سلامت نیوز:7 سال زمان برد تا انواع سياست‌هاي گوناگون اتحاديه اروپا جواب دهد و رفته رفته از نرخ بيكاري جوانان كاسته شود. ظرف يك سالي كه شيوع همه‌گيري كوويد 19 دنيا را درگير خود كرد، خط نمودار رو به رشد اشتغال جوانان در كشورهاي عضو اتحاديه باز روبه نزول رفت.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،مركز آمار و اطلاعات راهبردي وزارت تعاون،كار و رفاه اجتماعي در گزارشي كه درباره ويژگي‌هاي اجتماعي و اقتصادي جوانان زير 25 ساله منتشر كرده، نشان مي‌دهد نرخ حداقل ۲۵ درصدي بيكاري جوانان در سالهاي اخير اين مساله را به يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي دولت و نگراني‌هاي مردم تبديل كرده است. اين گزارش از مجموعه گزارش‌هاي مرور تجربيات بين‌المللي است و در آن اشاره‌اي هم به وضعيت اشتغال جوانان در ايران شده است.
آنچه در اين بخش مي‌خوانيد خلاصه و برگرفته‌اي است از گزارش ذكر شده. دولت‌ها بعضا در راستاي حل مشكل بيكاري جوانان، به خصوص در ميانه بحران و پس از آن، به عنوان آخرين حربه در مقام كارفرما وارد بازار كار شده و به اجراي برنامه‌هاي اشتغال عمومي مي‌پردازند اما در كنار اين برنامه‌ها، يا به جاي آنها، اتحاديه اروپا در راستاي حل چالش بيكاري جوانان و در چارچوب نظام حمايت اجتماعي به مداخلاتي محدودتر اما بلندمدت‌تر روي آورد.
اين نوع مداخلات عمدتا تمركز را بر تشويق كارفرمايان به استخدام نيروي جوان(تحريك تقاضا) و آماده كردن جوانان براي بازار كار(مديريت عرضه) مي‌گذارند. يكي از اين راهكارها طرح «اطمينان براي جوانان» است كه با هدف تضمين يكي از اين موارد اجرا شد: موقعيت شغلي، ادامه تحصيل، كارآموزي يا كارورزي براي همه جوانان 25 سالهاي كه در دوره بيكاري يا پايان تحصيلات رسمي به سر مي‌برند.
يكي از درس‌هايي كه روزگار بحران داد، اين بود كه اين طرح با وجود موفقيت‌هاي چشمگيري كه داشت در شرايط همه‌گيري نتوانست از آسيب ديدن جوانان جلوگيري كند. طرح اطمينان براي جوانان در كنار كاهش اثرات بحران اقتصادي توانست نرخ بيكاري را از ۲۴ به ۱۵ درصد برساند اما اين موفقيت پايدار نماند. جوانان در واقع تاب‌آوري لازم را براي مقابله با بحران نداشتند و به محض وقوع بحران بعدي، يعني پاندمي كوويد۱۹، آسيب‌پذيرترين گروه‌ها مجددا بيش و پيش از همه تحت فشار قرار گرفتند.
از دلايل مهمي كه اين وضعيت با تلنگر يك بحران بين‌المللي فرو پاشيد، اين است كه اين راهكار وضعيت با ثباتي براي جوانان ايجاد نكرده است. مشاغل موقت، قراردادهاي بي‌ثبات، خوداشتغالي اجباري، مشاغل كم‌درآمد، فقدان حمايت‌هاي اجتماعي اساسي و تبعيض سني و جنسيتي، وضعيتي معمول براي ميليون‌ها جوان اروپايي است. از طرفي تغييرات ساختاري و سياست‌هاي رياضتي امنيت شغلي را پايين آورده و از طرف ديگر تضعيف نظام‌هاي حمايت اجتماعي آسيب‌پذيري گروه‌هاي حاشيه‌‌اي را بيش از پيش افزايش داده است.
پاسخ كنفدراسيون اتحاديه‌هاي كارگري اروپا به اين مشكل، شكل‌گيري گفت‌وگوهاي سه‌جانبه است: «تغييرات پايدار بازار كار بدون وجود اتحاديه‌هاي منسجم كارگري ممكن نخواهد بود.» اگرچه تا زمان آغاز همه‌گيري كوويد-19 تعداد جوانان بيكار به طور پيوسته رو به كاهش بود، ارزيابي‌ها هشدار مي‌دهند كه بسياري از اين جوانان وارد مشاغل بي‌كيفيت شده‌اند. محققان نشان داده‌اند كه مشاغل موقت، قراردادهاي بي‌ثبات، خوداشتغالي اجباري، مشاغل كم‌درآمد، فقدان حمايت‌هاي اجتماعي اساسي و حتي تبعيض سني، وضعيتي معمول براي ميليون‌ها جوان اروپايي است.
اين همان حرفي است كه فعالان كارگري در ايران هم سال‌هاست دارند در مورد آن حرف مي‌زنند و مصاحبه مي‌كنند. تاكيد ويژه فعالان كارگري در ايران هم برچيده شدن موضوع قراردادهاي موقت و بدون پشتوانه است كه در هر بار بالا و پايين شدن اقتصادي، جمعي از كارگران را خانه‌نشين مي‌كند و در صورت اشتغال هم بخشي از حقوق اساسي كار را در مورد آنها ناديده مي‌گيرد.
از سال 2014 يعني زماني كه اجراي طرح «اطمينان براي جوانان» آغاز شد هر ساله حداقل ۵ ميليون جوان در اين برنامه ثبت‌نام كرده‌اند. در سال ۲۰۱۶ به طور مثال از مجموع ۷.۳ ميليون نفري كه از پوشش برنامه خارج شدند براي ۴8 درصد موقعيت كاري فراهم شده، ۱2 درصد در موقعيت‌هاي كارورزي و كارآموزي شروع به كار كرده‌اند و حدود 6 درصد بازگشت به تحصيل داشته‌اند. ۳3 درصد باقيمانده نيز به دلايلي چون بيماري، زايمان، تغيير مكان، عدم شركت در مصاحبه يا نپذيرفتن هيچ يك از موقعيت‌هاي پيشنهاد شده در يك بازه زماني مشخص لغو ثبت‌نام شده‌اند.
مداخله‌هاي دولتي در شكل‌هاي گوناگون
هر يك از كشورهاي اروپايي در راستاي اجراي برنامه‌هاي «اطمينان براي جوانان» دست به مداخلات متفاوتي در بازار كار زده‌اند؛ از جمله اين مداخلات مي‌توان به موارد زير اشاره كرد: يارانه دستمزد: يكي از راهكارهاي تشويق كارفرمايان به استخدام جوانان پرداخت درصدي از حقوق شاغلين جوان به كارفرما تحت عنوان يارانه دستمزد است.
به طور مثال در فنلاند مبلغ ماهانه يارانه پرداختي به كارفرما براي استخدام جوانان به مدت زمان بيكاري فرد استخدام شده بستگي دارد و بين 30 تا 50 درصد از حقوق متغير و حدود 650 يورو است.كمك هزينه جابه‌جايي: از جمله چالش‌هاي مناطق روستايي و دورافتاده در زمينه اشتغال جوانان كمبود فرصت‌هاي شغلي يا موسسات آموزشي است و يكي از راهكارهاي ارايه شده براي ترويج اشتغال جوانان ساكن در اين نواحي ارائه «كمك‌هزينه جابه‌جايي» است.
براي مثال در فنلاند براي جلب مشاركت جوانان مناطق دورافتاده در دوره‌هاي آموزشي هزينه رفتوآمد آنان با شبكه اتوبوس‌هاي عمومي پرداخت شده و دانشكده‌ها امكان اسكان شبانه آنها را فراهم مي‌كنند. در بلغارستان نيز به منظور تشويق جوانان ساكن مناطق دورافتاده به شركت در برنامه‌هاي «اطمينان براي جوانان» در ماه نخست دوره‌هاي كارآموزي/ كارورزي هزينه‌هاي رفتوآمد به محيط كار پرداخت مي‌شود.مهارت‌آموزي حرفه‌اي در محل كار: يكي ديگر از مداخلات دولت‌هاي اروپايي براي ترويج اشتغال جوانان، برگزاري دوره‌هاي مهارت‌آموزي حرفه‌اي در محل كار است.
به طور مثال در بلژيك اداره خدمات اشتغال عمومي شكاف‌هاي ميان مهارت‌هاي مورد نياز يك شغل خاص و وضعيت كارجويان را تحليل كرده و بر اين اساس برنامه‌هاي منعطف يك تا 12 ماهه مهارت‌آموزي در محيط كار تعريف مي‌كند. كارآموزان اين دوره‌ها جواناني هستند كه مستمري دوره بيكاري دريافت مي‌كنند و در ازاي شركت در اين دوره‌هاي مهارت‌آموزي بين ۷۵ تا ۱۰۰ درصد مابه‌التفاوت دستمزد معمول و بيمه بيكاري براي شركت در دوره‌هاي كارآموزي به فرد پرداخت مي‌شود. سازگاري طرح «اطمينان براي جوانان» با شرايط و نيازهاي محلي: يكي از جنبه‌هاي مهم طرح‌هاي «اطمينان براي جوانان» لزوم سازگاري پيشنهادهاي آن با نيازهاي محلي است.
به طور مثال در شهرستان اوستروف كه يكي از مراكز صنعتي مهم لهستان است، جوانان محلي نه تنها تشويق مي‌شوند در دوره‌هاي آموزش مشاغل خدماتي مانند پذيرايي، مهمان‌داري يا آرايشگري شركت كنند بلكه بسته به نياز بنگاه‌هاي صنعتي ثبت‌نام‌شان در دوره‌هايي چون مهندسي مكانيك، فناوري اطلاعات و تجارت كشاورزي نيز تسهيل مي‌شود.معافيت مالياتي: از انواع ديگر مداخلات دولتي در بازار كار براي كاهش نرخ بيكاري جوانان، معافيت‌هاي مالياتي است.
سوئد يكي از كشورهايي است كه براي آن دسته از كارفرماياني كه ذيل طرح «اطمينان براي جوانان»، جوانان را به استخدام درمي‌آورند، كاهش مالياتي در نظر گرفته است. جدا از كاهش ماليات اين كشور به آن دسته از كارفرماياني كه جواناني كه حداقل 6 ماه تحت پوشش نهادهاي حمايتي بوده‌اند را استخدام مي‌كنند، يارانه ويژه‌اي اختصاص مي‌دهد.
در هلند نيز استخدام جواناني كه تا دو سال تحت پوشش بيمه بيكاري يا ساير مساعدت‌هاي اجتماعي بوده‌اند براي كارفرمايان تخفيف مالياتي در پي دارد.اشتغال جوانان در ايران؛ ۲۵ درصد سرپرستان خانوار جوان در دهك اول درآمدي: مركز آمار و اطلاعات راهبردي وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعي به تازگي گزارشي را درباره ويژگي‌هاي اجتماعي و اقتصادي جوانان 25-15 ساله منتشر كرده است. اين گزارش نشان مي‌دهد كه جمعيت جوان كشور از 20 درصد در سال 1390 به 14.8 درصد در سال 95 و 13.4 درصد در سال 98 كاهش يافته است اما اين روند كاهشي از سال ۱۴۰۰ به بعد مجددا افزايشي خواهد شد و طي ۱۵ سال بعد از آن اين افزايش ادامه پيدا مي‌كند.
در طول دهه اخير همواره شاهد نرخ نگران كننده حداقل ۲۵ درصدي بيكاري جوانان بوديم و در برخي سال‌ها، از جمله سال ۱۳۹۵، اين نرخ به ۳0 درصد نيز رسيده است. طي دهه اخير سهم نيروي كار به طور كلي و نيروي كار جوان به طور خاص در بخش صنعت و كشاورزي نزولي بوده و در بخش خدمات كه با ويژگي‌هايي چون مشاغل پاره‌وقت، قراردادهاي كاري بي‌ثبات و موقعيت‌هاي شغلي ناامن مشخص مي‌شود، افزايش حدود ۱۰ درصدي داشته است(از ۳۸ به ۴۷ درصد). به نظر مي‌رسد، بيكاري فارغ‌التحصيلان دانشگاهي از جمله عواملي بوده كه اقبال عمومي جوانان را به آموزش عالي كاهش داده است.
آمارها حاكي از آن است كه سهم جوانان داراي تحصيلات عالي از 27 درصد در سال 94 به ۲۵ درصد در سال 98 رسيده است و سرانه بيكاران داراي تحصيلات دانشگاهي در هر 100 هزار نفر از حدود ۱۵۰ نفر در سال 65 به حدود 850 نفر در سال 85 و بيش از ۲۱۰۰ نفر در سال 95 رسيده است. لازم به ذكر است كه سرانه فارغ‌التحصيلان دانشگاهي در هر 100 هزار نفر از حدود 2700 نفر در سال 65 به حدود 10 هزار نفر در سال 85 و حدود 18 هزار نفر در سال 95 رسيده است.
سهم مردان جوان از مشاغل رسمي و داراي بيمه(فقط تامين اجتماعي) نيز طي دهه اخير روند كاهشي داشته و از 8۳.۵ درصد در سال ۱۳۹۰ به 77.5 درصد در سال ۹۸ رسيده است. البته سهم زنان جوان بيمه شده ۶ نقطه درصدي افزايش داشته و از ۱۷ درصد به ۲۳ درصد رسيده است. اما از نتايج نرخ بالاي بيكاري و اشتغال غيررسمي جوانان، توزيع بسيار نابرابر سرپرستان خانوار جوان در دهك‌هاي درآمدي است: در سال ۹۸، ۲۵ درصد از خانوارهاي با سرپرست جوان در دهك اول درآمدي ۵۵ درصدشان در 3 دهك اول درآمدي و كمتر از يك درصدشان در دهك دهم قرار مي‌گرفتند.
