عملکرد برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیروئید در نوزادان در پاندمی کرونا

سلامت نیوز: براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، خدمات پیگیری و درمان بیماری های غیرواگیر در دوران پاندمی Covid 19 به شدت مختل شده است. گزارشWHO از 155 کشور جهان نشان می دهد که این اختلال در کل کشورها اتفاق افتاده است ولی شدت آن در کشورهای با درآمد پایین بیش تر است

به گزارش سلامت نیوز، در شرایط اپیدمی ها، بلایا و بحران ها، برنامه های سلامتی در بخش های مختلف ارایه خدمت (غربالگری، تشخیص و درمان، مراقبت و پیگیری ها) آسیب پذیر می شوند و احتمال کاهش پوشش برنامه های سلامتی و عدم ارایه استاندارد و دقیق خدمات، به خصوص در نوزادان بسیار بیش تر است.

براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، خدمات پیگیری و درمان بیماری های غیرواگیر در دوران پاندمی Covid 19 به شدت مختل شده است. گزارشWHO از 155 کشور جهان نشان می دهد که این اختلال در کل کشورها اتفاق افتاده است ولی شدت آن در کشورهای با درآمد پایین بیش تر است (1).

با توجه به ماهیت بیماری کم کاری تیرویید نوزادان و بروز عواقب جدی همچون عقب ماندگی ذهنی در مبتلایان، در صورت عدم و یا تاخیر در انجام آن، باید در هر شرایطی غربالگری نوزادان انجام شود (2).

ربرتون و همکاران، با استفاده از مدلینگ تخمین زده اند که پوشش خدمات مادر و کودک در پاندمی Covid 19، 8/9 % تا 9/51 % کاهش می یابد (3).

نیاز نوزادان به غربالگری بیماری های شایع قابل پیشگیری و درمان، در پاندمی ها، قبل و یا بعد از آن ها، تفاوتی تدارد. در نتیجه، پاندمی ها و بحران ها، حتی المقدور، نباید تاثیری بر روند اجرای برنامه غربالگری نوزادان داشته باشد. اکنون، با بروز پاندمی Covid 19 در دنیا، اندیشیدن و به کارگیری تدابیر موثر برای پیشگیری و به حداقل رساندن ابتلا به این ویروس در پرسنل ارایه دهنده خدمات، نوزاد و والدین و ارایه دقیق و مناسب خدمات سلامتی ضروری است، تا تمامی نوزادان از خدمات سلامتی برخوردارشده و پوشش برنامه ها کاهش نیابد.

برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان، از مهر سال 1384 در سیستم سلامت کشور ادغام گردیده است و کارنامه موفق و درخشانی دارد و به کلیه شاخص های اجرایی مورد نظر دست یافته است. با بروز پاندمی و با توجه به احتمال اختلال در ارایه خدمات به نوزادان و نامطلوب شدن شاخص های برنامه، اداره غدد و متابولیک دفتز مدیریت بیماری های غیرواگیر برآن شد که از همان ابتدای شروع پاندمی ، با تدابیر و اقدامات مناسب، از بروز اختلال در اجرای برنامه و خدمت رسانی به نوزادان پیشگیری کرده و یا لااقل تاثیرات را به حداقل ممکن برساند.

در همین راستا، دستورالعمل های لازم تدوین شد و به سرعت به دانشگاه ها/دانشکده های علوم پزشکی کشور ابلاغ گردید. به علاوه پایش و نظارت روند اجرای برنامه به صورت مجازی و با تلفن انجام گردید و ادامه دارد.

از طرف دیگر، همکاران صدیق و کوشای مجری برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان در دانشگاه ها/دانشکده های علوم پزشکی کشور با جوانمردی و احساس مسئولیت مثال زدنی، دستورالعمل های ابلاغی جدید را عملیاتی کرده و به موفقیت بزرگ و ارزشمند، عدم اختلال در شاخص های اجرایی کشوری برنامه نایل آمدند.

گزارشات بین المللی نشان می دهد که اجرای برنامه های غیرواگیر (1) و از جمله غربالگری نوزادان (4) در بعضی کشورها دچار اختلال شده است. اما در شرایطی بسیار بحرانی، برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان در ایران، نه تنها دچار نقصان نشد، بلکه به ارتقا شاخص های برنامه دست یافت.

به علاوه، برای غربالگری از پاشنه پای نوزادان مشکوک و یا مبتلا به Covid 19 و پیشگیری از ابتلای نمونه گیر و نوزادان دیگر، روشی ابداعی به نام Drive Through بکار گرفته شد. در این روش، با هماهنگی قبلی، نوزاد بیمار و یا مشکوک به ابتلا به Covid 19، با اتومبیل به حیاط "مرکز نمونه گیری" آورده شده و نمونه گیر با رعایت کلیه اصول ایمنی نمونه گیری از پاشنه پا، در محوطه اتومبیل، اقدام به نمونه گیری می نماید و سپس کلیه تجهیزات نمونه گیری در Safty Box مخصوص و لباس نمونه گیر نیز در سطل مخصوص زباله های آلوده قرار می گیرد.

بدین ترتیب، نوزاد مبتلا و یا مشکوک به بیماری، اصلا به محیطی که دیگر نوزادان هستند وارد نمی شود، اما نمونه گیری انجام می گردد.

عکس 1: نمونه گیر با لباس ایمن در زمان اپیدمی در مرکز نمونه گیری از پاشنه پای نوزادان در برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان

عکس 2: نمونه گیری از پاشنه پای نوزادان مشکوک و یا مبتلا به Covid 19 در حیاط "مرکز نمونه گیری" به روش Drive Through


مقایسه عملکرد اجرای برنامه کشوری غربالگری بیماری کم‌کاری تیرویید نوزادان در فصل بهار سال 1398 و 1399


با استناد به اطلاعات اخذ شده از سازمان ثبت احوال کشور، متولدین فصول بهار 1398 و 1399 به ترتیب 307931 و 282736 نوزاد بوده است.

گزارش‌هاي فصل بهار سال 1398، ارسالی از دانشگاه‌ها/ دانشکده‌های علوم پزشکی كشور، بیانگر غربالگری تعداد 312474 نوزاد (298573 نوزاد ایرانی و 13901 نوزاد غیرایرانی) در کشور است.

گزارش‌هاي فصل بهار سال 1399، ارسالی از دانشگاه‌ها/ دانشکده‌های علوم پزشکی كشور نشان می دهد که در مجموع، تعداد 292359 نوزاد (277627 نوزاد ایرانی و 14732 نوزاد غیرایرانی)، مورد غربالگري قرار گرفتند.

شاخص درصد پوشش برنامه در دانشگاه/دانشکده های علوم پزشکی کشور و در سطح ملی

هدف شاخص پوشش برنامه، غربالگری بیش از 95 درصد نوزادان است. میانگین کشوری پوشش برنامه، در سال1398 ، برابر با 97درصد بوده و در سال 1399 به 98 درصد ارتقا یافته است.

اکثریت دانشگاه ها و دانشکده ها به هدف شاخص دست یافته اند. علیرغم وجود پاندمی Covid 19، دانشگاه/دانشکده های اردبیل، اسفراین، اصفهان، البرز، ایلام، بابل، بم، بهبهان، تبریز، تربت جام، تربت حیدریه، خراسان شمالی، خلخال، خوی، رفسنجان، زنجان، ساوه، سبزوار، سراب، سمنان، شوشتر، شیراز، فسا، قزوین، کردستان، کرمان، گلستان، گناباد، گیلان، لارستان، مازندران، مراغه و نیشابور پوشش 100 درصد خود را حفظ نموده اند.

لازم به ذکر است که در این بحران جدی سلامت، دانشگاه/دانشکده های آبادان، ارومیه، ایرانشهر، تهران، جندی شاهپور اهواز، جیرفت، خمین، دزفول، زاهدان، سیرجان، شاهرود، شهرکرد، قم، کاشان، کهکیلویه و بویراحمد، گراش، لرستان، مشهد، هرمزگان و همدان، شاخص پوشش برنامه را ارتقا داده اند.


مقایسه درصد پوشش برنامه کشوری غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان در فصول بهار سال 98 و 99

شاخص درصد نمونه های نامناسب غربالگری

نمونه‌هاي نامناسب به نمونه‌هاي كاغذ فيلتر حاوي لكه‌هاي خوني اخذ شده از پاشنه پای نوزادانی گفته می شود كه معيارهاي استاندارد را نداشته و از طرف آزمايشگاه غربالگري نوزادان رد مي‌شوند و نياز به نمونه‌گيري مجدد (در كم تر از 48 ساعت) دارند.

شاخص درصد نمونه‌گيري نامناسب يكي از مهم‌ترين شاخص‌هاي كنترل كيفي اجراي برنامه است، كه ميزان آن هرچه كم‌تر باشد مطلوب‌تر است. اين شاخص بيانگر كيفيت كاغذ فيلتر و لانست، تبحر نمونه‌گيرها در نمونه‌گيري از پاشنه پا و دقت در خشك كردن نمونه غربالگري و انتقال نمونه‌ها از مرکز نمونه‌گیری به آزمایشگاه غربالگری نوزادان مي‌باشد. استفاده از تجهیزات مصرفی استاندارد و آموزش مستمر نمونه‌گیران و به کارگیری نمونه‌گیران مجرب و با تجربه ضروری است.

گزارشات ارسالی از دانشگاه ها، در فصل بهار سال های 1398 و 1399، حاکی از آن است که در شرایط پاندمی ابتلا به کرونا، روند اجرای برنامه مطلوب بوده و شاخص درصد نمونه نامناسب در سطح ملی، نه تنها کاهش پیدا نکرده بلکه ارتقا نیز یافته است.

75 درصد دانشگاه/دانشکده های کشور (47 از 63) درصد نمونه نامناسب کم تر و یا مساوی میانگین کشوری دارند. ارتقا این شاخص در دانشگاه/دانشکده های اراک، ارومیه، اصفهان، البرز، ایران، ایرانشهر، ایلام، بیرجند، تربت حیدریه، تهران، خراسان شمالی، خلخال، زاهدان، زنجان، ساوه، سبزوار، سمنان، شاهرود، شیراز، فسا، قزوین، قم، کاشان، کردستان، گراش، گلستان، گیلان، لارستان، مراغه و نیشابور دیده شده است.


مقایسه شاخص درصد نمونه های نامناسب در فصول بهار سال های 1398 و 1399 در دانشگاه/دانشکده ها و در سطج ملی

شاخص زمان انجام نمونه‌گيري نوبت اول از پاشنه پاي نوزادان بر كاغذ فيلتر بر حسب سن نوزاد به روز


این شاخص یکی از مهم ترین شاخص های عملکردی برنامه است و بیانگر تاثیر آموزش مادران و اطلاع‌رسانی همگانی در ارتباط با برنامه و تشویق والدین به نمونه گیری در زمان مطلوب می‌باشد. این شاخص از سال ها پیش به هدف برنامه دست یافته بود.

در ماه های اخیر، در هنگام پاندمی Covid 19 ، که تقریبا کلیه خدمات پیشگیرانه و مراقبتی بیماری های غیرواگیر تحت شعاع قرار گرفته و کاهش یافته اند، انتظار می رفت که شاخص "زمان انجام نمونه‌گيري نوبت اول از پاشنه پاي نوزادان بر كاغذ فيلتر" به دلیل ترس از ابتلا، به طور شدید کاهش یابد.

هدف این شاخص، غربالگری بیش از 80 درصد نوزادان در سن 5-3 روزگی است.

در مقایسه گزارش های ارسالی از دانشگاه ها/دانشکده های علوم پزشکی کشور در فصول بهار 98 و 99، حفظ شاخص زمان انجام نمونه‌گيري نوبت اول از پاشنه پاي نوزادان بر كاغذ فيلتر بر حسب سن نوزاد به روز دیده می شود.

با توجه به نمودار زیر، ارتقای شاخص نمونه گیری از پاشنه پا در روزهای 5-3 تولد، در دانشگاه ها/دانشکده های آبادان، اراک، ارومیه، اسفراین، ایران، ایلام، بوشهر، تبریز، تربت حیدریه، تهران، جندی شاهپور اهواز، جیرفت، خلخال، زاهدان، زنجان، سراب، سیرجان، شهرکرد، شهیدبهشتی، شوشتر، قزوین، کرمان، کناباد، گیلان، لارستان، مراغه، هرمزگان و یزد کاملا مشهود است. به علاوه در بحران ابتلا به Covid 19، دانشگاه های کهکیلویه و بویراحمد مازندران و همدان، نیز، شاخص مطلوب خود را حفظ نموده اند.

مقایسه شاخص زمان مطلوب انجام نمونه‌گيري نوبت اول از پاشنه پاي نوزادان بر كاغذ فيلتر در فصول بهار سال های 1398 و 1399

علیرغم وجود پاندمی، میانگین شاخص کشوری زمان مطلوب انجام نمونه‌گيري نوبت اول از پاشنه پاي نوزادان بر كاغذ فيلتر در فصل بهار سال های 1399 نسبت به همان فصل در سال 1398، نه تنها کاهش نیافته بلکه مختصری هم ارتقا نشان می دهد.

*اداره غدد و متابولیک/دفتر مدیریت بیماری های غیرواگیر


References:

1) Pulse survey on continuity of essential health services during COVID-19 pandemic. World Health Organization (WHO), Intrim Report, 27 Aug 2020.

2) Gudance on Newborn Screenng During COVID-19. 2020, American Academy of Pediatrics (AAP).

3) Roberton T, Carter ED, ChouVB, Stegmuller AS, JacksonB, Tam Y, et al. Early estimates of the indirect effects of the COVID-19 pandemic on maternal and child mortality in low-income and middle-income countries: a modelling study. 2020, Lancet Glob Health 2020; 8: e901–08.

4) Tanksley SM and Freedenberg D, COVID-19 Impact on Newborn Screening, Texas Department of State Health services, Texas Health and Human services. 30 July 2020.