آبسه مغزی در اثر ورد باکتری، ویروس و قارچ ها به مغز به علت عفونت یا زخم سر ایجاد می شود. در صورت ابتلا به آبسه مغزی سریعا به پزشک مراجعه تا معالجه مناسب را دریافت کنید. این مطلب به علت، علائم و درمان آبسه مغزی می پردازد.
علت؛ علائم و درمان آبسه مغزی
آبسه مغزی نوعی تجمع چرک در پاسخ به عفونت یا ضربه به سر می باشد. این وضعیت خطرناک و جدی تلقی می شود. در گذشته هر آبسه مغزی به طور ثابت کشنده بود ولی پژوهش ها نشان می دهد در تشخیص و معالجه این وضعیت پیشرفت های زیادی صورت گرفته است.
درمان آبسه مغز با توجه به اندازه و محل تشکیل آن در مغز متفاوت می باشد. آبسه های مغزی مردان بالغ زیر ۳۰ سال را درگیر می کند و در میان کودکان در سنین ۴-۷ سالگی رشد می کند. نوزاد تازه متولد شده بیشتر در معرض خطر می باشد. واکسیناسیون سبب کاهش بروز آبسه مغزی در کودکان می گردد.
قابل ذکر است عفونت باکتریایی دلیل شایع آبسه مغزی در افراد سالم می باشد. آبسه های قارچی مغز نیز معمولا در افراد با سیستم ایمنی ضعیف روی می دهد. در این بیماری، عفونت سبب می شود مغز به دلیل تجمع سلول های مرده و چرکی تورم پیدا کند. آبسه مغز با ورود قارچ، ویروس یا باکتری ها به مغز توسط یک زخم در سر یا عفونت در جای دیگری از بدن بروز می کند.
مطابق تحقیقات، بین ۲۰-۵۰ درصد کل موارد آبسه مغزی ناشی از عفونت سایر بخش های بدن بوده است. عفونت قلب و ریه در این بین شایع ترین علت های آبسه مغزی گزارش شده اند. با این وجود آبسه مغزی ممکن است به خاطر عفونت گوش میانی، سینوس و حتی آبسه دندان شروع گردد.
در صورت ابتلا به این عارضه حتما به پزشک مراجعه نموده تا برای جلوگیری از هر نوع آسیب مغزی ناشی از تورم، درمان مناسب را دریافت نمایید. متخصص مغز و اعصاب با توجه به اندازه و تعداد آبسه های مغز، ترکیبی از دارو درمانی و جراحی را برای درمان آبسه مغز پیشنهاد می دهد. از آنجا که این عارضه از موارد اورژانسی محسوب می شود باید تا رفع خطر آسیب های مغزی و ثابت شدن وضعیت فرد در بیمارستان تحت درمان و مراقبت قرار گیرد.
عوامل خطر این بیماری
تقریبا هر فردی ممکن است به آبسه مغزی مبتلا شود، ولی گروه های خاصی از افراد در معرض خطر بیشتری نسبت به سایرین قرار دارند. بعضی از بیماری ها، اختلالات و عوارضی که خطر ابتلا به آبسه مغزی را بالا می برد عبارتند از:
- سیستم ایمنی ضعیف به علت ایدز
- بیماری های قلبی مادرزادی
- مننژیت
- ضربه شدید به سر
- سرطان و سایر بیماری های مزمن
- عفونت مزمن سینوس یا گوش میانی
- داروهای سرکوب کننده ایمنی مثل داروهای مورد استفاده در شیمی درمانی
علت و علائم آبسه مغزی
علت این که چرا آبسه مغزی روی می دهد به احتمال قوی ناشی از عفونت باکتریایی یا قارچی در بخشی از مغز است. انگل ها هم می توانند این عارضه را سبب شوند. وقتی باکتری ها، قارچ ها یا انگل ها قسمتی از مغز را آلوده نمایند، التهاب و تورم به همراه دارد. در این موارد آبسه شامل سلول های مغزی آلوده، گلبول های سفید فعال مرده و ارگانیسم های می باشد که مشکل را به وجود می آورند.
با تجمع سلول ها، دیواره یا غشایی در اطراف آبسه ایجاد می شود. این به جداسازی عفونت و پیشگیری از گسترش آن به بافت سالم کمک می نماید. در صورت تورم آبسه، فشار زیادی به بافت مغز وارد می شود. از آنجا که جمجمه انعطاف پذیر نیست، این فشار می تواند رگ های خونی را مسدود نموده و از رسیدن اکسیژن به مغز جلوگیری نماید که منجر به آسیب یا تخریب بافت نازک مغز می شود.
علائم آبسه مغزی معمولا به آرامی طی چند هفته گسترش پیدا می کند. ولی پاره ای مواقع ممکن است به طور ناگهانی روی دهد. از علائمی که باید مراقب آن باشید می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاهش تکلم
- سردرد که از علائم شایع آبسه مغزی است.
- تغییرات عملکرد ذهنی مانند کاهش پاسخگویی و گیجی
- کم شدن حواس
- استفراغ
- تب و لرز
- تغییرات بینایی
- تغییرات رفتاری
- کاهش حرکات با توجه به از دست دادن عملکرد عضلات
- تشنج که در مواردی ممکن است اولین علامت آبسه باشد.
- خواب آلودگی و بی حالی
- احتمال کما
در نوزادان و کودکان بیشتر علائم آبسه مغزی شبیه هم هستند. با این وجود ممکن است فرزند علائم دیگر آبسه مغزی را نشان دهد. بخش نرم در بالای سر کودک ممکن است متورم یا برجسته گردد. دیگر نشانه ای آبسه مغزی در کودک شامل موارد زیر است:
- گریه شدید و بلند
- اسپاسم در دست و پا
- استفراغ جهنده
شایان ذکر است مشکلات عصبی بین ۵۰-۶۵ درصد از افراد مبتلا به آبسه مغزی اثر می گذارد. این مشکلات به طور معمول پس از سردرد ایجاد می شوند که در عرض چند روز یا چند هفته آشکار می کردند از جمله:
- ضعف عضلانی
- مشکلات گفتاری مانند گفتار نامشخص
- سفت شدن گردن، پشت یا شانه ها
- هماهنگی ضعیف
- تاری دید، دوبینی
- ضعف یا فلج یک سمت بدن
نشانه های آبسه مغزی ناشی از ترکیبی از عفونت، آسیب بافت مغزی و فشار به مغز می باشد. زیرا آبسه رشد کرده و فضای بیشتری را اشغال می کند. در صورتی که سردرد فرد به طور ناگهانی بدتر شود به این مفهوم است که ممکن است آبسه ترکیده باشد. در دو سوم موارد، علائم تا دو هفته مشاهده می شود. به طور میانگین پزشکان این علائم را یک هفته بعد از شروع علائم تشخیص می دهند.
تشخیص آبسه مغزی
جهت تشخیص آبسه مغزی، پزشک به بررسی علائم و نشانه ها می پردازد. همچنین سابقه پزشکی اخیر بیمار را چک کرده تا بداند اخیرا عفونتی داشته یا نه و همچنین سیستم ایمنی فرد ضعیف است یا نه؟ علائم ممکن است شبیه نشانه های دیگر بیماری ها و شرایط باشد. از این رو زمان بر می باشد.
در صورتی که پزشک بتواند زمان دقیق شروع علائم و نحوه پیشرفت آن را مشخص نماید، تشخیص ساده تر می شود. در این راستا آزمایشاتی تجویز می شود. آزمایش خون جهت بررسی سطح گلبول سفید خون که می تواند حاکی از عفونت باشد. اسکن های تصویربرداری نظیر ام آر آی، یا سی تی اسکن که در آن آبسه به صورت یک یا چند نقطه دیده می شود.
در مواردی ممکن است به کشیدن مایع نخاعی نیاز باشد. این کار شامل برداشتن میزان کمی از مایع نخاعی برای آزمایش و تشخیص هر نوع مشکل به جز عفونت می باشد. در صورت مشکوک بودن احتمال هر نوع تورم مغزی، این کار صورت نمی گیرد. زیرا خطر خونریزی مغزی و پاره شدن رگ خونی در مغز وجود دارد.
قابل ذکر است تعداد مرگ و میر ناشی از آبسه های مغزی در دهه های اخیر کمتر شده است به علت استفاده از روش های تصویربرداری معمول.
روش های درمان
همانطور که اشاره شد آبسه مغزی نوعی وضعیت پزشکی جدی می باشد که فرد باید در بیمارستان بستری گردد. فشار ناشی از تورم در مغز می تواند موجب کاهش جریان خون و در نهایت آسیب دائمی به مغز گردد. درمان آبسه مغز به طور کلی شامل دارو و جراحی است. پیشرفت های اخیر در زمینه پزشکی کمک کرده تا شانس بهبودی این بیماری نسبت به گذشته افزایش یابد.
به طور معمول پزشک در صورت مشکوک شدن به آبسه مغزی سریعا آنتی بیوتیک های زیادی را تجویز کرده زیرا آبسه زندگی فرد را می تواند تهدید نماید. اگر آزمایشات حاکی از بروز عفونت در بخش از بدن باشد پزشک درمان را بر این اساس تغییر می دهد. اثر بخشی درمان به موارد ذیل بستگی دارد:
- اندازه آبسه
- تعداد آبسه
- علت آبسه
- وضعیت کلی سلامتی فرد
در صورتی که قطر آبسه از یک اینچ کوچکتر باشد، فرد احتمالا تنها داروهای آنتی بیوتیک، ضد قارچ یا ضد ویروس درون وریدی را دریافت می کند. با این وجود ممکن است پزشک به تخلیه آبسه کوچکتر نیاز یابد تا مشخص کند کدام آنتی بیوتیک بهترین می باشد. اگر قطر آبسه از یک اینچ بزرگتر بود، پزشک سریعا آن را تخلیه کرده یا برش می دهد. در صورتی که چندین آبسه مشاهده شود، بریدن آن ها ممکن است خیلی خطرناک باشد. در این حالت جراح آسپیراسیون توصیه دارد. فرد همچنین برای هر عفونت اولیه از جمله عفونت ریه، بینی یا شکم به درمان نیاز دارد.
۱. درمان دارویی
اغلب قبل از تشخیص قطعی برای کاهش خطر ابتلا به عوارض، مداوای آبسه مغز با دارو شروع می شود. در صورتی که آبسه داخل مغز و یا در عمق ۲.۵ سانتی متر و کمتر بود، احتمالا همانطور که اشاره شد، آنتی بیوتیک تجویز شود. آنتی بیوتیک برای معالجه هر نوع عفونت اساسی مورد استفاده واقع می شود. به طور معمول طیف وسیعی از داروهای آنتی بیوتیک جهت درمان انواع باکتری های مختلف تجویز می گردد.
شایان ذکر است در موارد ذیل به جای عمل جراحی دارو درمانی توصیه می شود:
- وجود چند آبسه در مغز
- آبسه عمیق در مغز
- آبسه کوچکتر از ۲ سانتی متر
- مننژیت و تورم مغز
- هیدروسفالی یا تجمع مایع درون مغز
در حالت کلی پزشک با هدف درمان آبسه و عفونت اصلی که سبب آن شده، آنتی بیوتیک و یا داروهای ضد قارچ را به صورت مستقیم به ورید تزریق می کند.
۲. جراحی
در صورتی که آبسه مغز از ۲ سانتی متر بزرگتر باشد به طور معمول تخلیه آبسه از چرک لازم است. با این وجود هنوز نیز به یک دوره آنتی بیوتیک پس از عمل جراحی نیاز است. جراحی باید در موارد خیلی شدید صورت گیرد. یعنی هنگامی که آبسه سبب افزایش خطر فشار مغزی گردد. پزشک ممکن است در موارد زیر جراحی را به عنوان بهترین گزینه درمانی توصیه نماید:
- آبسه مغزی دارای گازهایی باشد که گاهی مواقع توسط باکتری تولید می شود.
- آبسه مغزی در معرض خطر پارگی درون جمجمه قرار داشته باشد.
جراحی این عارضه با دو روش کشیدن آب مغز و کرانیوتومی صورت می گیرد. در روش اول کشیده آب مغز شامل یک سی تی اسکن جهت شناسایی محل آبسه و بعد ایجاد یک حفره کوچک درون جمجمه می باشد. بعد چرک آبسه تخلیه و سوراخ بسته می شود. این روش حدود یک ساعت طول می کشد.
در صورتی که روش اول برای آبسه مغز موثر نباشد یا آبسه دوباره عود کند، عمل کرانیوتومی توصیه می شود. در طول این عمل جراح یک قسمت کوچک از موهای سر را تراشیده و بخش کوچکی از استخوان جمجمه را جهت دسترسی به مغز جدا می نماید. بعد چرک آبسه تخلیه و یا آبسه کاملا برداشته می شود. ممکن است این عمل با هدایت سی تی اسکن صورت گیرد تا جراح با دقت بیشتری موقعیت آبسه را تشخیص دهد.
هنگامی که آبسه برداشته شد، تکه استخوان جمجمه به جای خود باز می گردد. این فرایند سه ساعت طول می کشد که شامل ریکاوری بعد از بیهوشی عمومی می باشد. بعد از معالجه آبسه مغزی، فرد احتمالا چند هفته ای در بیمارستان بستری می شود تا در حین روند بهبودی تحت مراقبت باشد.
ضمنا تعدادی سی تی اسکن باید صورت بگیرد تا پزشک مطمئن شود که آبسه مغزی به طور کامل رفع شده است. بیشتر افراد به ۶-۱۲ هفته استراحت در منزل نیاز دارند تا بتوانند به روند معمول زندگی کاری یا درسی خود بازگردند. دقت کنید که بعد از درمان این عارضه از انجام هر نوع ورزش پر برخورد که در آن ریسک صدمه به جمجمه وجود دارد، مانند بوکس، راگبی یا فوتبال اجتناب کنید.
