهت افزایش سطح رضایت عمومی از عملکرد دولت کمک کننده باشد.

درنهایت انجام ارزیابی مداوم خطر با حضور کلیه ذینفعان، تدوین و پیش بینی سناریو های آینده و تدوین برنامه پاسخ و مدیریت کووید-19 با استفاده از نتایج ارزیابی مداوم خطر و ارزیابی مداوم مداخلات ملی در حوزه های مختلف توصیه می شود.

این طرح مصوب معاونت تحقیقات دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی بوده است که در سال جاری توسط همکاران رصد خانه اجتماعی کووید-19 انجام شده است.