متوترکسات چیست؟ داروی پسوریازیس ، ریزش مو ، سقط جنین

متوترکسات چیست؟ داروی پسوریازیس ، ریزش مو ، سقط جنین

در این مقاله در مورد داروی متوترکسات به طور کامل بحث می کنیم.اثر متوترکسات برای درمان پسوریازیس و همچنین برای درمان سرطان و … موثر است و در ادامه با عوارض و موارد منع مصرف این دارو بیشتر آشنا می شوید. در ادامه با ما همراه باشید.

نام: متوترکسات (به انگلیسی: Methotrexate)

رده درمانی: داروهای درمان نئوپلاسم، آنتی متابولیت

اشکال دارویی: قرص، آمپول و ویال

اطلاعات شیمیایی Methotrexate

فرمول شیمیایی C20H22N8O5

وزن مولکولی 454.44 g/mol

فرمول شیمیایی متوترکسات

متوترکسات Methotrexate چیست؟

متوترکسات (Methotrexate) یکی از موثرترین داروهائی است که بطور شایع برای درمان آرتریت روماتوئید و هم چنین درمان آرتریت روماتوئید کودکان، لوپوس، آرتریت پسوریاتیک، میوزیت ها، واسکولیت ها و بعضی بیماری های دیگر روماتیسمی و همچنین در درمان کارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومور تروفولاستیک، لوسمی لنفوستیک حاد، لوسمی مننژیال، لنفوم‌های غیر هوچکینب، میکوزفونگوئید و استئوسارکوما به کار می‌رود.

همچنین این دارو در درمان کارسینوم گردن رحم، تخمدان، مثانه، کلیه، پروستات و بیضه، لوسمی میلوسیتیک حاد، میلوم مولتیپل، آرتریت ناشی از پسوریازیس و درماتومیوزیت نیز مصرف شده است.

این دارو ، یک داروی تضعیف‌کننده سیستم ایمنی است و جزو داروهایی است که به عنوان داروهای ضدروماتیسمی تغییردهنده سیر بیماری شناخته می‌شوند. به این معنی که این دارو فقط علایم بیماری را از بین نمی‌برند بلکه بر روی سیر بیماری نیز تاثیر دارند

این دارو، یک داروی تضعیف کننده سیستم ایمنی است. منظور از این عنوان این است که بر خلاف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و استروئیدی، این داروها فقط علائم بیماری را از بین نمی برند بلکه بر روی سیر بیماری نیز تاثیر دارند. متوترکسات از دهه 0981 برای درمان آرتریت روماتوئید بکار می رود.

متوترکسات با مقادیر زیاد حدود 1000 میلی گرم در روز و بیشتر برای درمان بعضی از سرطان ها بکار می رود. مقدار مصرف متوترکسات برای درمان بیماری های روماتیسمی درمقایسه با سرطان ها بسیار کمتر است. بعنوان مثال، مقدار مصرف متوترکسات برای درمان آرتریت روماتوئید حدود 7٫5 تا25 میلی گرم در هفته است.

علاوه بر بیماری های روماتیسمی، متوترکسات در درمان بیماری هائی مثل بیماری کرون بیماری التهابی روده و بیماری اسکلروز مولتیپل و بیماری های دیگری که به علت اختلال در سیستم ایمنی بوجود می آیند هم مصرف می شود.

متوترکسات چیست

موارد مصرف متوترکسات Methotrexate

سرطان‌هایی با تومورهای از نوع تروفوبلاستیک (کوریوکارسینوم، مول هیداتیدیفرم)، لوسمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)، لنفوم، پسوریازیس (شدید)، آرتریت روماتوئید (شدید، مقاوم)، درمان کمکی اُستئوسارکوم، بیماری قارچی نوع میکوزفونگوئید (پیشرفته)، لنفوسارکوم

مکانیسم اثر متوترکسات Methotrexate

متوترکسات مهارکننده رقابتی تولید فولیک اسید است که با اتصال به آنزیم دی هیدروفولات ردوکتاز (DHFR) از تبدیل دی هیدروفولات (FH2) به تتراهیدروفولات (FH4) جلوگیری می‌کند. فولات برای ساخت طبیعی پورین‌ها و پیریمیدین‌ها و در نتیجه ساخت DNA و RNA ضروری است.

فولات برای ایفاء نقش خود به عنوان کوفاکتور باید به وسیله آنزیم DHFR به FH4 تبدیل شود. متوترکسات به آنزیم DHFR اتصال یافته و از تبدیل FH2 به FH4 جلوگیری می‌کند،در نتیجه، از ساخت پورین و پیریمیدین جلوگیری می‌شود. تمایل متوتروکسات به اتصال به آنزیم DHFR هزار برابر FH2 است. آنتی متابولیت‌ها در فاز S یا ساخت چرخه سلولی دخالت می‌کنند.

امروزه با بروز بیماری‌های گوناگون داروها هم روز به روز با اسامی جدیدتر وارد داروخانه‌ها می‌شوند و به سبد دارویی منازل راه پیدا می‌کنند. بسیار لازم و ضروری است که قبل از اقدام به مصرف هر دارویی اطلاعات کافی نسبت به نحوه مصرف و همچنین عوارض احتمالی در اثر مصرف آن دارو داشته باشید. آمپول متوترکسات ممکن است یکی از داروهای تجویزی پزشک برای شما باشد. چنانچه مایل هستید اطلاعات بیشتری از آن داشته باشید با “ستاره” همراه شوید.

روش مصرف متوترکسات Methotrexate در بیماری آرتریت پسوریاتیک:

متوترکسات به صورت قرص های 2٫5 میلی گرمی و آمپول های ۵ و ۵۰ میلی گرمی در ایران وجود دارد. برای درمان آرتریت پسوریاتیک، تعداد 3 تا 4 قرص (معادل 7٫5 میلی گرم تا 10 میلی گرم) باهم فقط در یک روز در هفته (مثلا در جمعه ها) مصرف می شود. با توجه به تاثیر درمانی و در صورت عدم وجود عوارض جانبی، در صورت لزوم مقدار دارو به تدریج ممکن است اضافه شود تا به 20 تا 30 میلی گرم در هفته برسد.

مصرف متوترکسات در آخر شب و با معده خالی جذب آن را زیاد می کند. از طرفی مصرف دارو همراه با غذا (شام) باعث کاهش تهوع می شود. برای مقادیر بالاتر از 15 میلی گرم در هفته، و برای کاهش عوارض جانبی، ممکن است از نوع تزریقی متوترکسات استفاده شود.

متوترکسات و آرتریت پسوریاتیک

متوترکسات را می توان هم زیر جلد و هم در عضله تزریق کرد. برای درمان سایر بیماری های روماتیسمی نیز، مقدار مصرف متوترکسات تقریبا مانند مقدار مصرف آن در آرتریت روماتوئید است. در بچه ها، مقدار دارو با توجه به وزن کودک محاسبه می شود.

برای پیشگیری از بعضی عوارض متوترکسات مانند تحریک معده، زخم دهان و بالا رفتن آنزیم های کبدی، اسید فولیک روزانه 1 میلی گرم و یا اسید فولینیک 5 میلی گرم در هفته تجویز می شود.

روش مصرف متوترکسات Methotrexate برای درمان بیماری های روماتیسمی

تاثیر درمانی متوترکسات در بیماری های روماتیسمی معمولا بعد از 3 تا 6 هفته ظاهر می شود ولی ممکن است تا 12 هفته هم اثرات آن ظاهر نشود. درمان با متوترکسات معموال برای مدت طولانی تا زمانی که عوارض ایجاد نشده باشد، ادامه می یابد.

اگر درمان با متوترکسات بعد از چند هفته قطع شود، احتمال عود علائم بیماری وجود خواهد داشت.اگر در روز مصرف متوترکسات، دچار بیماری مانند تب یا گاستروآنتریت اسهال و استفراغ شوید، می توانید مصرف آن را تا بهبودی به تعویق بیاندازید.

کنترل پلاک های گسترده پسوریازیس با داروی متوترکسات Methotrexate

کنترل پلاک های گسترده پسوریازیس با داروی متوترکساتمتوترکسات (Methotrexate) یکی از موثرترین داروهائی است که بطور شایع برای درمان آرتریت روماتوئید و پسوریازیس شدید به کار می رود.

این دارو، یک داروی تضعیف کننده سیستم ایمنی است و بر خلاف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و استروئیدی، متوترکسات فقط علائم بیماری را از بین نمی برند بلکه بر روی سیر بیماری نیز تاثیر میگذارد.

متوترکسات (Methotrexate) یکی از موثرترین داروهائی است که بطور شایع برای درمان آرتریت روماتوئید و پسوریازیس شدید به کار می رود. این دارو، یک داروی تضعیف کننده سیستم ایمنی است و بر خلاف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و استروئیدی، متوترکسات فقط علائم بیماری را از بین نمی برند بلکه بر روی سیر بیماری نیز تاثیر می گذارد.

متوترکسات برای پسوریازیس

متوترکسات داروی بسیار موثری است، ولی عوارضی هم دارد که باید بطور جدی مراقب آن ها بود. اگر پلاک های پوستی پسوریازیس بسیار فراگیر و گسترده باشد یا اگر شخص به عارضه روماتیسمی این مرض مبتلا شود بسته به شدت و اهمیت بیماری متخصص شما ممکن است داروی متوترکسات را برای شما تجویز کند.

شرکت سازنده متوترکسات Methotrexate:

در 19 اکتبر 2011، شرکت ابوت طرح خود را برای جداسازی به دو شرکت بزرگ تجاری مطرح کرد پیش از این شرکت ابوت به صورت تخصصی در محصولات متنوع از جمله دستگاه های پزشکی، تجهیزات تشخیصی و محصولات غذایی کار می کرد.

شرکت ابوت در تاریخ 2 ژانویه، 2013 طرح خود را عملی نمود و بخش دیگر خود را به نام شرکت اب وی (AbbVie) راه اندازی کرد.شرکت اب وی با هدف تولید داروهای بیولوژیک مبتنی بر تحقیق در شیکاگو آمریکا به کار گرفته شد.

فارماکوکينتيک:

جذب دارو بسیار متغیر است. از سد خونی- مغزی به مقدار کم عبور می کند. در حالی که پس از تزریق از راه غلاف طناب نخاعی، به راحتی وارد جریان خون مغزی می شود. متابولیسم دارو کبدی است. نیمه عمر نهایی با مقادیر مصرف پایین 10-3 ساعت و مقادیر بالا 15-8 ساعت است. زمان لازم برای رسیدن به حداکثر غلظت سرمی بعد از مصرف خوراکی 2-1 ساعت و بعد از تزریق عضلانی 60-30 دقیقه می باشد. دفع دارو عمدتاً کلیوی است.

موارد منع مصرف متوترکسات Methotrexate :

مصرف این دارو در بارداری اکیدا ممنوع است. جزء داروهای گروه X است. ممکن است باعث مرگ یا نقص عضو جنین گردد.

در نارسایی سیستم ایمنی، به عنوان داروی ضد نئوپلاسم، ، به عنوان داروی ضد نئوپلاسم، جز در موارد خاص نباید مصرف شود. در درمان موارد غیر نئوپلاسم، در صورت وجود نارسایی ایمنی عیب شدید کار کلیه و کبد و کاهش فعالیت مغز استخوان نباید مصرف شود.

ملاحظات اختصاصي متوترکسات Methotrexate :

متوتركسات را ميتوان به صورت رقيق نشده و از راه تزريق وريدي يك باره مقادير زياد مصرف كرد.

براي انفوزيون وريدي ميتوان دارو را با محلول نمكي نرمال تا حجم بيشتري رقيق كرد.

محلولهاي بدون محافظ بايد طي 24 ساعت بعد از تهيه مصرف شوند.

براي تزريق از راه غلاف طناب نخاعي، فقط از محلولهاي بدون محافظ استفاده شود دارو ابتدا با محلول نمكي نرمال رقيق و سپس با محلول رينگر لاكتات رقيقتر ميشود، به طوري كه غلظت محلول نهايي mg/ml 1 شود.

تنظيم مقدار مصرف در عيب كار كبد يا كليه، كاهش فعاليت مغز استخوان، آپلازي مغز استخوان، لكوپني، ترومبوسيتوپني، يا كم خوني ممكن است لازم باشد.اين دارو در عفونت، زخم گوارشي، كوليت اولسراتيو و در بيماران بسيار جوان، سالخورده يا ناتوان بايد با احتياط تجويز شود.

در صورت بروز عوارض گوارشي مصرف دارو ممكن است قطع شود.

بثورات پوستي، قرمزي يا زخم در دهان يا عوارض ريوي ممكن است نشانگر بروز مشكلات وخيم باشند.

غلظت اسيد اوريك بايد پيگيري شود.

مقدار مصرف و دفع مايعات روزانه بيمار بايد پيگيري شود. بيمار بايد مقدار زياد مايع (3 -2 ليتر در روز) مصرف كند.

مصرف قرصهاي بيكربنات سديم از ته نشين شدن متوتركسات، به خصوص با مصرف مقادير زياد آن، جلوگيري ميكند.PH ادرار بالاتر از 6٫5 نگهداشته شود.

اگر غلظت نيتروژن اوره خون ( (BUN معادل mg/dl 30-20 يا غلظت كراتينين سرم معادل mg/dl 2-1.5 باشد بايد مقدار مصرف دارو كاهش يابد.

اگر غلظت BUN بيش از mg/dl 30 يا غلظت كراتينين سرم بيش از mg/dl 2 باشد بايد مصرف دارو قطع شود.

بيمار بايد از نظر افزايش غلظت آسپارتات آمينو ترانسفراز، آلانين آمينو ترانسفراز و آلكالين فسفاتاز پيگيري شود زيرا ممكن است اين افزايش نشانگر اختلال عملكرد كبدي باشد.

در صورت احتمال بلقوه تجمع مايع در فضاي سوم (Third Spacing) متوتراكسات نبايد مصرف شود.

بيمار بايد از نظر بروز خونريزي (به خصوص خونريزي گوارشي) و عفونت تحت مراقبت قرار گيرد.

درجه حرارت بدن هر روز اندازه گيري شود. بيمار بايد از نظر بروز سرفه، تنگي نفس و سيانوز تحت مراقبت قرار گيرد.

در صورت مصرف مقادير زياد متوتركسات (بيش از 100 ميلي گرم) مصرف لوكوورين ضروري است.

در صورت بروز ترومبوسيتوپني تزريقات عضلاني نبايد انجام شود.

مصرف در شير دهي:

متوتركسات در شير ترشح ميشود. بنابراين به دليل احتمال وجود عوارض جانبي وخيم، موتاژنيك و كارسينوژنيك بودن دارو براي شيرخوار، بايد شيردهي در دوران مصرف دارو قطع شود.

موارد مصرف، عوارض و تداخل دارویی متوترکسات Methotrexate :

موارد مصرف

آرتریت روماتوئید

پسوریازیس

بیماری قارچی نوع میکوزفونگوئید

سرطان با تومورهای تروفوبلاستیک

اُستئوسارکوم

لوسمی لنفوبلاستیک حاد

عوارض

زخم و خونریزی گوارشی، اسهال، پرفوراسیون گوارشی ( ممکن است کشنده باشد) ، کاهش گلبول‌های سفید خون، عفونت‌های باکتریایی یا سپتی سمی، کاهش پلاکت‌های خون، استئوماتیت، زخم، ژنژیویت، فارنژیت، کاهش اشتها، تهوع و استفراغ

نکروز توبولارکلیه، سقط جنین، سیروز، کهیر، خارش، تیرگی پوست (هیپرپیگمانتاسیون)، لکه‌های قرمز رنگ پوستی (راش اریتماتو)، لکه‌های سیاه رنگ پوستی (اکیموز)، ضایعات پسوریازیس (بدتر شدن در اثر آفتاب)، حساسیت به نور، کم خونی مگالوبلاستیک.

عوارض جانبی متوترکسات Methotrexate:

متوترکسات داروی بسیار موثری است، ولی عوارضی هم دارد که باید بطور جدی مراقب آن ها بود. بعضی از عوارض دارو با کم کردن مقدار دارو از بین می روند و برای بعضی از عوارض نیز الزام است که دارو قطع شود.

در بروشورهای داروئی که در جعبه متوترکسات وجود دارد لیست عوارض بالقوه مختلف نوشته شده است. باید دانست که این عوارض در مورد مقادیر بالای متوترکسات که برای درمان سرطان ها استفاده می شود بیشتر صادق است تا مقادیری که برای درمان بیماری های روماتیسمی مصرف می شود.

عوارض متوترکسات در بارداری

عوارض شایع متوترکسات Methotrexate :

تهوع، استفراغ و اسهال که برای کاهش این عوارض بهتر است دارو با غذا و در شب مصرف شود. در صورت لزوم می توان از داروهای ضد تهوع استفاده کرد.

زخم های دهان که با مصرف ویتامینی بنام اسید فولیک یا اسید فولینیک احتمال بروز آن کم می شود.

خشکی پوست و ضایعات پوستی مختلف و افزایش حساسیت به نور آفتاب. استفاده از کرم های ضد آفتاب توصیه می شود.

احساس خستگی، سردرد و منگی در بعضی از بیماران

تشدید موقت درد در مفاصل و عضلات بعد از مصرف دارو در بعضی از بیماران.

عوارض غیرشایع یا نادر متوترکسات Methotrexate :

اثر بر روی تعداد گلبول های خون:

متوترکسات به ندرت موجب کاهش تعداد گلبول های سفید خون می شود. گلبول های سفید خون برای مبارزه با عفونت ها الزم هستند. همچنین تعداد پالکت های خون ممکن است کاهش پیدا کنند. پالکت ها برای توقف خونریزی الزم هستند.

به همین دلیل، آزمایشات خون 2 تا 4 هفته پس از شروع متوترکسات و سپس هر 1 تا 3 ماه برای کنترل تعداد گلبول های خون باید انجام شود. اگر در حین مصرف متوترکسات، دچار زخم های دهان، خونریزی زیر پوستی، خون دماغ، خونریزی از لثه ها، تنگی نفس، عفونت و یا تب شوید، بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.

عوارض کبدی:

متوترکسات می تواند موجب التهاب در کبد شود که یک نوع هپاتیت می باشد. آزمایشات خون برای تشخیص این عارضه نیز باید مرتبا انجام شود. اگر آزمایشات خون، بالا رفتن آنزیم های کبدی را نشان دهد، مقدار مصرف دارو را پزشک کم می کند و یا در مواردی ممکن است آن را قطع کند.

چنانچه متوترکسات با داروهائی مثل لفلونامید یا آزاتیوپرین مصرف شود، احتمال بروز عوارض کبدی بیشتر است. مصرف مشروبات الکلی و متوترکسات نیز عوارض کبدی را زیادتر می کند.

عوارض ریوی:

متوترکسات می تواند در ریه التهاب ایجاد کند. اگر متوترکسات به همراه لفلونومید مصرف شود، احتمال عارضه ریوی بیشتر می شود. عوارض ریوی ممکن است خیلی سریع اتفاق بیافتد. اگر بطور ناگهانی دچار تنگی نفس شدید، سریعا به پزشک مراجعه کنید. ممکن است عارضه ریوی به آهستگی ایجاد شود که علامت آن سرفه های خشک است.

نازک شدن و ریزش موها:

این عارضه نیز به ندرت اتفاق می افتد. ریزش مو دائمی نیست و با قطع دارو، موها دوباره می رویند.

متوترکسات و ریزش مو

عوارض دیررس متوترکسات Methotrexate :

متوترکسات برای درمان بیماری هائی مثل آرتریت روماتوئید به مدت طولانی مثلا ۲۰ سال مصرف می شود.

سیروزکبدی: بیماری سیروز کبدی بعد از مصرف طولانی متوترکسات بطور نادر گزارش شده است. با کنترل آزمایشات خون بطور مرتب، خطر بروز این عارضه را می توان کم کرد.

سرطان: در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید خطر بروز لنفوم سرطان غدد لنفاوی زیادتر از افراد طبیعی است. معلوم نیست که آیا مصرف متوترکسات در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید احتمال بروز لنفوم را افزایش می دهد یا نه؛ اگر چنین افزایشی در کار باشد خیلی ناچیز است.

از طرف دیگر متوترکسات با کنترل بیماری آرتریت روماتوئید ممکن است احتمال بروز لنفوم را کم کند. این موضوع هم هنوز ثابت نشده است. ترک سیگار کشیدن در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید توصیه می شود. امتحان سالیانه پوست نیز برای تشخیص سرطان های پوست توصیه می شود.

باروری: متوترکسات بر روی باروری زنان و مردان تاثیری ندارد ولی به علت تاثیرات سوئی که بر روی جنین دارد، سه ماه قبل از باردارشدن، چه در زنان و چه در مردانی که قصد بچه دار شدن دارند، این دارو باید قطع شود.

احتیاط های لازم در موقع مصرف متوترکسات Methotrexate :

انجام آزمایشات خون: چون متوترکسات ممکن است عوارض کبدی و خونی داشته باشد، انجام آزمایشات خون بطور مرتب الزامی است. عوارض کبدی و خونی متوترکسات ممکن است بدون علامت باشند و فقط با انجام آزمایشات خون تشخیص داده شوند.

انجام آزمایشات خون بویژه در چند ماه اول درمان و اگر متوترکسات همراه با داروی لفلونومید مصرف شوند اهمیت دارند. علاوه بر کنترل عوارض داروئی، آزمایشات خون تاثیر درمانی را هم نشان خواهند داد. برای چند ماه اول درمان، انجام آزمایشات خون هر ۲ تا ۴ هفته و سپس هر ۱ تا ۳ ماه توصیه می شود. اگر بعد از ۳ ماه، مشکلی در آزمایشات خون دیده نشود، آن گاه می توان فاصله انجام آزمایشات را زیادتر کرد.

اجتناب از عفونت: چون سیستم ایمنی با مصرف متوترکسات ضعیف می شود، احتمال ابتلا به بعضی عفونت ها بویژه آبله مرغان و زونا زیاد می شود. بنابراین بیماران باید از نزدیک شدن به افرادی که مبتلا به این عفونت ها هستند اجتناب کنند. اگر مبتلا به عفونت شدید و یا تب پیدا کردید به پزشک مراجعه کنید.

حاملگی و شیردادن: متوترکسات نباید در دوران حاملگی مصرف شود زیرا می تواند موجب سقط و یا ناهنجاری ها در جنین شود. متوترکسات در موقع شیردادن هم نباید مصرف شود. زنانی که در سنین باروری هستند، حین مصرف متوترکسات باید از روش های مطمئن جلوگیری از حاملگی استفاده کنند.

متوترکسات و سقط جنین

زنانی که قصد حامله شدن دارند، باید 3 ماه قبل از اقدام به حاملگی متوترکسات را قطع کنند. زمان مناسب قطع متوترکسات برای مردانی که از این دارو استفاده می کنند و قصد بچه دار شدن دارند معلوم نیست ولی توصیه می شود که مردان هم حد اقل 3 ماه دارو را قطع کنند.

عمل جراحی: ادامه مصرف هفتگی متوترکسات با دوز کم، اشکالی در جوش خوردن زخم و بروز عفونت ایجاد نمی کند.

تداخل دارویی

آمینوگلیکوزیدها (خوراکی)، شارکول ، کلرامفنیکل (خوراکی)، اسید فولیک، داروهای هپاتوتوکسیک نظیر آزاتیوپرین، رتینوئیدها، سولفاسالازین، مشروبات الکلی

آسپیرین با مقدار کم که برای پیشگیری از سکته قلبی و مغزی تجویز می شود را می توان به همراه متوترکسات مصرف کرد.

مصرف متوترکسات به همراه داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی بلا مانع است بشرط آن که عملکرد کلیه های طبیعی باشد.

بیشتر واکسن ها را می توان در هنگام مصرف متوترکسات استفاده کرد ولی در مورد واکسن های حاوی ویروس زنده احتیاط های خاصی الزم است. توصیه می شود واکسیناسیون برعلیه پنوموکوک و تزریق سالیانه واکسن آنفلوآنزا برای پیشگیری از این عفونت ها انجام شود.

غذا: مصرف متوتركسات با غذا ممكن است باعث كاهش پيك غلظت سرمي آن شود. غذاهاي حاوي شير ممكن است جذب متوتركسات را كاهش دهند. فولات ممكن است پاسخ دارويي را كاهش دهد.

گياهان/ مواد مغذي: سرخارگل داراي ويژگي هاي فعال كنندگي سيستم ايمني مي باشد، از مصرف سرخارگل خودداري كنيد.

مقدار و نحوه مصرف آمپول متوترکسات Methotrexate

میزان دقیق مصرف آمپول متوترکسات برای بیماری‌های مختلف متفاوت است. برای اطلاع از مقدار و نحوه مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. به طور معمول میزان خوراکی این دارو برای درمان آرتریت روماتوئید، تعداد 3 تا 4 قرص ( معادل 7.5 میلی‌گرم تا 10 میلی‌گرم) باهم فقط در یک روز در هفته (مثلا جمعه‌ها) مصرف می‌شود.

با توجه به تاثیر درمانی و در صورت عدم وجود عوارض جانبی، در صورت لزوم مقدار دارو به تدریج ممکن است اضافه شود تا به 20 تا 30 میلی‌گرم در هفته برسد.در صورتی که تعداد قرص‌های متوترکسات زیاد باشد، می‌توان آن‌ها را در 5 وعده (مثلا صبح و شب فقط یک روز در هفته) مصرف کرد.

تزریقی

بزرگسالان: در پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید از راه عضلانی یا وریدی ۱۰ میلی گرم یک بار در هفته که بر حسب نیاز تا ۲۵ میلی گرم افزایش می یابد.

کودکان : به عنوان ضد نئوپلاسم mg/m240-20 از راه عضلانی یک بار در هفته بکار می رود.

به طور کلی توصیه شده اولین تزریق لکوورین 42-24 ساعت پس از انفوزیون مقادیر زیاد متوترکسات ( یا طی یک ساعت پس از مصرف مقادیر بیش از حد آن ) صورت گیرد.

آمپول متوترکسات

مقدار مصرف لکوورین باید به اندازه ای باشد که غلظت خونی آن مساوی یا بیشتر از مقادیر خونی متوترکسات باشد. مدت زمان تجویز لکوورین بسته به مقدار مصرف متوترکسات و غلظت های پلاسمایی حاصل از آن متغیر است.

خوراکی :

بزرگسالان : در پسودیازیس یا آرتریت روماتوئید یا آرتریت ناشی از پسوریازیس ابتدا 5-5/2 میلی گرم هر 12 ساعت برای سه نوبت یک بار در هفته، سپس به میزان حداکثر 20-5/2 میلی گرم در هفته افزایش می یابد. یا ابتدا 10 میلی گرم یک بار در هفته که حداکثر تا 25 میلی گرم در هفته بر حسب نیاز افزایش می یابد. به دلیل حساسیت به دارو و تفاوت های فردی پیشنهاد شده مقدار مصرف اولیه تست در کمترین میزان داده شود.

کودکان : به عنوان ضد نئوپلاسم mg/m² 40-20 یک بار در هفته مصرف می شود.

نکاتی که در ارتباط با مصرف متوترکسات Methotrexate  باید بدانید

با وجود بروز تهوع و استفراغ مصرف دارو را ادامه دهید. در صورت بروز استفراغ بلافاصله بعد از مصرف دارو فورا به پزشک اطلاع دهید.

از تماس زیاد با آفتاب خودداری نمایید و در صورت تماس از پماد‌های محافظت‌كننده استفاده كنید.

متوترکسات در دوران شیردهی نباید مصرف شود.

دهان خود را تمیز نگه دارید تا از عفونت ثانوی حفره دهان جلوگیری شود.

بروز هر گونه خونریزی یا كبودی غیز معمول را فورا به پزشک اطلاع دهید.

در آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق، موکوزیت، زخم گوارشی و کولیت اولسراتیو باید با احتیاط فراوان مصرف شود.

در صورت بروز اسهال یا استئوماتیت اولسراتیومصرف دارو باید قطع شود. همچنین در صورت بروز علایم ریوی ( به خصوص سرفه های خشک و آزار دهنده ) مصرف دارو قطع شود چون خطر مسمومیت ریوی برگشت ناپذیر وجود دارد.

درمان با مقادیر زیاد متوترکسات را نباید آغاز کرد، مگر اینکه لکوورین ( برای جلوگیری عوارض خونی و گوارشی ) در دسترس باشد. همچنین باید لکووین را پس از مصرف متوترکسات تجویز کرد ( نه همزمان ) تا با اثر ضد نئوپلاسم آن تداخل نکند.

بثورات پوستی، قرمزی یا زخم در دهان یا عوارض ریوی ممكن است نشانگر بروز مشكلات وخیم باشند.

مقدار مصرف و دفع مایعات روزانه بیمار باید پیگیری شود. بیمار باید مقدار زیاد مایع (3 -2 لیتر در روز) مصرف كند.

درجه حرارت بدن هر روز اندازه‌گیری شود. بیمار باید از نظر بروز سرفه، تنگی نفس و سیانوز تحت مراقبت قرار گیرد.

بیمار باید از نظر بروز خونریزی (به خصوص خونریزی گوارشی) و عفونت تحت مراقبت قرار گیرد.

در صورت مصرف مقادیر زیاد متوتركسات (بیش از 100 میلی گرم) مصرف لوكوورین ضروری است.

در صورت بروز ترومبوسیتوپنی تزریقات عضلانی نباید انجام شود.

با توجه به اثرات سرطان زایی بالقوه دارو،مصرف طولانی مدت آن در موارد غیر نئوپلاسم باید با احتیاط فراوان صورت گیرد.

در صورت بروز اسهال و یا بروز علایم ریوی (به خصوص سرفه‌های خشک و آزاردهنده) مصرف دارو باید قطع شود.

متوترکسات آمپول

درمان نئوپلاسم با متوترکسات را نباید آغاز کرد مگر اینکه کلیرانس کراتینین و غلظت کراتینین سرم در حد طبیعی باشد.

مصرف بیش از حد می تواند موجب سرکوب مغز استخوان، آنمی، تهوع، استفراغ، درماتیت، آلوپسی و ملنا شود.

در بیمار مبتلا به اختلال کبدی، کلیوی یا تضعیف مغز استخوان، دوز باید تنظیم شود.

در بیمار مبتلا به ترومبوسیتوپنی از هرگونه تزریق عضلانی خودداری شود.

مصرف زياد مايعات دفع ادرار را افزايش داده، از مسموميت كليوي جلوگيري ميكند و موجب تسهيل دفع اسيد اوريك ميشود.

بعد از خاتمه درمان رويش مو مجددا شروع خواهد شد.

از تماس با افراد مبتلا به عفونت خودداري كنيد.

در تزریق دارو از راه غلاف طناب نخاعی، مقادیر زیادی متوترکسات وارد جریان خون می شود و در بیمارانی که به طورسیستمیک نیز دارو دریافت می کنند برای جلوگیری از سمیت، تنظیم مجدد مقدار مصرف سیستمیک توصیه می شود.

تعداد لکوسیت ها و پلاکت ها 10-7 روز بعد از تجویز دارو به حداقل می رسد و 7 روز بعد به میزان طبیعی بر می گردد.

در درمان پسوریازیس، زمانی که پاسخ بالینی مطلوب به دست آمد توصیه می شود که مقادیر دارو تدریجاً کاهش داده شود و زمان استراحت ( قطع مصرف دارو ) به حداکثر زمانی که پاسخ مناسب را ایجاد کند، افزایش یابد.

متوترکسات Methotrexate در درمان آرتریت روماتوئید جوانان

دکتر ناهید شفائی: ارتریت های روماتیسمی جوانان که معمولا تحت عنوان ارتریت مزمن جوانان یا ارتریت رموماتوئید جوانان شناخته میشود.شامل مجموعه هتروژنی از بیماریهای روما تیسمی می شود،که مشخصه عمومی انها وجود التهاب در یک یا چند مفصل می باشد .

معمولا علائم سیستمیک نیز به همراه دارند.درمان این بیماران پایه تجربی دارد. هدف از درمان این بیماران سرکوب التهاب مفصلی و از بین بردن علائم عمومی است بنحوی که از تخریب وتغییر شکل مفصل و عوارض ناشی از التهاب سیستمیک بر رشد نمو گه در دوران بلوغ دارای اهمیت ویژه ای است جلوگیری شود.

از حدود ده سال قبل با توجهبه کیفیت زندگی وسیر بیماری در مبتلایان به ارتریهای روماتسمی جوانان که درمانهای موثری را ایجاب می نمود و نیز موفقیت درمان بیماریهای روماتیسمی بزرگسالان بوسیله متوتوترکسات،استفاده از این دارو در درمان بیماریهای روماتیسمی کودکان نیزمعمول،ودر حال حاضر بسیار متداول شده است.

از بررسی مقالات موجود در مورد کاربرد متوترکسات در درمان ارتریهای روماتیسمی کودکان نتایج زیر گرفته می شود.متوترکسات در حال حاضرکاربرد وسیعی در بیماریهای روماتیسمی کودکان دارد وبهتر است قبل گذشتن دو سال ازتشخیص بیماری وقبل ازازظاهر شدن علائم رادیولوژیک بکاربرده شود.

دوزه انتخابی دارو در 10 میلی گرم برای هر متر مربع بدن در هفته از راه دهان می باشد.عوارضی که منجر به قطع دارو شوند در کودکان زیاد نیست،بعضی عوارض را می توان با مصرف اسید فولیک کاهش داد.کاهش اب بدن بهر دلیل باعث افزایش عوارض می شود.مصرف کوتریموکسازول در این بیماران کنتراندیکه است.

با وجود انکه قطع درمان در بزرگسالان منجر به عود بیماری می شود ،در مورد اثرات قطع درمان مبتلایان جوان اطلاع زیادی در دست نمی باشد امادر صورت کنترل بیماری میتوان دوز مصرفی راتا میزان یک هفته در میان کاهش داد.

متوترکسات Methotrexate و ریزش مو

ریزش مو دلایل متفاوتی دارد. یکی از این دلایل آن میتواند اثر جانبی مصرف داروی متوتروکسات باشد. این دارو برای درمان انواع سرطان ها و همچنین بعنوان داروی ضد روماتوئید آرتریت، پسوریازیس ودیگر بیماریهای خود ایمنی مورد استفاده قرار می گیرد. با این حال مصرف آن در کنار اثرات درمانی که به همراه دارد، ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشد.

متوترکسات و ریزش مو

یکی از این عوارض ریزش مو است.افرادی که آرتریت دارد حدود 1 تا 3 درصد ریزش مو را به همراه دارد. اما بیماران مبتلا به پسوریازیس میزان ریزش موی آنها بین 3 تا 10 درصد گزارش شده است.

در صورت مصرف این دارو، ممکن است با شستن یا شانه کردن، موها دچار شکستگی و ریزش شوند. در حالت طبیعی حدود 100 تار مو در روز دچار ریزش می شود. این امر کاملاً طبیعی است و نیازی به نگرانی در این رابطه وجود ندارد. با این حال افرادی که متوتروکسات مصرف می کنند، ریزش مو در آنها از این مقدار بسیار بیشتر است.

این ریزش ها به تدریج و در طول زمان اتفاق می افتد. به همین دلیل به صورت شدید دیده نمی شود. افراد در صورت مشاهده ریزش شدید مو و از دست دادن دسته ای مو باید پزشک خود را در جریان این عارضه قرار دهند. زیرا این ریزش ها می تواند به دلیل شرایط دیگری مانند مبتلا شدن به آلوپسی آره آتا رخ دهد.

در صورتی که افراد دچار بیماری های ژنتیکی مانند آلوپسی آندروژنیک باشند، مصرف متوتروکسات می تواند ریزش موها را شدیدتر کند. در نتیجه در مدت زمان کمی امکان از دست دادن کل موها وجود دارد.

تحقیقات در این مورد چه میگویند؟

تحقیقات نشان می دهد که میزان از دست دادن موها در صورت استفاده از این دارو بستگی به میزان دوزهای مصرفی آن دارد. به همین دلیل همه افرادی که از متوتروکسات استفاده می کنند، ممکن است دچار این عارضه نشوند. در دوز های بالا امکان ریزش مو افزایش پیدا کند.

در برخی از مواقع این دارو را به دلایل اورژانسی نیز تجویز می کنند. به عنوان نمونه زمانی که افراد حاملگی خارج از رحم داشته باشند، این دارو تجویز می شود. دوز کمی از این دارو می تواند تخمک خارج از رحم را از بین ببرد و از رشد آن جلوگیری کند.

در این گونه مصرف، از دست دادن موها و عوارض جانبی متوتروکسات بسیار کم اتفاق خواهد افتاد و معمولا بروز عوارض درصورت مصرف منظم دارو مشاهده خواهند شد.

آیا متوترکسات Methotrexate برای درمان ریزش مو مفید است؟

همانطور که گفته شد متوتروکسات برای درمان برخی از بیماری ها کاربرد دارد و یکی از عوارض جانبی آن نیز ریزش مو عنوان می شود. با این حال این دارو در برخی از موارد خاص می تواند به رشد موها نیز کمک کند. حال سوال اینجاست که چگونه؟

برخی از بیماری ها مانند آلوپسی آره آتا یا لوپوس دیسکوئید سبب ریزش مو در افراد می شوند. در آلوپسی آره آتا واکنش های التهابی سیستم ایمنی سبب می شود تا به فولیکول های مو آسیب وارد شود و رشد آنها را با اختلال مواجه کند. در بیماری لوپوس نیز اسکارهایی دائمی روی پوست سر ایجاد می شود که نتیجه ای مشابه با بیماری آلوپسی دارد.

از آنجایی که متوتروکسات به سرکوب ایمنی بدن کمک می کند، در نتیجه التهابات و زخم های ایجاد شده در اثر مصرف این دارو از بین می رود. بنابراین رشد مجدد مو رخ خواهد داد.

طی مطالعاتی که در این زمینه روی 31 نفر از افراد انجام شده است، نشان می دهد که حدود 67.7 درصد از افرادی که به آلوپسی مبتلا بودند با مصرف متوتروکسات تا حدود ۵۰ درصد رشد موهای خود را مشاهده کردند. ترکیب این دارو با کورتیکواستروئید نیز در77 درصد از شرکت کنندگان رشد موها را تا 50 درصد افزایش داد.

درمان ریزش موی به وجود آمده در اثر مصرف متوترکسات Methotrexate

«الین هوسنی»، متخصص بیماری های آرتریت و استاد دانشگاه، می گوید: «پزشک برای رفع مشکلِ عارضه جانبی داروها چند روش پیش رو دارد. ممکن است به مصرف کنندگان متوترکسات مکمل اسید فولیک تجویز کند که همراه با آن مصرف کند. گاهی تنها همین مکمل مشکل را حل می کند، اگر اینطور نشد می توان دوز متوترکسات را کم کرد. در نهایت تعویض دارو آخرین راه حل خواهد بود.

هوسنی می گوید: «ما هرگز به بیماران نمی گوییم با ریزش موی خود کنار بیایند. راه های درمانی آرتریت روماتویید متعدد است و می توان با تغییر روش ها به نتیجه مطلوب رسید.» علاوه بر این به خاطر داشته باشید هر مویی که در اثر مصرف دارو دچار ریزش شود، با اتمام دروه مصرف و قطع دارو باز خواهد گشت.

توجه داشته باشید که روشی که پزشک روماتولوژیست برای مقابله با ریزش مو به کار می گیرد بستگی به این دارد که میزان ریزش مویتان چقدر است، چه اثری روی کیفیت زندگی تان گذاشته است و داروی مورد نظر چقدر روی بهبود آرتریت روماتوییدتان موثر بوده است.

هوسنی می گوید: «بسیاری از مبتلایان به آرتریت روماتویید ممکن است داروهای متعددی را امتحان کنند تا متوجه شوند بهترین داروی سازگار با آن ها کدام است. بیشتر این داروها عوارض جانبی دارند و پزشک با بررسی آنها بهترین و مناسبترین گزینه را انتخاب خواهد کرد.»

درمان آرتریت روماتویید معمولا طولانی است و تمام عمر بیمار ادامه دارد. محققان هنوز به درستی نمی دانند بین طول مصرف دارو و ریزش مو چه ارتباطی وجود دارد.

اگر ریزش موی شما آنچنان وسیع است که کیفیت زندگی تان را پایین آورده است حتما در مورد آن با پزشک خود مشورت کنید. حتی اگر ریزش موی خفیف دارید باز هم به پزشک اطلاع دهید تا در تصمیم گیری های بعدی در انتخاب یا تغییر دارو آن را مد نظر قرار دهد.

روش سقط جنین به کمک متوترکسات Methotrexate

با توجه به ارزان بودن متوترکسات ( در مقایسه با Mifepristone ) و علاوه بر اثرات سقط زایی ، تاثیر درمانی آن بر روی حاملگی نا به جا ، متوترکسات ( همراه با پروستاگلاندین ) نیز داروی مناسبی برای سقط حداقل در اوایل حاملگی به شمار می رود ( البته Mifepristone نسبت به آن داروی سالم تر و تقریباً بدون عارضه ای است ) .

متوترکسات برای سقط

در یک مطالعه توسط دکتر Housknecht و همکارانش بر روی 178 زن با سن حاملگی 63 روز تجویز 50mg/m2 BSA ( به طور متوسط 75 میلی گرم ) عضلانی متوترکسات و 5 تا 7 روز بعد از ان 800 میکرو گرم misoprostol واژینال در 96 % موارد ظرف 14 روز از تجویز متوترکسات موجب سقط کامل گردید . حدود 14 % بیماران نیاز به دوز دوم misoprostol ( 24 ساعت بعد از دوز اول ) پیدا کردند .

در یک مطالعه توسط دکتر Creinin و همکارانش تجویز misoprostol 3 و 7 روز بعد از متوترکسات به ترتیب در 83 % و 98 % موارد منجر به سقط کامل گردید . در مطالعه دیگری که توسط همین دکتر بر روی 300 زن با سن حاملگی ۵۶ روز صورت گرفت ابتدا ( سطح بدن ) 50mg/m2 BSA متوترکسات عضلانی و 7 روز بعد 800 میکرو گرم misoprostol واژینال تجویز شد و در صورت عدم بروز سقط 24 ساعت بعد تکرار شد . در این مطالعه 7/87 % بیماران با همان تک دوز misoprostol و حدود 10 % نیز بعد از دوز دوم سقط کامل نمودند .

دارو های هم گروه متوترکسات Methotrexate

پمبرولیزومب/آبارلیکس/گوسرلین/هیسترلین/لئوپرورلین/تریپتورلین/اورولیموس/تورمیفن/توسیتومومب/تراستوزومب/وین بلاستین/وین کریستین/وینورلبین/آلمتوزومب/آلترتامین/اناستروزول/اسپارژیناز/آزاستیدین/بواسیزومب/بکساروتن/بیکالوتامید/بلئومایسین سولفات/بورتزومیب/بوسولفان/کاپسیتابین/کربوپلاتین/کارموستین/ستوکسیمب/کلرامبوسیل/نیتروژن موستارد/سیس پلاتین/کلادریبین/کلوفارابین/سیکلوفسفامید/سیتارابین/داکاربازین/داکتینومایسی/دانروبیسین /دسیتابین/دنیلوکین دیفیتوکس/داستاکسل/دوکسوروبیسین/اپی روبیسین/استراموستین/اتوپوزاید/اگزمستان/فلوکسوریدین/فلودارابین/فلورواوراسیل/فلوتامید/فولوسترانت/جفی تینیب/جم سیتابین/جمتوزومب اوزوگامیسین/هیدروکسی اوره/ایبریتوموماب تیوکستان/ایداروبیسین/ایفوسفامید/ایماتینیب اینترلوکین-2/ایرینوتکان/لتروزول/لوموستین/ملفالان/مرکاپتوپورین/میتومایسین/میتوتان/میتوکسانترون/نیلوتامید/اگزالی پلاتین/پاکلی تاکسل/پیمترکسید دی سدیم/پنتوستاتین/پروکاربازین

منبع:مجله علوم پزشکی رازی

نتیجه گیری:امیدوارم از این مقاله کمال استفاده را برده باشید.خیلی دقت کنید خود سرانه دارویی مصرف نکنید زیرا عواقب جبران ناپذیری دارد مخصوصا برای خانم های باردار.