مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) که نام فارسی آن مفصل گیجگاهی فکی است، نام مفصلی می باشد، که استخوان فک را به جمجمه متصل می کند و سبب حرکت فک به جلو و عقب و طرفین می شود. چندین رباط و ماهیچه این مفصل را در جای خود به شکلی ثابت نگه می دارند. مشکلات مفصل گیجگاهی فکی TMJ DISORDERS شرایطی می باشد، که درد در مفصل یا ماهیچه اطراف TMJ وجود داشته باشد. در ادامه به طور کامل با اختلال مفصل گیجگاهی فکی آشنا می شوید.
در تعریفی دیگر باید گفت مفصل گیجگاهی فکی همان مفصلی است، که امکان صحبت کردن و جویدن غذا را برای ما فراهم می کند. این مفصل معمولا به عنوان فک در بین مردم شناخته شده می باشد، در صورتی که این مفصل دچار مشکلاتی شود، باعث بروز درد در ناحیه فک و عضلات کنترل کننده حرکت فک می شود. البته در بیشتر موارد تشخیص علت دقیق این سندرم امری دشوار است.
اختلال مفصل گیجگاهی فکی
دندان درد می تواند، ناشی از علت های مختلفی چون پوسیدگی و بیماری لثه، حساسیت دندانی، عفونت سینوسی یا مشکلات فکی TMJ باشد. معمولا ابتلا به این سندرم عارضه جدی ای نمی باشد و با علائم خفیف بروز پیدا می کند، که قابل کنترل می باشد، برای رفع این مشکل باید به دندانپزشک مراجعه شود.
اما مفصل گیجگاهی دقیقا چیست و کجا قرار دارد؟ برای پاسخ به این سوال ابتدا باید با آناتومی فک انسان آشنا شویم. این مفصل حیاتی به شکل گوی و کاسه می باشد، که نقطه اتصال فک پایین به استخوان جمجمه محسوب می شود و محل قرار گیری آن دو طرف سر و جلوی گوش است. در اطراف این مفصل ماهیچه ها، استخوان، عروق خونی، اعصاب و رباط ها قرار دارند، که وظیفه آن ها حرکت دادن و کنترل فک می باشد.
چنانچه مفصل گیجگاهی فکی، استخوان، رباط یا ماهیچه های متصل به آن با مشکل مواجه شوند، سندرم TMJ به وقوع می پیوندد. این اختلال با علائمی نیز همراه است، که شایع ترین آن ها می توان به حساسیت در مفصل، درد صورت و مشکل در حرکت صورت اشاره کرد.
علت ها
در بیشتر موارد افراد بالغ در معرض خطر ابتلا به عارضه اختلال مفصل گیجگاهی فکی قرار دارند و بیشترین سنی که احتمال می رود، فرد دچار آن شود، دهه ۲۰ تا ۴۰ سالگی می باشد. بروز این عارضه می تواند به عوامل زیستی، محیطی، اجتماعی، عاطفی و شناختی مرتبط باشد، لازم به ذکر است که اختلال مفصل گیجگاهی در بین خانم ها امری شایع تر می باشد.
طبق آمار اعلام شده ۸۵ درصد از مراجعه کنندگان مبتلا به این عارضه خانم ها می باشند و تنها ۱۵ درصد مبتلایان آقا هستند، برخی از مطالعات این احتمال را در نظر می گیرد، که این اختلال با هورمون های زنانه در ارتباط باشد و همین امر دلیل شیوع این بیماری بیشتر در بین خانم ها باشد. علت های مختلفی برای بروز این اختلال در نظر گرفته شده است، در ادامه به چندنمونه از این علت ها اشاره می کنیم.
فرسایش دیسک یا خارج شدن آن از موقعیت صحیح، آسیب رسیدن به غضروف های مفاصل به دلیل آرتریت یا ضربه، ساییدن یا فشردن دندان در خواب، جراحی هایی مانند ایمپلنت دندان، عادت هایی چون دندان قروچه، بروز برخی بیماری های خود ایمنی و عفونت از اصلی ترین دلایل بروز این اختلال می باشند.
نشانه ها و علائم
بسته به شدت بروز بیماری شاهد نشانه های متفاوتی خواهیم بود، اما یکی از اصلی ترین نشانه بروز درد در فک و عضلات صورت می باشد، علائمی که در ادامه بازگو می شوند، هم می توانند در یک طرف صورت و هم در هر دو طرف صورت بروز پیدا کنند.
- احساس درد شدید در صورت و گردن
- احساس سفت شدن عضلات فک
- قفل شدن فک و صورت
- سردرد و فشار در پشت چشم
- مشکلات دندان ماند فرسودگی
- احساس وزوز در گوش
- دندان قروچه
- درد گوش
- سردرد و سرگیجه
- شنیدن صدایی مانند کلیک کردن از ناحیه مفصل گوش
- جابه جای فک و عدم قرارگیری صحیح دندان های بالا و پایین بر روی هم
- اسپاسم عضلات فک پایین
- چشم درد
- اختلال در خواب
روش تشخیص
در صورتی که نشانه های اختلال مفصل گیجگاهی فکی را تجربه کردید، باید به پزشک مراجعه نمایید تا ضمن بررسی دقیق و کشف علت، درمان مناسبی برای رفع این عارضه در پیش گرفته شود. پزشک با کمک ارزیابی های متفاوت به تشخیص صحیح می پردازد و در این راه ممکن است، از روش های زیر استفاده کند.
معاینه فیزیکی: اولین قدم برای تشخیص، معاینه بالینی می باشد، بررسی وضعیت مفصل بیمار مانند موقعیت فک، زبان و گردن و لمس MTJ برای شناسایی تورم، اسپاسم عضلانی، سفتی یا حرکت بیش از اندازه صورت می گیرد. دامنه کیفیت حرکت فک و گردن نیز به دقت مورد بررسی قرار می گیرد، تا هرگونه اختلال در رابطه با این بیماری شناسایی شود.
همچنین پزشک وجود عادت هایی مانند دندان قروچه را در فرد مورد بررسی قرار می دهد، علائم این عادت بیدار شدن از خواب با دندان های فشرده و درد عضلانی، سردرد یا فرورفتگی زبان و گونه ها به سمت داخل می باشد.
ام آر آی: این روش به نام تصویر برداری رزونانس مغناطیسی نیز شناخته می شود، با کمک این روش تصویر کاملی از ناحیه مورد نظر به دست می آید و مشکلات احتمالی دیسک مفصل و بافت نرم یا عضلات اطراف آن قابل مشاهده خواهند بود.
اسکن تومور گرافی: از سی تی اسکن برای به دست آوردن تصویر دقیق از استخوان های درگیر مفصل استفاده می شود.
اشعه ایکس: استفاده از اشعه ایکس نیز یک راه دیگر برای بررسی دندان ها و استخوان فک می باشد.
عوامل خطر
پزشکان معتقد هستند، عوامل محیطی، روانی و عاطفی نیز بروز این مشکل دخیل می باشند. هرچند این گفته هنوز با قاطعیت به اثبات نرسیده است، اما احتمال آن وجود دارد. از عواملی که احتمال می رود زمینه ساز بروز اختلال مفصل گیجگاهی فکی باشند، به چند مورد اشاره می کنیم.
- هورمون های زنانه استروژن
- وضعیت نامناسب و تحت فشار بودن سر و گردن
- عوامل روانشناختی مانند استرس مزمن
- حرکت دادن بیش از اندازه مفصل
- افسردگی و تجربه ترومای حاد
بررسی علت
چنانچه به مفصل TMJ فشار وارد شود، فک و بافت اطراف آن نیز با اختلالاتی مواجه خواهند شد. پیش از یافتن عوامل موثر تصور بر این بود، که این اختلال تنها به دلیل ناهماهنگی فک و همتراز نبودن دندانهای ردیف بالا و پایین اتفاق می افتد. اما امروزه می دانیم برخی از بیماری ها می تواند، زمینه ساز بروز این بیماری در فرد باشد.
دندان قروچه
برخی از افراد دارای عادت های غلطی چون دندان قروچه می باشند، ادامه دار بودن این عادت می تواند، باعث به وجود آمدن اسپاسم عضلانی و التهاب شود. همچنین این عادت سبب بروز تغییراتی در محل قرارگیری و ارتفاع طبیعی دندان ها می شود، که می تواند منجر به اختلال در مفصل گیجگاهی شود. برای پیشگیری از دندان قروچه می توانید، از محافظ دندان استفاده کنید.
آرتروز
از عوامل موثر دیگر می توان به آرتروز اشاره کرد، این عارضه معمولا به دلیل ساییدگی یا خراب شدن مفصل به وقوع می پیوندد. با از بین رفتن غضروف مفصل استخوان جدید ایجاد می شود. وجود فاکتور هایی چون افزایش سن، بیماری های خود ایمنی و التهابی احتمال بروز این عارضه را افزایش می دهند.
آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید با ایجاد التهاب در مفصل ها موجب بروز اختلال مفصل گیجگاهی فکی می شود. در صورتی که بیماری آرتریت روماتوئید به موقع تشخیص و درمان نشود ممکن است، فرسایش استخوان را در پی داشته باشد و با از بین بردن غضروف باعث ایجاد سندرم مفصل گیجگاهی فکی شود.
فشار آوردن
از دیگر عواملی که می تواند، باعث بروز این اختلال شود، باید به فشار آوردن مداوم و در معرض ضربا قرار گرفتن فک اشاره کرد. این دو مورد در نهایت سبب بروز درد شدید و تنش در فک می شوند، که می تواند زمینه ساز بروز اختلال TMJ باشد.
درمان خانگی
در بیشتر موارد علائم این اختلال بدون درمان خاصی به مرور کاسته شده و از بین می رود، در صورتی که نشانه بروز بیماری خفیف می باشد، ممکن است استفاده از روش های خانگی به بهبودی کمک کند. درمان خانگی درد فک با انواع روش های امتحان پس داده می تواند در این زمینه برای شما کمک خوبی به شمار آید. برای کمک به روند بهبودی لازم است موراد زیر را رعایت کنید.
- خوردن غذا های نرم که نیاز به جویدن زیاد نداشته باشند، برای استراحت دادن به فک
- پرهیز از مصرف غذا و خوراکی های سفت مانند ته دیگ، بادام و آبنبات
- استفاده از داروهایی مانند ایبوپروفن برای تسکین درد
- استفاده از راهکار های کاهش اضطراب مانند ورزش کردن و مدیتیشن
- استفاده ار محافظ دندان برای پیشگیری از آسیب به دندان بر اثر دندان قروچه
- قرار دادن کمپرس یخ یا پد آب گرم روی نواحی دردناک
- باز نکردن بیش از حد دهان
- ماساژ آهسته نواحی دردناک
دارو درمانی
چنانچه علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی رو به کاهش نبود، لازم است، به پزشک مراجعه شود و طبق نظر پزشک از دارو برای درمان استفاده شود، در بیشتر موارد دارو های تجویزی پزشک شامل دارو های ضد التهابی غیر استروئیدی، شل کننده های عضلانی، دارو های ضد افسردگی، بی حس کننده های موضعی و کورتیکواستروئید ها می باشد.
درمان پزشکی
چنانچه پزشک وضعیت سندرم مفصل گیجگاهی را شدید تشخیص دهد، امکان دارد از روش های چون فیزیوتراپی، بوتاکس، گرما درمانی و خنک کننده درمانی برای رفع این عارضه استفاده کند.
جراحی
در مواردی که سندرم اختلال مفصل گیجگاهی فک حاد باشد، موثرترین درمان انجام جراحی است. استفاده از این روش گزینه آخری است، که توسط پزشک توصیه می شود و برای افرادی که دچار علائم با شدت زیاد و برای مدت طولانی درگیر این عارضه می باشند مفید است. این عارضه با شدت زیاد می تواند، محدودیت های زیادی در حرکت فک ایجاد کند.
برای جراحی ممکن است، پزشک متخصص یا جراح دندانپزشک از روش هایی چون جراحی آرتروسکوپی یعنی اصلاح دندان ها و تراز کردن آن ها، جراحی آرتروسنتز و خارج کردن مایعات و مواد زائد از درون مفصل گیجگاهی فکی یا جراحی باز برای تعویض مفصل استفاده کند.
پیشگیری
روش های بسیار ساده ای برای پیشگیری از ابتلا به اختلال مفصل گیجگاهی فکی وجود دارد، که با در پیش گرفتن آن ها می توانید، احتمال ابتلا را تا حد قابل قبولی کاهش دهیم. توجه به قرارگیری سر و گردن در حالت مطلوب، استفاده از محافظ دندان در حین ورزش های سنگین که احتمال وارد شدن ضربه به فک وجود دارد، استفاده از محافظ دندان در شب برای افرادی که عادت به دندان قروچه دارند و استفاده از تکنیک های آرامش بخش برای از بین بردن استرس و اضطراب از ساده ترین راهکار ها برای پشگیری می باشد، که مثمر ثمر نیز می باشند.
