تاریخچه شهر زیر زمینی تفرش
دستکند زیرزمینی در تفرش پس از دو فصل کاوش باستان شناسی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.
به گزارش نم نمک ، این دستکند زیرزمینی محوطه ای تاریخی در شهر تفرش واقع در استان مرکزی است. وجود این سازه زیرزمینی در شهر تفرش از دیرباز مطرح بوده و سینه به سینه بین نسل ها منتقل شده بود تا بالاخره کاوش علمی این مجموعه از سال 1398 آغاز شد.
مالک بنا
فائزه فراهانی ، مالک بنای تاریخی و ثبتی فراهانی در شهر تفرش است.
کاوش ها
تاکنون دو فصل کاوش در این مجموعه صورت گرفته است. کاوش فصل اول از خانه تاریخی و ثبتی «میرشکرایی» در تابستان سال 1398 و کاوش فصل دوم از خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» در پاییز سال 1399 تا شهریور 1400 انجام شده است. با این وجود ، کاوش های این محوطه تاریخی هنوز به طور کامل به پایان نرسیده و ابهامات زیادی باقی مانده است و مشخص نیست که در کاوش های بعدی چه یافته هایی به دست آید. هنوز مشخص نیست که این میراث گذشتگان به چه علتی و با چه کاربری ای ایجاد شده و چه اتفاقاتی در آن رخ داده است. تا این مرحله از کاوش ها به استناد داده های به دست آمده ، قدمت این محوطه (احتمالا) مربوط به دوره سلجوقیان تخمین زده شده است.
طبقه ای بودن
یکی از ویژگی های این سازه طبقه ای بودن آن است که تاکنون سه طبقه از آن به کشف رسیده است و احتمال می رود این دستکند از نظر وسعت ، یکی از وسیع ترین محوطه های دستکند زیرزمینی در ایران و حتی در خاورمیانه باشد. این سازه تاریخی با توجه به عظمت و معماری خاص آن قطعا اگر به درستی مدیریت و معرفی شود ، قابلیت ثبت جهانی شدن را نیز دارد و می تواند به شهرتی جهانی دست پیدا کند. معماری این سازه طبقه ای مشتمل بر اتاق ها ، تونل ها و چاه های متعددی است که از طریق همین چاه های ارتباطی دسترسی طبقات به یکدیگر میسر می شود.
یکی از کشفیات این مجموعه اتاق های مفروش به آجرفرش است که در هنگام کاوش از محل خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» کشف شد و در راستای حفظ بافت اصلی ، آجرفرش ها بدون هیچ دستکاری در کف اتاق ها باقی مانده است.
سرانجام پس از سال ها سازه دستکند زیرزمینی تفرش به انضمام قنات تاریخی متصل به آن موسوم به دیوار و پایاب های موجود در آن مجموعا در تاریخ 1401/11/03 مورد بررسی شورای ثبت آثار وزارتخانه میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی قرار گرفت و واجد ارزش ثبت شناخته شد و لوح ثبتی آن به شماره 33818 توسط وزیر میراث فرهنگی کشور در تاریخ 1402/03/29 به تمامی ارگان ها و سازمان های ذیربط ابلاغ شد.
از آنجا که در خانه خوانین قدیمی تفرش راه های مواصلاتی به دستکند زیرزمینی تفرش وجود دارد ، به منظور دسترسی بهتر کاوش این مجموعه در دو فصل از طریق همین خانه های تاریخی شهر صورت گرفته است. هنگامی که بخشی از این دستکند زیرزمینی تحت عمارت فراهانی به اکتشاف رسید ، در سال های 1399 تا 1400 برای کاوش فصل دوم با اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی همکاری کرده تا این پروژه در همین عمارت انجام شود. عمارتی که خود نیز یک خانه تاریخی متعلق به دوره قاجار است و به شماره 33559 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
بخش عمده ای از سازه دستکند کاوش شده در این فصل در ساختاری سه طبقه تحت این عمارت قاجاری قرار گرفته که به دلیل این که این خانه خود نیز یک بنای تاریخی بوده ، در طول این سال ها با ساخت و سازهای آن چنانی مواجه نشده است ، بنابراین دستکند تحت آن کاملا سالم و بکر باقی مانده است.
متاسفانه بعد از پایان مراحل کاوش و ساماندهی این مجموعه ، امر مهم ثبت ملی شدن این اثر تاریخی فاخر و ارزنده مورد بی توجهی قرار گرفت و همین موجب شد ، پیگیر روند مراحل ثبت از طریق وزارتخانه میراث فرهنگی شویم و با تلاش های فراوان پس از بررسی های لازم سازه دستکند زیرزمینی تفرش به ثبت در فهرست آثار ملی کشور رسید و در ادامه انتظار آن می رود که تحت حفاظت و صیانت شایسته از طرف وزارت متبوع قرار گیرد.
