صنایع دستی و سوغات کرمان شاه، از چیغ تا مرسی بافی

سوغات و صنایع دستی کرمانشاه چیست؟

کرمانشاه صنایع دستی و سوغات آن مثل دیگر شهرهای ایران و حتی جهان شناخته می شود. می توان گفت شناسنامه ی هر شهر صنایع دستی می باشد که ارتباط مستقیم با فرهنگ و آداب آن شهر دارد.

در کرمان شاه، دامپروری یکی از شغل‌های رایج و پررونق به شمار می‌آید و به همین دلیل مواد اولیه باکیفیت همیشه در دسترس استاد‌های صنایع دستی این منطقه بوده است.

اصلی ترین حرفه و صنایع دستی مردمان خوب کرمان شاه، چرم سازی، چیغ بافی، نمد مالی، گیوه بافی، قالی، گلیم و جاجیم بافی، مرس بافی، ساخت سازهای سنتی و فلزکاری از جمله مشهورترین صنایع دستی کرمانشاه هستند.

همین تنوع، زیبایی و کیفیت باعث شده سال 1399 رتبه سوم صادرات صنایع دستی کشور را به خود اختصاص دهد.

جغرافیای کرمان شاه

کرمانشاه یکی از استان‌های تاریخی ایران با آب و هوای معتدل و کوهستانی است که قدمت آن به قرن چهارم میلادی بازمی‌گردد.

مرکز این استان در دوره ساسانیان به‌عنوان دومین پایتخت این سلسله انتخاب شد و به همین دلیل، این منطقه از اهمیت ویژه‌ای در غرب کشور برخوردار است.

جاهای دیدنی استان کرمانشاه مانند بیستون و طاق بستان، معبد آناهیتا، طاق گرا، گور دخمه اسحاق وند، تکایای بیگلربیگی و معاون الملک، بوستان کوهستان، بازار سنتی، سراب‌های نیلوفر، هرسین، صحنه، روانسر، غار قوری قلعه، غار پراو، کاروان‌سراهای شاه عباسی و ماهیدشت و آبشار پیران در کنار طبیعت سرسبز، غذاهای محلی و صنایع دستی بی‌نظیر هر سال گردشگران بسیاری را به‌سمت خود می‌کشانند و این استان از بهترین مقاصد گردشگری غرب کشور است.

معرفی کامل صنایع دستی استان کرمان شاه

چرم سازی

تولید و ساخت چرم یکی از صنایع دستی محبوب و ارزشمند استان کرمانشاه به‌حساب می‌آید که از دیرباز در این منطقه رایج بوده است. هنرمندان کرمانشاهی برای تولید چرم مرغوب و باکیفیت مراحلی چون آب زدن پوست، آهک زدن و عورام‌کاری، متورم کردن، نمک پاشیدن، مازوکاری، کاشی‌کاری، رنگ ریختن و صیقل‌زنی را انجام می‌دهند.

چرم کرمانشاه از بهترین چرم‌های تولیدی در ایران است؛ پس در سفر به کرمانشاه خرید انواع محصولات چرمی مانند کیف و کفش را فراموش نکنید.

ساخت کفش، زین اسب و شلاق (قمچی) و لگام اسب همه نشان از اصالت چرم سازی یا سراجی در کرمانشاه دارد. مشک، خیک، کمچان، مچ‌بند و پخشه پران از سراجی قدیم استان هستند که به مرور جای خود را به کیف و کمربند داده‌اند.

گیوه بافی

گیوه بافی یا گیوه کشی در بسیاری از شهرهای ایران رواج دارد؛ اما جالب است بدانید که شهر نودشه (در استان کرمانشاه) در فاصله ۱۶۰ کیلومتری شهر کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ به‌عنوان «شهر گیوه» ثبت ملی شد.

هنرمندان نودشه‌ای از این منطقه به شهر کرمانشاه می‌آیند و گیوه‌های سنتی و زیبای خود را در بازارها به فروش می‌رسانند. از طرفی دیگر کارگاه‌های بسیاری در خود شهر کرمانشاه به دوخت گیوه‌های باکیفیت و راحت مشغول هستند و محصولات خود را در بازار عرضه می‌کنند. از دیگر مراکز ساخت گیوه در این استان می‌توان به پاوه و هرسین اشاره کرد.

گیوه در اصطلاح محلی با نام کلاش نیز شناخته می‌شود و قدمت ساخت آن در استان کرمانشاه به سال‌های دور بازمی‌گردد

گیوه نوعی پاپوش و کفش دست‌دوز قدیمی است که از جمله سوغات ایران به شمار می‌رود. گیوه‌های تولیدی در استان کرمانشاه شامل پنج مدل گیوه زیرپارچه ای، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی هستند.

گیوه در اصطلاح محلی با نام کلاش نیز شناخته می‌شود و قدمت ساخت آن در استان کرمانشاه به سال‌های دور بازمی‌گردد. مردم این استان به‌دلیل زندگی در مناطق‎ ‎کوهستانی و گذرهای صعب‌العبور و سنگلاخی نیاز به پاپوش‌هایی نرم،‎ ‎سبک، راحت و مقاوم داشتند و به همین دلیل به تولید گیوه روی آوردند.

گیوه متشکل از دو قسمت کفی و رویی است. کفی گیوه معمولا از لاستیک و چرم تولید می‌شود؛ اما رویه آن از جنس نخ است.

گیوه کش‌ها در کرمانشاه تا قبل از پیدایش صنعت‏‎ ‎لاستیک سازی، زیر کلاش‌ها را با پوست گاومیش درست می‌کردند و رویه آن را با نخ یا ابریشم می‌بافتند؛ محصولاتی که مخصوص اعیان و اشراف بودند. پس از پیدایش صنعت لاستیک، گیوه‌هایی برای کارگران و کشاورزان تولید شدند که کفی آن‌ها از جنس لاستیک بودند.

دمپایی، گیوه عاج‌دار، پشت بسته، کفشی، جاوی، پاشنه بلند، قیصری، توری، منجوقی، حوله‌ای و ملکی از انواع محصولات گیوه یا کلاش در استان کرمانشاه هستند.

«کلاش اورامی» یا «دوم» یکی از انواع دیگر گیوه در استان کرمانشاه است که برای تهیه آن، استادکار، زیر گیوه را با کوبیدن پارچه کهنه و وصل کردن آن به روده خشک حیوانات (تیره) درست می‌کند. این نوع گیوه از لحاظ فرم و طرح با‎ ‎گیوه‌های کرمانشاه و هرسین کاملا متفاوت است.

قالی‌بافی

قالی‌بافی با نقوش بومی و‎ ‎محلی از سال‌ها پیش یکی از صنایع دستی ارزشمند و مطرح روستاهای استان کرمانشاه بوده است.

زنان قالی‌باف در مناطق روستایی و عشایری برای مصرف خود قالی می‌بافند؛ قالی‌هایی با پرز بلند و به اصطلاح «پرگوشت» که در بافت آن‌ها از نخ پشم‌های رنگرزی شده با رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شود.

نقش «بازوبندی» یکی از مهم‌ترین نقشه‌های بومی قالی کرمانشاهی است. کرمانشاهی‌ها برای بافت قالی، دار را به‌صورت عمودی یا ایستاده می‌گذارند و این یکی از تفاوت‌های اصلی این هنر قدیمی به نسبت سایر مناطق کشور در کرمانشاه است.

گلیم بافی

یکی دیگر از صنایع دستی خانگی و محبوب کرمانشاه است که در کارگاه‌های خانگی. خانه های روستایی کرمانشاه و بیشتر در شهر هرسین تولید می‌شود. گلیم هرسین شهرتی جهانی دارد و نمونه‌های آن را می‌توان در بسیاری از موزه‌ها مشاهده کرد.

نقوش چشمه نظامی و‎ ‎نقوش ترکیبی درخت و لانه گنجشک، مرغابی، مار، عروسک، قیچی، خطوط افقی، عمودی‎، نقش قرقره راه راه، پنجه گربه، قاچ خربزه، گل مشرفی، گل ترمه و سوزنی از جمله نقوش مشهور گلیم‌های کرمانشاه به‌ویژه هرسین هستند.

در زمینه گلیم‌های هرسین نشانه‌های فراوانی از ترکیب تمدن و فرهنگ‌های مختلف نیز دیده می‌شود.

مراتع سرسبز و فراوان در استان کرمانشاه فرصتی برای پرورش دام هستند؛ دام‌هایی که الیاف لازم گلیم را تامین می‌کنند. به همین دلیل گلیم بافی در این استان از قدیم رایج شده است.

جاجیم بافی

جاجیم بافی از صنایع دستی پرطرفدار در استان کرمانشاه است. این محصول که با پشم بافته می‌شود و بدون پرز است، معمولا به‌عنوان بالاپوش گرم در این استان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جاجیم شباهت زیادی به گلیم دارد و بیشتر در میان خانواده‌های عشایری و روستایی رایج است. تفاوت گلیم و جاجیم در طرز بافت آن‌ها است؛ جاجیم را در چهارتخته می‌بافند و سپس آن‌ها را به هم دوخته و وصل می‌کنند.

برای پیدا کردن مرغوب‌ترین جاجیم کرمانشاه باید به منطقه اورامانات و ثلاث باباجانی بروید.

ارغوان بافی

ارغوان بافی یا سبد بافی یکی از صنایع دستی رایج قدیمی در بین ایرانیان است؛ در واقع این هنر از زمانی آغاز شد که بشر ساقه‌ها و شاخه‌های نازک درختان را چید. بافت سبد با انواع شاخه‌ها، ترکه‌ها و ساقه‌های گیاهان و درختان در استان کرمانشاه رایج است و شما می‌توانید انواع محصولات ارغوان بافی را در این استان خریداری کنید.

موج بافی

«موج» یا «رختخواب پیچ و مفرش» در استان کرمانشاه به پارچه‌های پشمی گفته می‌شود که به‌عنوان پتو، پشتی، رختخواب‌پیچ، بقچه، زیرانداز، فرش، رویه كرسی، سجاده، جانماز و همچنین برای چادرهای عشایر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

موج بافی از صنایع دستی بی‌نظیر استان کرمانشاه است که در آن هنرمند با پشم گوسفند و با استفاده از دستگاه مخصوص بافندگی، پارچه‌هایی با طرح‌های هندسی در رنگ‌های مختلف تولید می‌کند.

جانمازهای کوچک موج بافی در اندازه 110 در 60 سانتیمتر بافته می‌شوند و معمولا ترکیب رنگی آن‌ها سیاه، سفید و قهوه‌ای است؛ برخلاف دیگر محصولات موج بافی که دارای رنگ‌های شاد هستند.

موج از دو تکه هم‌اندازه با روش اریب بافی و طرح جناغی تولید می‌شود. سپس دو تکه به یکدیگر دوخته و انتهای موج با منگوله تزیین می‌شود. قصری، ایلامی، چهل طوقی و کردستانی از معروف‌ترین نقوش موج هستند.

پرده بافی

پرده بافی یکی از صنایع دستی استان کرمانشاه است که از دیرباز در این منطقه رایج بوده است. البته این هنر در سال‌های اخیر در کرمانشاه کمتر دیده می‌شود و تنها چند کارگاه فعال پرده‌بافی سنتی در این منطقه باقی مانده‌اند که به بافت پرده‌های نخی در اندازه‌های متفاوت در بازار کرمانشاه‏‎ مشغول هستند.

پرده در استان کرمانشاه با همان دستگاه موج بافی با طرح‌های متنوع و زیبا بافته و از آن برای تزیین خانه‌ها استفاده می‌شود.

نمد مالی

نمدمالی یکی از هنرهای دستی، سنتی و کاربردی مناطق عشایری استان کرمانشاه است که قدمت آن به صدها سال بازمی‌گردد.

جالب است بدانید که در گذشته انواع پوشش‌های پشمی، زیر اندازها و حتی زین اسب‌ها از نمد تهیه می‌شدند؛ به‌خصوص در میان عشایری که همیشه در حال کوچ بودند.

در حال حاضر نیز محصولات نمدمالی در کف سیاه چادرها و بر دوش چوپانان خودنمایی می‌کنند. کلاه نمدی، جلیقه و فرجی در کرمانشاه با این هنر دستی تولید می‌شوند و از بهترین سوغاتی‌های این منطقه به شمار می‌آیند.

چیغ بافی

چیغ یا چیخ، حصیری به پهنای تقریبی 150 سانتیمتر است که روی آن با نقوشی بافته شده از نخ‌های رنگارنگ پشمی تزیین می‌شود.

حفاظت و پوشاندن تزیین، سیاه چادرها‎ و تقسیم داخل چادرهای عشایری به چند بخش جدا از هم‎ از جمله کاربردهای چیغ هستند. چیغ بافی در میان عشایر کوچ‌نشین کرمانشاه کاربرد دارد.

این هنر دستی با طرح‌ها و نقوش مختلف و زیبا یکی از بهترین محصولاتی است که می‌توانید به یادگار از کرمانشاه بخرید.

مرس بافی

مرس بافی یکی از هنرهای سنتی و اصیل استان کرمانشاه است که به‌تازگی به ثبت ملی رسیده است. مرس نوعی پارچه محلی است که از آن برای تهیه پوشاک محلی مردان و زنان منطقه استفاده می‌شود.

پشم بز «مرسی» (کرک نازک زیر گردن و شکم نوعی بز محلی)، ماده اصلی بافت این پارچه مخصوص است. پارچه مرس بیشتر در مناطق و شهر های جوانرود، روانسر، مهاباد، سقز و شهر زاخو عراق تولید و بافته می‌شود.

پشم مرس در فرایند تولید پارچه رنگ‌آمیزی نمی‌شود؛ بلکه با ترکیب دو یا چند نوع پشم خود رنگ با هم و حلاجی کردن آن‌ها به دست می‌آید.

ابزارهای فلزی

فلزکاری از صنایع دستی قدیمی و مهم استان کرمانشاه است و امروزه ساخت ابزارها و وسایل فلزی مانند چاقو، کارد، قندشکن، ابزار زین و یراق، قفل و کلید و آلات کشت و زرع در کارگاه‌های شهر کرند و چند کارگاه آهنگری در کرمانشاه کماکان رواج دارد. صنعت فلزکاری در استان کرمانشاه رو به نابودی است و امید می‌رود که با توجه مسئولان دوباره احیا شود.

قلم زنی

قلمزنی یکی از صنایع دستی مشهور ایرانی است که در بسیاری از شهرهای کشور دیده می‌شود. هنرمندان کرمانشاهی نیز از قدیم به این هنر مشغول بودند و با‎ ‎الهام از آثار تاریخی دوره هخامنشی و ساسانی و طبیعت منطقه در نهایت ظرافت و زیبایی آثار هنری بی‌نظیری خلق کرده‌اند که شهرت جهانی دارند.

از میان مشهورترین و حرفه‌ای‌ترین قلمزنان کرمانشاهی می‌توان به استاد علی اکبر عین القضایی اشاره کرد که با تدریس قلمزنی‎ ‎به جوانان کرمانشاهی به احیای قلم زنی در این منطقه کمک شایانی کرده است.

فلزهای مورد استفاده در قلم زنی از جنس طلا، نقره، مس، برنج، ورشو و مفرغ هستند و هنرمند قلمزن با استفاده از ابزارهایی مانند چکش و قلم روی این ورق‌ه‌های فلزی حکاکی می‌کند.

ساخت سازهای سنتی

ساخت سازهای سنتی مانند دف و تنبور در مناطق مختلف استان کرمانشاه رایج است. تنبور در زبان محلی «تمبره» خوانده می‌شود و هنرمندان تنبورنواز به‌خصوص افراد اهل دل و عرفان در مجالس ذکر و مراسم مذهبی به هنگام دعا و نیایش تنبور می‌نوازند.

سه تار، چگور و دیوان نیز از دیگر سازهای هم‌خانواده تنبور هستند که در استان کرمانشاه تولید می‌شوند. این سازها در ابعاد کاسه، دسته، تعداد سیم‌ها، تعداد پرده‌ها، تعداد گوشی‌ها و همچنین نواختن با تنبور متفاوت هستند.

دیگر صنایع دستی استان کرمانشاه

شال بافی، مرز بافی، چاقوسازی، منبت، معرق، پارچه دستباف، نازک كاری چوب و ریزه كاری چوب، ساخت زیور آلات محلی، دوخت‌های سنتی (رودوزی)، سفالگری، طراحی سنتی، نساجی (اهرامی بافی) تراش شیشه، رنگرزی سنتی، طراحی فرش، تذهیب، نگارگری، خراطی و مجسمه سازی از جمله هنرهای بومی و صنایع دستی استان كرمانشاه هستند.

با سفر به شهر زیبا و خوش آب و هوای آن از جذاب و متنوع ترین صنایع این استان دیدن کنید.