جراحی انحراف چشم؛ علائم، دلایل و روش های پیشگیری از مشکل انحراف چشم

زمانی که چشم‌ها در یک راستا قرار نگیرند و نتوانند به صورت همزمان به یک شی نگاه کنند، گفته می‌شود که فرد دچار انحراف چشم، لوچی یا استرابیسم شده است. انحراف چشم در افراد، ممکن است به صورت خارج(اگزوتروپی)، داخل(ایزوتروپی)، پایین(هیپوتروپی)، بالا(هایپرتروپی) یا ترکیبی از این موارد باشد. در چشم، شش عضله بیرونی وجود دارند که وظیفه کنترل حرکات چشم را به عهده دارند. وقتی یکی از این عضلات سفت شود، انحراف چشم صورت می‌گیرد و چشم به داخل، بیرون، پایین یا بالا چرخیده می‌شود.

البته در برخی موارد ضعف عضلات چشم نیز باعث انحراف یا لوچی می‌شود. در صورتی که فرد، عصب کرانیال داشته باشد، ممکن است به این عارضه دچار شود. در واقع اختلال در عملکرد عضلات کرانیال، باعث اختلال در کنترل عضلات چشم می‌شود. انحراف چشم معمولاً در کودکان شایع‌تر است اما ممکن است در بزرگسالان نیز دیده شود. خوشبختانه متخصص چشم می‌تواند به راحتی با انجام روش‌های مختلف از جمله جراحی انحراف چشم، این مشکل را برطرف کند. در این مقاله قصد داریم تا به جراحی انحراف چشم، اقدامات قبل و بعد از جراحی و تمام خصوصیات آن بپردازیم، با ما همراه باشید.

انحراف چشم

استرابیسم یا انحراف چشم، یک نوع بیماری است که در آن عنبیه چشم به درستی نمی‌تواند در یک راستا قرار گیرد. استرابیسم یکی از شایع‌ترین اختلالات چشمی، در کودکان است. در این عارضه یکی از چشم‌ها به صورت مستقیم به جلو نگاه می‌کند در حالی که ممکن است چشم دیگر به سمت خارج، داخل، پایین یا بالا بچرخد. استرابیسم می‌تواند یک چشم یا هر دو چشم فرد را درگیر کند.

در چشم، شش ماهیچه وجود دارند که حرکات چشم را تحت کنترل قرار می‌دهند. یک عضله، عنبیه چشم را به سمت چپ و یک عضله دیگر چشم را به سمت راست، حرکت می‌دهد. عضله‌های دیگر، چشم را به سمت پایین، بالا همراه با زاویه حرکت می‌دهند. برای تمرکز بر یک تصویر واحد، باید هر شش ماهیچه چشم به طور همزمان با هم کار کنند. وقتی یکی از عضله‌های چشم مشکل پیدا کند و نتواند به درستی حرکات چشم را کنترل نماید، چشم دچار انحراف می‌شود.

علت انحراف چشم

برای تمرکز و قرار گرفتن هر دو چشم بر یک هدف واحد، باید همه عضلات در هر دو چشم با هم متعادل باشند و هماهنگ با هم کار کنند. مغز، ماهیچه‌های چشم را کنترل می‌کند. انحراف چشم، به دلیل مشکلاتی است که بر عضله چشم تأثیر می‌گذارند. در واقع استرابیسم می‌تواند به علت ناهنجاری در عضله‌های چشم، مراکز بینایی چشم در مغز، اعصاب کنترل‌کننده عضلات چشم یا به علت دید ضعیف در چشم‌ها ایجاد شود.

ژنتیک نیز می‌تواند در انحراف چشم‌ها نقش داشته باشد. افرادی که والدین آن‌ها مبتلا به لوچی هستند، بیشتر در معرض انحراف چشمی قرار می‌گیرند. گاهی اوقات ممکن است استرابیسم به یک بیماری چشمی جدی تبدیل شود، به طوری که برای درمان آن باید جراحی انحراف چشم انجام دهد. گاهی فرد با این عارضه متولد می‌شود و گاه ممکن است در نوزادی، کودکی یا بزرگسالی به آن مبتلا شود. سایر عواملی که باعث اختلال انحراف چشمی می‌شوند، عبارتند از:

• ضربه به سر

• آسیب به چشم

• زایمان زودرس

• مشکلات مربوط به سلامتی مانند دیابت، تیروئید، گراویس، تومور مغزی، سکته مغزی

• آسیب به ماهیچه چشم هنگام جراحی چشم

• ناهنجاری‌های عضلانی

• ناهنجاری‌های عصبی

• دوربینی شدید

• فلج مغزی

• سندروم مغزی

علائم انحراف چشم

معمولاً در برخی از کودکان تازه متولد شده که دچار استرابیسم هستند، چشم‌ها بعد از سه یا چهار ماه در یک راستا قرار می‌گیرند. اگر بعد از گذشت چهار ماه، چشم‌های کودک شما در یک راستا قرار نگرفت، باید کودکتان را برای معاینه نزد پزشک ببرید. معمولاً متخصص، درمان‌های متفاوتی برای درمان انحراف چشم مانند استفاده از عینک، ورزش‌های عضلانی یا جراحی انحراف چشم تجویز می‌کند. در ادامه به علائم استرابیسم که به طور معمول بر هر دو چشم تأثیر می‌گذارد، خواهیم پرداخت:

• چشم‌ها همزمان به یک سمت نگاه نمی‌کنند.

• چشم‌ها هماهنگ با هم حرکت نمی‌کنند.

• بسته شدن یک چشم، در هنگام مواجه شدن با نور شدید خورشید

• چرخاندن یا کج کردن سر، برای نگاه کردن به‌اشیاء

• برخورد با‌اشیاء

• کودک ممکن است از چشم‌های خسته، تاری دید، دوبینی یا حساسیت به نور شکایت کند.

• علائم استرابیسم، ممکن است کم یا زیاد باشند. زمانی که کودک مریض یا خسته است، این علائم شدیدتر می‌شود.

درمان انحراف چشم

معمولاً پزشک متخصص می‌تواند با نگاه کردن به چشم‌های کودک، تشخیص بدهد که چشم‌های او انحراف دارد یا خیر؟ در بزرگسالان نیز دوبینی، خستگی زیاد چشم‌ها، ناهماهنگ بودن چشم‌ها و دشواری در هنگام مطالعه از نشانه‌های بارز این اختلال است که باید حتماً برای درمان آن، به پزشک متخصص مراجعه کرد. درمان انحراف چشم می‌تواند بر زیبایی و بینایی افراد، تأثیر مهمی بگذارد. روش‌های مختلفی برای درمان استرابیسم مانند ورزش عضلات چشم، جراحی انحراف چشم و… وجود دارد که در ادامه به توضیح آن‌ها خواهیم پرداخت:

ورزش عضلات چشم

در مرحله اول چشم پزشک برای درمان استرابیسم، تمرینات مخصوصی را به فرد آموزش می‌دهد تا با انجام آن‌ها بتواند هر دو چشم خود را به یک قسمت، متمرکز کند. این تمرینات به افرادی که نارسایی همگرایی دارند، می‌تواند کمک زیادی کند. ورزش عضلانی، برای زمانی است که چشم افراد برای کار‌های نزدیک مانند کار با کامپیوتر یا مطالعه، نتواند در یک راستا قرار گیرد.

جراحی انحراف چشم

یکی دیگر از روش‌های درمان استرابیسم، جراحی انحراف چشم است. کودکانی که انحراف چشم خود را در سنین اولیه، به وسیله جراحی درمان کنند، دیگر در بزرگسالی اثری از لوچی در آن‌ها دیده نمی‌شود. به طور کلی می‌توان گفت که استرابیسم زمانی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های اطراف چشم، یا خیلی ضعیف یا خیلی سفت می‌شوند. چشم پزشک می‌تواند بعضی از ماهیچه‌های چشم را سفت، شل یا حرکت دهد. با این روش، چشم‌ها در هنگام نگاه کردن می‌توانند به درستی در یک راستا قرار گیرند.

به منظور درمان کج شدن چشم، ممکن است به بیش از یک جراحی نیاز باشد. معمولاً جراحی انحراف چشم در بیمارستان به صورت سرپایی یا در مراکز جراحی به صورت بیهوشی یا بیحسی موضعی انجام می‌شود. در هنگام انجام جراحی، چشم پزشک در بافت شفاف چشم یعنی قسمت سفیدی آن، یک برش کوچک ایجاد می‌کند تا بتواند به عضلات چشم برسد. در ادامه عضلات را بررسی کرده و موقعیت یا طول آن‌ها را تغییر می‌دهد. این کار ممکن است در یک چشم یا هر دو چشم لازم و ضروری باشد. بعد از جراحی فرد می‌تواند ظرف چند روز آینده، به روال زندگی خود بازگردد.

روش نوین جراحی انحراف چشم

در روش‌های نوینی که اخیراً برای جراحی انحراف چشم ارائه شده است، پزشک جراح، با دستگاه یک فضای سه میلیمتری در چشم ایجاد کرده و در نهایت انحراف چشم را اصلاح می‌کند. از مزیت‌های اصلی استفاده از این دستگاه برای درمان انحراف چشم، این است که بعد از عمل در صورت عدم اصلاح، مجدد می‌توان عضلات چشم را با کمک بخیه تنظیم و اصلاح کرد. در ادامه باید افزود که انجام جراحی انحراف چشم با این روش، مستلزم دانش و مهارت کافی است؛ یعنی جراح چشم پزشک باید آموزش‌های مربوطه را به مدت دو سال فرا بگیرد و بعد با تبحر و دانش کافی دست به انجام این عمل بزند.

هدف جراحی انحراف چشم

در استرابیسم زمانی که چشم‌های فرد از همدیگر فاصله می‌گیرند، مغز برای نزدیک نمودن آن‌ها نمی‌تواند هیچ راهی پیدا کند. در واقع هدف از انجام جراحی، صاف کردن چشم است تا مغز بتواند با وضعیت جدید، خود را تطبیق داده و چشم‌ها را به هم نزدیک‌تر کند. هدف از انجام جراحی انحراف چشم، کاهش میزان لوچی و کاهش دفعات انحراف چشم می‌باشد. گاهی ممکن است فرد بر اساس خستگی، دچار انحراف چشم یا لوچی شود ولی احتمال آن کم و شدت آن پایین است.

لوچی جزئی، ممکن است به سمت خارج یا داخل باقی بماند که در اصطلاح به آن مونوفیکسیشن گفته می‌شود. طبق مطالعات، مونوفیکسیشن به مرور اصلاح و بهبود می‌یابد. ممکن است بعد از جراحی، فرد متوجه انحراف جزئی چشم‌های خود نشود. در واقع با انجام جراحی، لوچی به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد اما به ندرت کاملاً برطرف یا درمان می‌شود.

پس هدف از انجام جراحی انحراف چشم، صاف شدن و بهبود نسبی وضعیت چشم‌ها و بهبود عملکرد و ظاهر آن‌ها است. جراحی انحراف چشم، در افرادی که مبتلا به دوبینی هستند، باعث افزایش میزان دید، دید مطالعه یا همان خیرگی و برطرف کردن دوبینی در حالت دید مستقیم می‌شود. بعد از انجام عمل، ممکن است مشکل دید بالا یا دید دور همچنان باقی بماند که معمولاً این میدان‌های دید از نظر عملکرد، نسبت به میدان دید مستقیم اهمیت کمتری دارند. معمولاً افرادی که به این عارضه مبتلا می‌شوند، از این بیماری اذیت نمی‌شوند و می‌توانند با چرخش سر آن را برطرف سازند.

سن مناسب برای جراحی انحراف چشم

درمان استرابیسم باید به موقع و در اسرع وقت صورت گیرد. در واقع هر چقدر که کودک در زمان درمان، کوچک‌تر باشد، از شانس بیشتری برای بهبود و اصلاح کامل برخوردار است. در کودکانی که از اختلال استرابیسم رنج می‌برند، عمل جراحی انحراف چشم، باید به محض شناسایی بیماری، فوراً صورت گیرد. بهتر است این عمل در کودکان، قبل از سن شش سالگی انجام شود؛ زیرا در این زمان مغز به دید با یک چشم هنوز عادت نکرده است. جراحی انحراف چشم، عملی پر ریسک یا خطرناک نیست و نیازی به بستری شدن ندارد. مدت زمان جراحی انحراف چشم معمولاً بین ۳۰ دقیقه تا یک ساعت است.

آماده شدن برای جراحی انحراف چشم

مانند دیگر عمل‌های جراحی، برای انجام جراحی انحراف چشم به صورت کاملاً مطمئن، بی‌خطر و مؤثر، بیمار باید قبل از عمل، اقدامات لازم را انجام دهد. سه تا چهار هفته قبل از عمل، فرد باید برای بررسی وضعیت پزشکی و همچنین اطلاع از شرایط بیهوشی، به پزشک مراجعه کند. متخصص یک فرم، به فرد می‌دهد یا اینکه خودش آن را تکمیل می‌کند که در آن فرم، اذعان می‌شود که فرد از سلامت کافی برای تحت شرایط بیهوشی قرار گرفتن، برخوردار است. جراح چشم معمولاً ۱ یا ۲ دو هفته قبل از جراحی، چشم‌های فرد را معاینه می‌کند.

شما می‌توانید در این جلسه، سؤالات خود را مطرح کنید و بعد باید فرم رضایت نامه عمل را امضا کنید. باید مصرف دارو‌هایی چون آسپرین، آدویل، موترین، ایبوپروفن و… یک هفته قبل از جراحی، قطع شود. اگر فرد به منظور جلوگیری از سکته مغزی یا به دلیل بیماری قلبی، دارو مصرف می‌کند، باید قبل از عمل، راجع به مصرف یا عدم مصرف آن‌ها با پزشک مشورت کند. فرد از نیمه شب قبل از جراحی انحراف چشم، نباید چیزی بخورد یا بیاشامد؛ زیرا وجود مایعات یا غذا در شکم، باعث اختلال در روند بیهوشی می‌گردد و در این صورت ممکن است جراح عمل جراحی را کنسل نماید. در ضمن در روز انجام جراحی چشم، باید شیشه‌های عینک را بدون پریزم‌های آن نیز به همراه داشته باشید.

چگونگی جراحی عضلات چشم

جراحی انحراف چشم هم در کودکان و هم در بزرگسالان، به وسیله بیهوشی عمومی انجام می‌شود. البته در بزرگسالان نیز می‌توان این عمل را تحت بیحسی موضعی انجام داد. بعد از بیهوش شدن فرد، روی قسمت سفیدی چشم، یک شکاف روی پرده ملتحمه که روی عضلات را پوشانده است، ایجاد می‌شود. سپس عضله مورد نظر جدا شده و به وسیله بخیه‌های ریز، دوباره در جهتی متفاوت به چشم وصل می‌شود. در این عمل ممکن است یک یا دو عضله در چشم را، تحت عمل جراحی قرار گیرد.

با تغییر جهت عضلات، توانایی مکانیکی آن‌ها ضعیف‌تر یا قوی‌تر می‌شود. در واقع موقعیت جدید عضلات با تغییر زوایه چشم، باعث می‌شود تا چشم‌ها بتوانند در جهات مختلف حرکت کنند. در عمل جراحی انحراف چشم، به هیچ وجه تخم چشم برداشته نمی‌شود؛ به همین دلیل به استفاده از لیزر در این درمان، نیازی نیست. شش هفته بعد از عمل، بخیه‌ها خود به خود حل و جذب می‌شوند.

بعد از جراحی ممکن است روی چشم، از پچ استفاده شود که معمولاً در همان روز یا یک روز بعد از عمل، از روی چشم برداشته می‌شود. پزشک، عضلات چشم بیمار را بعد از به هوش آمدن یا یک روز بعد از عمل، دوباره تنظیم می‌کند. این کار معمولاً تحت بی‌حسی موضعی در کلینیک یا اتاق عمل انجام می‌شود و بین ده تا سی دقیقه، طول می‌کشد. بیماران ممکن است در جلسه تنظیم عضلات، دچار اضطراب شوند در صورتی که این کار، اصلاً دردناک نیست و بعد از انجام آن متوجه خواهند شد که به آن سختی که فکر می‌کرده‌اند، نبوده است.

اقدامات قبل از جراحی انحراف چشم

قبل از انجام جراحی انحراف چشم، باید تمامی آزمایش‌های روتین و آزمایش‌های مربوط به اتاق عمل انجام شوند. فرد برای انتخاب بهترین پزشک و جراح چشم، باید پرس و جو و تحقیق زیادی کنید تا بتوانید یک متخصص کاربلد و حرفه‌ای را در این زمینه پیدا کند. دو هفته قبل از انجام جراحی انحراف چشم، از مصرف دارو‌هایی چون آسپیرین خودداری کنید. همچنین از مصرف الکل، استعمال دخانیات یا هر گونه مواد مخدر دیگر، جدا پرهیز نمایید. قبل از ورود به اتاق عمل برای جراحی، از یک فرد برای حمایت و همراهی کمک بگیرید.

مراقبت‌های بعد از جراحی انحراف چشم

بعد از انجام جراحی انحراف چشم، می‌توانید برای از بین بردن جای زخم، از کمپرس آب یخ استفاده کنید. برای تسریع در روند بهبودی نیز از پماد و قطره‌های توبرادکس، استفاده کنید. در واقع این قطره و پماد‌ها دارای آنتی بیوتیک هستند و می‌توانند از التهاب چشم جلوگیری کنند. بعد از جراحی سعی کنید که چشم‌هایتان تا مدت‌ها در تماس با هیچ گونه وسیله‌ای قرار نگیرند و از ماساژ دادن آن پرهیز کنید، زیرا باعث عفونت چشمی می‌شود. همچنین تا یک هفته از حمام به طوری که آب در تماس مستقیم با چشم باشد، خودداری کنید.

علائم شایع بعد از جراحی چشم

در برخی افراد بعد از عمل جراحی انحراف چشم، ممکن است علائمی چون تورم، کبودی و برخی عوارض جزئی دیگر به وجود آید. معمولاً این عوارض در بیشتر بیماران با مصرف دارو، مدیریت می‌شوند. همچنین در برخی از افراد ممکن است که اشک چشم، به رنگ صورتی یا متمایل به قرمز شود یا اینکه فرد، ترشحات مخاطی داشته باشد. تا چند روز بعد از عمل، این عوارض عادی هستند و می‌توان به وسیله یک دستمال مرطوب آب چشم را پاک کرد.

بعد از عمل استرابیسم، رنگ سطح چشم ممکن است متمایل به قرمز شود که این قرمزی چشم، نشانه کبودی است. از آن جایی که بعد از جراحی، خون به سطح چشم بیشتر نزدیک می‌شود، معمولاً کبودی به رنگ قرمز روشن دیده می‌شود. قرمزی چشم در برخی بیماران ممکن است بعد از چند روز از بین برود، در حالی که در برخی دیگر از بیماران، ممکن است چند هفته تا چندین ماه به طول بیانجامد.

همچنین بعد از جراحی، ممکن است فرد دچار دوبینی شود که این یک امر کاملاً عادی است و مغز بعد از چند روز الی چند هفته می‌تواند خود را با موقعیت و وضعیت جدید چشم‌ها، انطباق دهد. ترازی چشم‌ها نیز در زمان بهبودی، تغییر می‌یابد. برای دست‌یابی به نتیجه نهایی ممکن است به چندین ماه زمان نیاز باشد.

سخن پایانی

انحراف چشم در افراد معمولاً زمانی ظاهر می‌شود که ماهیچه‌های موجود در اطراف چشم، به دلایل مختلفی سفت یا خیلی ضعیف می‌شوند که این امر سبب می‌شود تا دید چشم‌ها، در یک راستا قرار نگیرند. اختلال استرابیسم، معمولاً در کودکان دیده می‌شود. جراحی انحراف چشم، روشی مؤثر به منظور درمان استرابیسم می‌باشد که هدف آن در درجه اول رفع مشکلات بینایی و بعد از آن زیبایی فرد است. بیشتر بیماران یک تا دو روز بعد از جراحی می‌توانند به انجام فعالیت‌های روزمره خود بپردازند.

بیماران بعد از عمل جراحی ممکن است برخی عوارض جانبی شامل قرمز شدن یا ناراحتی چشم را تجربه کنند. این علائم معمولاً چندین هفته تا چندین ماه باقی مانده و سپس به مرور از بین ‌می‌روند. در واقع بیماران یک تا دو ماه بعد از انجام جراحی، می‌توانند نتایج نهایی آن را مشاهده کنند.