حمل‌ونقل و جابجایی کالا در بازار تجارت جهانی یکی از گسترده‌ترین خدمات بین‌المللی است. از این رو، اهمیت این مسئله در حوزه حمل‌ونقل انواع مواد شیمیایی و غیرشیمیایی بسیار زیاد است. مایعات به عنوان بخشی از کالاها و مواد قابل حمل، درصد زیادی از حوزه ترانزیت کالا را به خود اختصاص داده‌اند. به‌خصوص در حوزه تجارت جهانی نفت و پتروشیمی و مشتقات آنها که اهمیت استراتژیک دارد. از این رو، یک سری نکات مهم مربوط به حمل و نقل مایعات وجود دارد که باید از آنها آگاه باشیم.
حمل کالای خطرناک
برخی از مایعات ممکن است جزو کالاهای خطرناک محسوب شوند. حمل کالای خطرناک به هر شیوه‌ای مقررات سخت و پیچیده‌ای دارد. تعریف خطرناک در حمل و نقل کالا و بار مشمول کالاهایی است که برای سلامتی افراد، وسیله حمل و کشور مقصد خطر داشته باشند. معمولا جابجایی کالاهای خطرناک توسط حمل‌ونقل هوایی انجام می‌شود.
کالاهای خطرناک توسط کمیته کارشناسان سازمان ملل متحد طبقه‌بندی شده است. بر مبنای این طبقه‌بندی، حمل کالای خطرناک بر حسب میزان خطر توسط هواپیمای مسافربری یا صرفا هواپیمای باربری انجام می‌شود. این طبقه بندی کالاهای خطرناک به این صورت است:
- مواد منفجره (Explosive)
- گازها (Gasses)
- مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquid)
- جامدات قابل اشتعال (Flammable Solid)
- مواد اکسیدکننده و پرواکساید آلی
- مواد سمی و مسری
- مواد رادیو اکتیو
- مواد خورنده (Corrosive Material)
- کالاهای خطرناک متفرقه (RMD)
مقررات مربوط به حمل و نقل کالای خطرناک یا حساس
حمل و نقل کالای خطرناک یا حساس از مقررات خاصی پیروی می‌کند. حمل این مواد در مقادیر بسیار کم و ناچیز و به صورت ارسال پستی ممنوعیت خاصی ندارد. با این حال، بر تمامی انواع کالاهای خطرناکی که توسط حمل‌ونقل هوایی جابجا می‌شوند، نظرات و مقررات سختی حاکم است. این مقررات شامل شناسایی و طبقه‌بندی کالا، برچسب‌ها و علائم ایمنی، مسئولیت واحدهای درگیر، مدارک حمل و راهنمایی اقدامات فوری برای شرایط اضطراری است.
موارد معاف از قوانین
با وجود تمام حساسیت‌ها و قوانین سخت‌گیرانه برای حمل کالاهای خطرناک، مواردی وجود دارد که معاف از قوانین هستند. معمولا حمل کالای خطرناک از طریق پست هوایی ممنوع است. ولی طبق مقررات شرکت پست و قوانین کتاب DGR حمل این کالاها از طریق پست هوایی بلامانع است:
- مواد رادیواکتیو با حجم کمتر از یک دهم محدودیت های تعیین شده
- مواد مسری که طبق دستوالعمل بسته بندی شماره ۶۵۰ کتاب DGR به درستی بسته بندی شده باشند
- نمونه های آزمایشگاهی بیماران که طبق دستورالعمل های بسته بندی کتاب به درستی طبقه بندی و علامت گذاری شده باشند.
حمل و نقل مایعات
حمل و نقل مایعات هم تا حدی تابع مقررات سخت‌گیرانه حمل کالای خطرناک انجام می‌شود. این سخت‌گیری‌ها بعد از حادثه ۱۰ آگوست در بریتانیا تشدید شد. در این حادثه که توطئه‌ای تروریستی بوده و ۱۰ پرواز هوایی را تهدید می‌کرد، مواده منفجره‌ای به شکل مایع و ژل کشف شد. از آنجایی که این پروازها بین آمریکا و بریتانیا بود، سازمان امنیت حمل‌ونقل آمریکا (TSA) اقدامی پیشگیرانه برای تکرار چنین حوادثی انجام داد. این سازمان مقررات جامع و همه‌جانبه‌ای را برای حمل کالا و مواد از جمله مایعات وضع کرد.
قوانین حمل مایعات در پروازهای هوایی
قوانین حمل مایعات در پروازهای هوایی که توسط سازمان امنیت حمل‌ونقل آمریکا TSA وضع شده، جزو کامل‌ترین مقررات است. طبق قوانین TSA حمل مایعات و ژل در حجم بسیار کم توسط مسافران منعی ندارد. اما هر مسافر تنها مجاز به حمل میزانی محدود و به وزن کمتر از ۳ تا ۴ اونس (۷۵ تا ۱۰۰ میلی لیتر) آب یا ژل است. این محدودیت حجمی صرفا برای حمل مایعات به داخل هواپیما و به همراه کیف دستی است. این مایعات با حجم کم هم باید با بسته‌بندی مناسبی حمل شود. حمل حجم بیشتر مایعات باید در چمدان‌ها و در قسمت بار انجام شود. حمل مایعات به عنوان کالای خطرناک از قوانین مربوط به حمل کالای خطرناک پیروی می‌کنند.
حمل و نقل مایعات در پست بین المللی
حمل و نقل مایعات در پست بین‌المللی و توسط حمل‌ونقل هوایی مجاز و محدود است. البته این مسئله به درجه‌بندی میزان خطرناک بودن مایعات بستگی دارد. با این حال، مقررات حاکم بر حمل‌ونقل مایعات در پست بین‌المللی هم وجود دارند و باید از آنها پیروی شود. اگر نکات مهم مربوط به حمل‌ونقل مایعات در پست بی‌المللی رعایت شود، هیچ خطری کسی را تهدید نخواهد کرد. شرکت‌های پستی و حمل‌ونقل بین‌المللی به خوبی به این مسئله واقف هستند. از جمله نکات مهم مربوط به حمل‌ونقل مایعات عبارتند از:
- رعایت اصول بسته بندی
- علامت گذاری جعبه های حاوی مایعات
- برچسب گذاری
- تخلیه و بارگیری
رعایت اصول بسته بندی
بسته‌بندی مایعات باید بر مبنای روش‌های اصولی انجام شود. رعایت اصول بسته‌بندی مانع از نشت بسته می‌شود. بسته‌بندی باید تحمل شرایط حمل‌ونقل هوایی یعنی لرزش، فشار و تغییرات دما و رطوبت را داشته باشد. بسته‌بندی مایعات معمولا بر اساس میزان شدت خطر آنها به سه شکل بسته‌بندی نوع یک، دو و سه برای مایعات با میزان خطر بالا، متوسط و کم انجام می‌شود. در حالت کلی از دو نوع روش بسته‌بندی ترکیبی و انفرادی برای حمل کالای خطرناک از جمله مایعات استفاده می‌شود. بسته‌بندی ترکیبی شامل بسته‌بندی خارجی و داخلی است. بسته‌بندی خارجی معمولا از جنس چوب، فلز، پلاستیک یا فیبر است. بیته‌بندی داخلی هم از جنس شیشه، پلاستیک، سفال یا فلز است. بسته‌بندی انفرادی اما هیچ‌گونه قسمت خارجی ندارد و معمولا از جنس فولاد، آلومینیوم یا فولاد است.
علامت گذاری جعبه های حاوی مایعات
شرکت فرستنده مایعات مسئول اصلی علامت‌گذاری جعبه‌هاست. این علامت‌گذاری معمولا به دو شکل انجام می‌شود؛ یک نوع علامت‌گذاری که مشخص کننده طراحی یا مشخصات بسته‌بندی است. نوع دیگر که شامل نام واقعی کالا، شماره UN و نام و آدرس کامل گیرنده و فرستنده است، نشان دهنده استفاده از یک بسته‌بندی معین برای جعبه‌های حاوی مایعات است.
برچسب گذاری
برچسب‌گذاری مایعات جزو وظایف شرکت‌های ارسال کننده است. برچسب‌های روی جعبه‌ها نشان دهنده میزان و نوع خطر کالا، روش خاص بارگیری و حمل موردنیاز و همچنین مکان قرارگیری جعبه‌های حاوی مایعات هستند.
تخلیه و بارگیری
مایعات مانند کالاهای خطرناک باید تحت شرایط خاصی بارگیری، حمل و تخلیه شوند. انجام این کارها به عهده فرستنده و گیرنده کالاست. البته اگر شرایط خاصی برای ارائه این خدمات لازم باشد، باید توسط صاحبان کالا به شرکت‌های حمل‌ونقل منتقل شود. از جمله نکات مهم در زمان تخلیه مایعات توسط وسایل حمل هوایی یا زمینی، پاکسازی مکان اشغال شده توسط بسته‌های مربوطه و همچنین جدا کردن برچسب‌هاست. در هنگام تخلیه باید نکات احتیاطی مربوط به حمل مایعات خطرناک رعایت شود.
