انسانها همانند دیگر موجودات، کوچ نشین بودند و با تغییر فصل از منطقه ای به منطقه دیگر می رفتند. یکجانشینی زمانی پدید آمد که انسان پی به اصول کشاورزی برد و بعدها با انقلاب صنعتی، یکجا ماندن به اوج خود رسید. زندگی عشایر بواسطه کوچ نشینی سختی های فراوانی دارد، اما لذت زندگی در میان طبیعت شاید بسیاری از این سختی ها را کمرنگ کند. امروزه، با کم شدن عشایر، دیدن کوچ نشین ها و فرهنگ و آداب زندگی آنها تبدیل به یکی از دیدنی های هر سرزمینی شده است. عشایر شاهسون در ایران قدمتی کهن داشته که همچنان به زندگی کوچ نشینی مشغول هستند. برای آشنایی بیشتر با کوچ عشایر شاهسون و همچنین طایفه های ایل شاهسون با ما همراه باشید. شما می توانید این قوم را با لباس محلی ایل شاهسون شناسایی کنید.
عشایر شاهسون به کجا کوچ می کنند؟
دیدن قافله ای پر از عشق، صدا و هستی در میان طبیعتی زیبا، یکی از مهمترین دلایل علاقمند شدن به کوچ نشینان است. عشایر کهن شاهسون، دسته ای از کوچ نشین ها هستند که بصورت عمودی کوچ می کنند؛ یعنی ارتفاع خود را کم یا زیاد می سازند. طایفه های ایل شاهسون هنگام کوچ بهاره که 45 روز بعد از عید نوروز است، طی یک هفته خود را به ارتفاعات 4500 متری می رسانند و در کوچ پاییزه که از اواسط شهریور شروع می شود و بین 40 تا 45 روز زمان می برد، به ارتفاعی تقریبا هم سطح دریا باز می گردند.
محل سکونت عشایر شاهسون
کومه و آلاچیق دو نوع خانه برای کوچ عشایر شاهسون هستند. آلاچیق عشایر شاهسون از 24، 28 یا 32 قطعه چوب چوبوغ که از چوب صیقل خورده ساخته می شوند و نمد سفید حاصل از پشم گوسفندان رویه آن را تشکیل می دهد، ساخته می شود. پوششها با نام هاب قاپی لیق، یانلیق و دالیق در ابعاد منظم بریده می شوند. اما در کومه ها که معمولا برای پخت و پز ساخته می شوند، نمدهای مستعمل و چوبوغ های صیقل نخورده جنگلی بکار می روند که شبیه دالانی طوسی رنگ بوده که علاوه بر پخت و پز، محلی است برای تولید لبنیات.
تولیدات و درآمد عشایر شاهسون
این قوم کوچ نشین آذری زبان همانند همه عشایر، دامدار بوده و با داشتن گوسفندهایی از نژاد مغانی، محصولات دامی فراوانی را به فروش می رسانند. هنر اصلی این قوم کوچ نشین تولید قالی، گلیم، جاجیم، پاپوش، گیوه، حصیر، نمد، دستکش، کلاه، شال گردن، توبره، خورجین، زیلو و صنایع دستی فراوانی از این قبیل بوده که عشق و رنگ میان تار و پود آنها بیداد می کند. نکته جالب این است که طرحهای زیبا و رویایی روی جاجیم، گلیم و قالی ها بدون هیچ الگویی و زاییده ذهن هنرمند این قوم بوده که عشق و رنگ را چون طرحی دلربا بر محصولات می نشانند.
تاریخچه
شاید اگر فتحعلی شاه با قرارداد گلستان بخشی از شمال ایران را به روسها واگذار نمی کرد، اکنون عشایر کهن و رشید شاهسون بسیار بزرگ و گسترده تر بودند. اما، این قرارداد و همینطور قرارداد ترکمانچای بخشی از زمینهای این قوم کوج نشین را از بین بردند. البته، در قرن هجدهم با اختلافاتی که بین خاندان بدر خان رخ دادند، عشایر شاهسون به دو بخش شاهسون اردبیل و مشگین شهر تقسیم شدند. بدر خان پدر، کسی بود که به دستور نادر شاه افشار این اقوام را با هم متحد کرده بود. به نظر می رسد پایه های سازماندهی این قوم توسط شاه عباس صفوی و به جهت تقویت نیروی قزلباش صورت گرفته باشد.
چه زمانی به دیدار عشایر غیور شاهسون برویم؟
برای دیدن عشق، زیبایی و رنگهای بی بدیل کوچ عشایر شاهسون بهتر است در فصل بهار و تابستان راهی شویم تا علاوه بر دیدن طبیعت بکر و بی نظیر حوالی کوه سبلان، مشگین شهر و اردبیل یا حتی رشته کوه بزگوش و دریاچه نئور که محل اقامت بهاره عشایر شاهسون هستند، از دیدن رنگهای دلربای لباس محلی ایل شاهسون لذتی دوچندان ببریم. فراموش نکنید که حداقل دو روز برای این ملاقات زمان بگذارید و احترام به آداب و سنن این مردم را از یاد نبرید.
موسیقی
عاشیقی نوع موسیقی و عاشیق نوازنده های این قوم کوچ نشین بوده که عشق و رنگهای گوناگون طبیعت را می توان لابه لای ساز و آوازشان شنید. عاشیق ها روایتگر رزم و رویدادها، تاریخ شفاهی و حماسه های عشایر شاهسون در طول تاریخ هستند که با هجاهایی که براساس مفهوم نامگذاری می شوند، آنها را بیان می کنند. باغلاما، گرایلی، بایاتی، تجنیسی، قوشی و خلق ماهسنی برخی از مشهورترین هجاهای عاشیق ها بوده که عشق، تاریخ، حماسه و رشادت اقوام عشایر را در دل خود جای داده اند. عاشیق ها در عروسی، تعزیه و مراسم مذهبی و ملی به خواندن و نواختن می پردازند.
