فیلم The Cabinet of Dr. Caligari ساخته رابرت وینه Robert Wiene کارگردان شهیر آلمانی و محصول ۱۹۲۰ سینمای آلمان است. ساختاری شکوه مند از طفولیت سینما در گذار از مهم‌ترین رویداد‌های قرن بیستم، یعنی جنگ‌های جهانی. در ادامه با بررسی و تحلیل فیلم The Cabinet of Dr. Caligari با نت نوشت همراه باشید.
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari ساخته رابرت وینه
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari در پنج پرده روایت می‌شود. در پرده اول فردی مشغول تعریف خاطره‌ای ترسناک از اتفاق هولناکی است که خود شاهد آن بوده است. و فیلم را به فلش بک می‌برد تا داستان دکتر کالیگاری را تعریف کند. دکتری که غرفه‌ای در یکی از نمایشگاه‌های سالانه برپا می‌کند و قرار است سزار- خوابگردی که بیش از بیست سال را به خواب گذرانیده است- را بیدار کرده و از او بخواهد آینده و خواسته مردم را برایشان پیش بینی کند. دو دوستی که در آن خیمه‌ی نمایش حضور دارند، یکی شان به ناگاه سوال می‌پرسد “تا کی عمر خواهم کرد”. و سزار این خوابگرد مرموز به وی می‌گوید صبح فردا را نخواهد دید و چنین می‌شود و آن فرد در نیمه‌های شب به قتل می‌رسد.
بیشتر بخوانید: فیلم مرد سوم The Third Man ساخته کارول رید؛ از دوستی تا انتخاب
۱۹۲۰ زمانی است میان دو جنگ جهانی، بحرانی است که سمبل نماد نا امیدی در دنیای معاصر است. بیم از آینده و سایه‌ای از نفرت که در حال گسترش است. رابرت وینه Robert Wiene ساختار فیلمش را با فرمی مثال زدنی پیوند می‌دهد و یکی از درخشان‌ترین پیوندها میان روایت و فرم به وجود می‌آورد. ساختاری اکسپرسیونیست که با داستان مرموز همسو شده و فیلم را به جلو می‌برد. پس از قتل‌هایی که انجام می‌شود ضن پلیس به سوی دکتر کالیگاری و مورد عجیبش یعنی سزار می‌رود.
اما پیگیری‌های پلیس راه به جایی نمی‌برد زیرا که مداوم سزار را در حالی که در تابوت خفته است می‌یابند. اما اشتباه در انجام یکی از قتل‌ها سزار را در ملع عموم ظاهر می‌کند و همین سبب می‌شود که دکتر کالیگاری به عنوان مظنون اصلی تحت پیگرد قرار گیرد. که این امر منجر می‌شود تیم تحقیق به دفتر وی یعنی تیمارستان، آنجایی که او دیده شده است بروند و دفتر خاطرات روزانه او را پیدا و به شخصیت نهانش پی ببرند.
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari همانند داستانی که تعریف می‌کند محتوای مرموزی نیز دارد. اکسپرسیونیست در سینما که یکی از بهترین استفاده هایش در این این فیلم انجام شده است، کارکردی متنوع دارد.
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari همانند داستانی که تعریف می‌کند محتوای مرموزی نیز دارد. اکسپرسیونیست در سینما که یکی از بهترین استفاده هایش در این این فیلم انجام شده است، کارکردی متنوع دارد. الهام بخشی که سبک اکسپرسونیست نقاشی در هنر تازه ظهور کرده سینما دارد کاملا مشخص است. خطوط شکسته و اغراق شده، سقف‌های کوتاه و خفه، سایه‌هایی با کنتراست بالا و گریم‌هایی به شدت اغراق شده با چشمانی روشن و گود رفته که سیاهی دورشان عیان است.
با صورت‌هایی ماستیک شده که از سفیدی و رنگ پریدگی که به مرده می‌مانند. اکسپرسیونیست ظاهر شده در سینمای آلمان که توسط کارگردانان آن دوران با نورپردازی‌هایی غیر عادی و با تضاد بالا سر و شکل می‌یافت، همراه با قاب بندی‌هایی به شکل نقاشی با دوربینی ثابت که نمایی مدیوم را عموما نشان می‌دادند، همگی بیان رنج و سیاهی است. سیاهی جامعه‌ای که شر در آن رو به افزایش است. جامعه‌ای که سیاهی قدرت می‌یابد تا ملتی جنگ زده را در خواب برای همیشه بخواباند. در فیلم The Cabinet of Dr. Caligari نیز حواس تشدید شده‌اند. حس خفگی مرموزی دارند. انگار بیانگر رنجی تجربه نشده‌اند.
دست نوشته‌های کالیگاری نمایان‌گر توجیه وسیله برای هدف است. خوابگردی که با کنترل ذهن مرتکب قتل می‌شود بدون آنکه خود بخواهد. یعنی اراده‌اش از او سلب می‌شود. اما رابرت وینه هدف گذاریش را بالاتر می‌برد. جامعه‌ای که به خواب رفته! جامعه‌ای که تئوری وار درس خوبی را از بَر است اما بازیچه عروسک گردانانی از جنس کالیگاری شده است.
می‌کُشد بدون آنکه بداند. نژاد پرست است بدون آن که دینش اجازه داده باشد و در نهایت بی‌اعتماد است. فیلم The Cabinet of Dr. Caligari یا به عبارتی مطب دکتر کالیگاری آغازگر راهی است که بعدها به هشدار پیش از موعد نازیسم شهرت یافت. اکسپرسیونیسم که به فرم تبدیل می‌شود و در تضاد باامپریالیسم پُر زرق و برق به جامعه آلمانی وقوع چنین مخمصه‌ای را گوش زد می‌کند.
بیشتر بخوانید: فیلم Persona ساخته‌ی اینگمار برگمان؛ دو چهره‌ی یک زن
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari شکوه سینما در به تصویر کشیدن خطرهای آینده است.
سکانس پایانی فیلم The Cabinet of Dr. Caligari نیز خود مانیفستی دگر دارد. جایی که دوست دوم به تیمارستانی که دکتر کالیگاری در آن تحت مراقبت است سر می‌زند و در کمال تعجب دکتر کالیگاری را رها می‌بیند در حالی که مشغول ویزیت بیماران است. دکتر کالیگاری که کمی چهره‌اش تغییر یافته است، حالا مرد جوان متعارض را به دلیل دیوانگی بستری می‌کند و به این نحو، شاکی خود قربانی می‌شود. اما نقطه نظر جالب فهم ماورای روایت داستان است. آیا دکتر کالیگاری بیمارستان را نیز همانند سزار خوابگرد در تسخیر خود در آورده است؟!
یا فقط خیال پردازی‌های مرد جوان از ابتدای فیلم در برزخی از توهم غوطه ور بوده و مالیخولیایی بیش نبوده است؟! اما وینه با بیان دوپلو خود استبداد تسخیرگر کالیگاری را به جامعه بسط می‌دهد که شَر خود را بَزَک کرده و از هر در و دیواری راه خود را مجددا برای تسلط بیشتر بر عوام استفاده می‌کند. وینه نشان می‌دهد که چطور کالیگاری کارمندان تیمارستان را نیز تسخیر کرده است. و جامعه‌ای از تسخیر شدگان که اگر عاقلی وجود داشته باشد نیز محکوم به دیوانگی است.
فیلم The Cabinet of Dr. Caligari شکوه سینما در به تصویر کشیدن خطرهای آینده است. جامعه شناسی که فیلم از ورای روانشناسی انجام می‌دهد، آن قدر خاص است که این فیلم را در کنار بزرگان تاریخ، در جایگاه بالایی قرار خواهد داد. فیلم The Cabinet of Dr. Caligari که در ژانر وحشت نیز دسته بندی می‌شود. به نظر می‌رسید که پدر بزرگ آینده فیلم‌های ژانر وحشت سینما باشد. ژانری که در دهه‌های بعد به گمراهی رفت و دو شاخه اقتباس شده از آن در ورطه دکور و نورپردازی حبس شدند و اسلشرهایی بی مغز که ذره سوزنی از آن فرم و جامعه شناسی نهان در فیلم‌هایی همچون مطب دکتر کالیگاری را به ارث نبردند.
در نهایت فیلم The Cabinet of Dr. Caligari علاوه بر مانیفست اجتماعی سیاسی که به شکل هوشمندانه‌ای ارائه می‌دهد، دارای دستاوردی عظیم در زمینه فنی نیز می‌باشد. دکورسازی عظیم و یا به عبارتی تابلو نقاشی که سازندگان فیلم خلق کرده‌اند در کنار داستان و شخصیت‌های فیلم خود هویت دارد و زنده است و در نور روز و شب هنگام تاثیرگذار است. فیلم صامت مطب دکتر کالیگاری سکانس به سکانسش روح دارد هر لحظه‌اش تابلویی نقاشی است. فیلم نا تکراری که طراحی میزانسنش، صامت بودن فضا را در هم می‌شکند و حرف‌ها برای گفتن دارد. حرف‌هایی که دکتر کالیگاری را کماکان زنده نگاه می‌دارد و نشان می‌دهد تا فریب خوردن تماشاچیان وجود داشته باشد دکتر کالیگاری‌ها جولان می‌دهند.
بیشتر بخوانید: فیلم نور زمستانی Winter Light اثر اینگمار برگمان؛ خدای بزرگ کاش شادمانیم مرا ترک نکند…
