فیلم‌های اجتماعی بازتابی از مسئله‌ای خاص در جامعه هستند و از همین رو، در سینمای ایران مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرند.
با اینکه ژانری به‌عنوان «اجتماعی» در دنیای سینما وجود ندارد اما ساخت فیلم‌های اجتماعی متعددی که بازتابی از وضعیت جامعه یا مسئله‌ای خاص از آن هستند، آن هم در سینمای ایران، سبب شده تا نمونه‌های فیلم‌های اجتماعی در سینمای ایران بسیار زیاد باشد و بسیاری از افراد به اشتباه آن‌ها را در قالب ژانر اجتماعی دسته‌بندی کنند.
با این وجود، باید گفت فیلم‌های متعددی در ژانرهای مختلفی همچون درام، عاشقانه یا کمدی هستند که به مسائل اجتماعی مختلف می‌پردازند و از همین رو می‌توان آن‌ها را جزو فیلم‌های اجتماعی سینمای ایران دانست. این گونه آثار در سال‌های اخیر نیز رشد قابل‌توجهی داشته‌اند و نگاه مخاطبان به آن‌ها نیز دقیق‌تر و بیشتر شده است.
با اینکه تعریفی رسمی به‌عنوان ژانر اجتماعی وجود ندارد اما تعداد بسیار زیاد آثار اجتماعی در سینمای ایران سبب شده تا از عنوان «اجتماعی» برای دسته‌بندی این آثار استفاده شود. در ادامه این مطلب به معرفی برخی از بهترین فیلم‌های اجتماعی سینمای ایران می‌پردازیم. همراه با ما باشید.
فیلم دایره مینا
- محصول سال: ۱۳۵۳
- کارگردان: داریوش مهرجویی
- بازیگران: سعید کنگرایی – عزت الله انتظامی – علی نصیریان
فیلم «دایره مینا» پنجمین فیلم ساخته داریوش مهرجویی به شمار می‌رود. این دومین تجربه این کارگردان در ساخت اثری رنگی است و در ساخت آن نیز بار دیگر با غلامحسین ساعدی همکاری کرده است. این اثر جنجالی‌ترین فیلم داریوش مهرجویی در آن زمان بود و با اینکه در سال ۱۳۵۳ میلادی تولید شده بود اما برای سه سال توقیف بود و در نهایت در فروردین سال ۱۳۵۷ مجوز اکران گرفت. با این حال، موضوع متفاوت این اثر و همچنین رویکرد جسورانه نویسنده و کارگردانش سبب شد تا توجه مخاطبان را به خودش جلب کند و در جشنواره‌های خارجی نیز جوایزی را دریافت کند.
فیلم «دایره مینا» داستان پسر جوانی را دنبال می‌کند که به دنبال آن است تا پدر بیمارش را در بیمارستانی بزرگ بستری کند اما به‌دلیل کمبود پول موفق به انجام این کار نمی‌شود. با این حال، برای اینکه بتواند خرج درمان پدرش را تأمین کند، تصمیم می‌گیرد تا خون خودش را به دلال خون بدهد و در ازای آن پول بگیرد.
موضوع فیلم «دایره مینا» در آن زمان بسیار جنجالی و قابل تأمل بود و در حقیقت می‌توان گفت که تأثیرگذاری این اثر سبب شد تا زمینه‌ها برای تأسیس سازمان انتقال خون ایران فراهم شود. در واقع می‌توان اذعان داشت که این اثر توانست بیننده‌ها را به فکر فرو ببرد و روی جامعه تأثیر بگذارد، کاری که آنطور که به نظر می‌رسد، ساده و راحت نیست.
فیلم دو زن
- محصول سال: ۱۳۷۷
- کارگردان: تهمینه میلانی
- بازیگران: نیکی کریمی – محمدرضا فروتن – مریلا زارعی
فیلم «دو زن» همان طور که از نامش پیدا است، داستان دو زن را دنبال می‌کند که در دوران دانشگاه با یکدیگر در دانشکده معماری همکلاس بودند اما مسیر زندگی آن‌ها به شکل متفاوتی رقم خورده است. رؤیا اکنون یک معمار است و در یک شرکت مهندسی ساختمانی کار می‌کند اما فرشته با مردی ازدواج می‌کند که در ابتدا با ادامه تحصیلش مشکلی ندارد اما در ادامه خلاف این موضوع را نشان می‌دهد و باعث ایجاد زندگی سخت و ملال‌آوری برای فرشته می‌شود.
تهمینه میلانی علاوه بر اینکه سکان کارگردانی فیلم «دو زن» را در دست داشته، فیلمنامه آن را قلم زده است و موضوع آن درباره موقعیت زن در جامعه نیز در آن زمان قابل تأمل و بحث‌برانگیز بود. تهمینه میلانی برای ساخت این اثر توانست جوایز مختلفی از جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کند.
فیلم زندان زنان
- محصول سال: ۱۳۷۹
- کارگردان: منیژه حکمت
- بازیگران: پگاه آهنگرانی – رویا تیموریان – رویا نونهالی
فیلم «زندان زنان» همان طور که از نامش مشخص است، زندگی زندانیان و زندانبان‌های مختلف را در زندان زنان به تصویر می‌کشد. زندان زنان و جرم و جنایت صورت گرفته توسط زنان یکی از مسائلی است که شاید کمتر در سینمای ایران به آن پرداخته شده بود و این اثر توانست بیشتر در این مسئله عمیق شود.
به تصویر کشیدن زندگی زندانیان در طول سال‌های مختلف و وضعیت‌های متفاوت آن‌ها، سبب شده تا این اثر بتواند تصویری متفاوت را برای مخاطبان به نمایش بگذارد. این در حالی است که نقش‌آفرینی بازیگران نیز در تأثیرگذاری بیشتر این داستان روی مخاطبان بسیار قابل توجه بوده است.
فیلم من ترانه پانزده سال دارم
- محصول سال: ۱۳۸۰
- کارگردان: رسول صدر عاملی
- بازیگران: ترانه علیدوستی – مهتاب نصیرپور – حسین محجوب
فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» به‌هنگام اکران خودش در سال ۱۳۸۰ توانست برنده جایزه سیمرغ بلورین، جایزه بهترین فیلمنامه و همچنین جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن در جشنواره فیلم فجر شود. این در حالی بود که خود رسول صدر عاملی نیز توانست در جشنواره فیلم لوکارنو جایزه یوزپلنگ طلایی را از آن خودش کند.
فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» داستان دختری نوجوان به نام ترانه را دنبال می‌کند که مادرش را در کودکی از دست داده است و پدرش نیز به دلایلی در زندان به سر می‌برد و او زندگی‌اش را همراه با مادربزرگش سپری می‌کند. ترانه با پسری پول‌دار ازدواج می‌کند اما پس از مدتی حامله می‌شود و این در حالی است که پسر او را رها می‌کند و به خارج از کشور می‌کند. حالا ترانه مانده است و تهمت‌های مردم.
فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» اثری متفاوت به شمار می‌رفت که در ابتدای دهه هشتاد به یکی از مسائل اجتماعی پرداخت و سعی کرد تا از این طریق مخاطب را به فکر فرو ببرد و این مسئله را یادآور شود که نباید در زندگی دیگران دخالت کرد و تهمت‌های بی‌جا زد.
فیلم شهر زیبا
- محصول سال: ۱۳۸۲
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: ترانه علیدوستی – فرامرز قریبیان – بابک انصاری
اصغر فرهادی پس از اینکه فیلم «رقص در غبار» را ساخت، دومین تجربه سینمایی خودش را با فیلم «شهر زیبا» به‌دست آورد، فیلمی اجتماعی که در گوشه و کنار آن می‌توان عناصر ژانر عاشقانه را مشاهده کرد. این فیلم به‌هنگام اکرانش مورد تحسین قرار گرفت و با وجود اینکه در ۱۱ بخش جشنواره فیلم فجر نامزد دریافت جایزه بود اما تنها جایزه بهترین صدابرداری را به‌دست آورد.
فیلم «شهر زیبا» داستان فردی به نام اعلا را دنبال می‌کند که به‌تازگی از کانون اصلاح و تربیت شهر زیبا مخصوص نوجوانان زندانی آزاد شده و حالا سعی دارد تا هر طور که شده رضایت خانواده مقتول را بگیرد تا جلوی اعدام دوستش به نام اکبر گرفته شود. اکبر دو سال پیش دختری را کشته و حالا زمان قصاص فرا رسیده است. حالا در هجدهمین سالروز تولد اکبر، اعلا سعی دارد تا هر طور که شده رفیقش را از پای چوبه دار نجات بدهد اما در همین حین نیز ناخواسته عاشق خواهر اکبر می‌شود.
فیلم درباره الی
- محصول سال: ۱۳۸۸
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: ترانه علیدوستی – شهاب حسینی – گلشیفته فراهانی
اصغر فرهادی تا به امروز توانسته مسائل اجتماعی مختلفی را در آثار سینمایی خودش مورد بررسی قرار بدهد و فیلم «درباره الی» نیز یکی از همین آثار وی به شمار می‌رود که در سال ۱۳۸۸ میلادی روی پرده سینماها اکران شد.
فیلم «درباره الی» داستان زندگی چندین خانواده را روایت می‌کند که به شمال سفر می‌کنند تا در آنجا تعطیلات خودشان را سپری کنند. احمد با بازی شهاب حسینی به‌تازگی از خارج به ایران بازگشته و در این میان نیز دوستان او قصد دارند تا برای او همسری پیدا کنند و مربی مهد کودکی به نام الی با بازی ترانه علیدوستی را به این سفر دعوت می‌کنند اما با گم شدن الی در دریا، همه چیز به یک رویداد ناگوار تبدیل می‌شود که با دروغ‌های بیشتر به سمت فاجعه می‌رود.
حضور گلشیفته فراهانی در این اثر و ممنوع التصویری وی سبب شد تا اکران فیلم «درباره الی» با مشکلات فراوانی همراه باشد اما این اثر با وجود این مشکلات سرانجام در سال ۱۳۸۸ به روی پرده سینماها آمد و توانست با استقبال بسیار خوبی از سوی بینندگان روبه‌رو شود و تحسین آن‌ها را به‌دست بیاورد. بسیاری از افراد فیلم «درباره الی» را یک اثر شاهکار و درخشان می‌دانند که یکی از بهترین فیلم‌های سینمای ایران محسوب می‌شود و همین نیز سبب شد تا اصغر فرهادی چه در داخل و چه در خارج مورد تحسین قرار بگیرد و ستایش شود.
فیلم جدایی نادر از سیمین
- محصول سال: ۱۳۸۹
- کارگردان: اصغر فرهادی
- بازیگران: لیلا حاتمی – پیمان معادی – شهاب حسینی
فیلم «جدایی نادر از سیمین» شاید یکی از شناخته شده‌ترین فیلم‌های سینمای ایران به شمار می‌رود که در سال ۲۰۱۲ میلادی توانست جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی زبان مراسم اسکار را به‌دست بیاورد. فیلمنامه این فیلم را خود اصغر فرهادی قلم زده و کارگردانی آن را در دست داشته است.
فیلم «جدایی نادر از سیمین» پنجمین ساخته اصغر فرهادی به شمار می‌رود که نه‌تنها توانست تحسین منتقدان را به‌دست بیاورد و جایزه اسکار ببرد، بلکه فروش بسیار خوبی نیز در گیشه داشت و توسط برخی از مجلات معتبر خارجی همچون مجله گاردین در جمع ۱۰۰ فیلم برتر سینمای جهان در قرن بیست و یکم میلادی قرار گرفت.
این اثر سینمایی علاوه بر جایزه اسکار، توانست جایزه گلدن گلوب بهترین فیلم خارجی زبان، جایزه هیئت داوران و جایزه خرس طلایی جشنواره فیلم برلین و جوایز متعدد دیگری را نیز کسب کند. این فیلم اصغر فرهادی با فیلمنامه پر از تنش و پیچیده خودش که هر لحظه بیننده را غافل‌گیر می‌کند، توانست به موفقیت قابل توجهی برسد و موفقیت این اثر نیز سبب شد تا بیشتر به مسائل خانواده توجه شود.
فیلم هیس دخترها فریاد نمی‌زنند
- محصول سال: ۱۳۹۲
- کارگردان: پوران درخشنده
- بازیگران: طناز طباطبایی – شهاب حسینی – مریلا زارعی
فیلم «هیس دخترها فریاد نمی‌زنند» از جمله آثار اجتماعی سینمای ایران به شمار می‌رود که روی مسئله‌ای بسیار مهم و قابل تأمل دست گذاشته که شاید کمتر کسی درباره آن صحبت می‌کند. این مسئله نیز تجاوز به کودکان و تعرض به اطفال است که شاید آنطور که باید جدی گرفته نمی‌شود.
در حقیقت، این مسئله زمانی بدتر می‌شود که فرد مورد تجاوز قرار گرفته نمی‌تواند یا جرئت آن را ندارد که در این رابطه با کسی صحبت کند و همین نیز سبب می‌شود تا زخم و آسیبی عمیق در او شکل بگیرد که تا سال‌ها ادامه دارد. پرداختن به مسئله‌ای بسیار مهم و شاید جنجالی توسط این فیلم سبب شد تا مخاطبان نگاهی متفاوت نسبت به این مسئله داشته بانشد و آن را جدی‌تر بگیرند.
فیلم خانه پدری
- محصول سال: ۱۳۹۳
- کارگردان: کیانوش عیاری
- بازیگران: مهدی هاشمی – شهاب حسینی – مهران رجبی
فیلم «خانه پدری» در سال ۱۳۸۹ به کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی کیانوش عیاری ساخت شد و قرار بود در دی ماه سال ۱۳۹۳ میلادی به روی پرده سینماها بیاید اما با شروع اکران، جنجال‌هایی همراه با آن شکل گرفت.
این اثر به‌دلیل وجود یک صحنه خشن در همان روز ابتدایی اکران عمومی‌اش از پرده سینماها پایین کشیده شد و تا پنج سال فرصت اکران پیدا نکرد تا اینکه با اصلاحاتی روانه سینماها شد اما این پایان ماجرا نبود و پس از پنج روز اکران آن دوباره توقیف شد. اما پس از دو سه هفته دوباره رفع توقیف و اکرانش از سر گرفته شد.
فیلم «خانه پدری» به مسائل و مشکلات زنان ایران می‌پردازد و این مسئله را پیرامون یک خانه قدیمی شکل داده و داستان اتفاقات مختلف در این خانه را از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۷۹ به تصویر می‌کشد. کیانوش عیاری برای این اثر خود نیز از بازیگران با استعدادی همچون مهدی هاشمی و شهاب حسینی بهره گرفته و داستانی گسترده در طی چندین دهه را برای مخاطبان به نمایش می‌گذارد.
فیلم لانتوری
- محصول سال: ۱۳۹۴
- کارگردان: رضا درمیشیان
- بازیگران: نوید محمدزاده – مریم پالیزبان – باران کوثری
یکی دیگر از مسائل اجتماعی که شاید کمتر به آن توجه شده است، مسئله اسیدپاشی است که موضوع داستان فیلم «لانتوری» ساخته رضا درمیشیان است. درمیشیان نه‌تنها سکان کارگردانی این اثر سینمایی را در دست داشته بلکه فیلمنامه آن را قلم زده و خودش تهیه‌کننده آن بوده است.
این فیلم سومین اثر در کارنامه هنری رضا درمیشیان به شمار می‌رود و بر محوریت کاراکترهایی است که از بطن جامعه هستند و بی‌عدالتی‌های مختلفی را به چشم دیده‌اند. این فیلم به‌هنگام اکرانش بسیار مورد توجه قرار گرفت و توانست تحسین منتقدان و بینندگان را به‌دست بیاورد و در عین حال، از جشنواره‌های مختلف چه داخلی و چه بین‌المللی جوایز متعددی را کسب کند.
فیلم ابد و یک روز
- محصول سال: ۱۳۹۴
- کارگردان: سعید روستایی
- بازیگران: پیمان معادی – نوید محمدزاده – پریناز ایزدیار
سعید روستایی در کارنامه هنری خودش ساخت چندین فیلم اجتماعی و تأثیرگذار را دارد و یکی از همین آثار نیز فیلم «ابد و یک روز» است که به‌هنگام اکرانش روی پرده سینماها توانست مورد توجه مردم و همچنین منتقدان قرار بگیرد و تحسین آن‌ها را برانگیزد.
این فیلم داستان دختر جوانی به نام سمیه را دنبال می‌کند که به زودی به عقد مردی افغان در می‌آید اما او نسبت به این وصلت تردید دارد چراکه با ازدواج او ممکن است همه چیز در خانه‌شان به هم بریزد. این در حالی است که خانواده او درگیر مشکلاتی همچون اعتیاد، بیکاری، فقر و… هستند. این اثر سینمایی در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز به نمایش در آمد و توانست در ۱۰ بخش نامزدی در این مراسم به ۹ سیمرغ بلورین دست پیدا کند.
فیلم مغزهای کوچک زنگ‌زده
- محصول سال: ۱۳۹۷
- کارگردان: هومن سیدی
- بازیگران: نوید محمدزاده – فرهاد اصلانی – نوید پورفرج
هومن سیدی وظیفه نگارش فیلمنامه فیلم «مغزهای کوچک زنگ‌زده» را در دست داشته و خودش نیز این اثر را کارگردانی کرده است. این فیلم داستان منطقه‌ای در نزدیکی البرز و زندان قزل حصار را روایت می‌کند که محل تجمع فقیران، آشغال جمع‌کن‌ها، اراذل و اوباش، فروشندگان مواد مخدر و افراد به‌شدت بدهکار است. داستان فیلم بر محوریت خانواده‌ای است که به‌دلیل خشونت‌های جامعه و مسائل مربوط به مواد مخدر تحت الشعاع قرار گرفته و در آستانه فروپاشی است.
این فیلم به‌هنگام اکرانش در جشنواره فیلم فجر توانست در ۱۱ بخش نامزد دریافت جایزه شود و در نهایت نیز توانست چهار جایزه را به‌دست بیاورد که شامل جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، جایزه بهترین فیلم از نگاه هنر و تجربه، جایزه بهترین فیلمنامه و جایزه بهترین صداگذاری است.
این فیلم به یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه یعنی فقر پرداخته و زندگی فقیرترین افراد را نشان می‌دهد که برای گذراندن زندگی خودشان به بزهکاری و به‌خصوص مقوله تولید و توزیع مواد مخدر روی می‌آورند. این فیلم همچنین نشان می‌دهد که بزرگ شدن در جامعه‌ای بزهکار و خلاف‌کار چه نتیجه‌ای در بر خواهد داشت.
فیلم متری شیش و نیم
- محصول سال: ۱۳۹۷
- کارگردان: سعید روستایی
- بازیگران: نوید محمدزاده – پیمان معادی – فرهاد اصلانی
فیلم «متری شیش و نیم» داستان چند تن از مأموران پلیس مبارزه با مواد مخدر را روایت می‌کند که به دنبال آن هستند تا یک فروشنده و توزیع‌کننده بزرگ مواد شیشه در شهر تهران به نام ناصر خاکزاد را دستگیر کنند. ایده این اثر نیز بر اساس داستان متهمی واقعی به نام ناصر خاکزاد ساخته شده و نام فیلم نیز به گوشه‌ای از صحبت‌های این متهم اشاره دارد که در دادگاه می‌گوید کفن برادرش را متری شش و نیم خریدند.
این فیلم اثری درام، پلیسی و اکشن به شمار می‌رود که در قالب آثار اجتماعی قرار می‌گیرد و سعید روستایی علاوه بر اینکه سکان کارگردانی آن را در دست داشته، فیلمنامه آن را نیز قلم زده است. این اثر به‌هنگام اکرانش توانست مورد توجه مخاطبان بسیار زیادی قرار بگیرد و حتی جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را کسب کند. این اثر در فرانسه نیز توانست جایزه سزار بهترین فیلم خارجی زبان ۲۰۲۲ را به‌دست بیاورد.
فیلم خورشید
- محصول سال: ۱۳۹۸
- کارگردان: مجید مجیدی
- بازیگران: روح الله زمانی – جواد عزتی – علی نصیریان
کودکان کار یکی دیگر از مسائل اجتماعی مهم در جامعه ما است که در آثار مختلف به آن پرداخته شده ولی با این وجود، همچنان در گوشه و کنار جامعه به چشم می‌خورد و از بین نرفته است. همین نیز سبب شده تا مجید مجیدی به همراه نیما جاویدی این موضوع را در بطن فیلمنامه تازه خودشان قرار بدهند.
مجید مجیدی نه‌تنها در زمینه نگارش فیلمنامه فیلم «خورشید» کمک کرده بلکه سکان کارگردانی آن را نیز در دست داشته است و بازیگران بااستعداد و توانمندی را نیز برای ایفای نقش‌های اصلی آن به خدمت گرفته است. ترکیب موضوع مهم کودکان کار با یک درام سرقتی جذاب نیز سبب شده تا این اثر بسیار جالب باشد.
فیلم «خورشید» به‌هنگام اکران خود در میانه همه‌گیری کرونا گرفتار شد و با اینکه شاید در گیشه نتوانست عملکرد آن چنانی داشته باشد اما توانست تحسین منتقدان داخلی و خارجی را به‌دست بیاورد و جایزه سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر را از آن خودش کند.
فیلم برادران لیلا
- محصول سال: ۱۴۰۱
- کارگردان: سعید روستایی
- بازیگران: پیمان معادی – ترانه علیدوستی – سعید پورصمیمی – نوید محمدزاده
سعید روستایی خودش فیلمنامه فیلم «برادران لیلا» را قلم زده و خودش نیز سکان کارگردانی آن را دست داشته است. این اثر که در سال ۱۴۰۱ به روی پرده سینماها آمد، مناقشه‌برانگیزترین و سیاسی‌ترین فیلم سال به شمار می‌رفت که با جنجال‌هایی نیز همراه بود و مشکلاتی را نیز برای تهیه‌کننده و کارگردان آن به همراه داشت.
فیلم «برادران لیلا» داستان زندگی دختری به نام لیلا را دنبال می‌کند که در تلاش برای حل مشکلات اقتصادی خودش و خانواده‌اش است اما با موانع متعددی در جامعه‌ای مرد سالار مواجه می‌شود و باید با آن‌ها دست و پنجه نرم کند. نظرات درباره این اثر متفاوت است؛ برخی آن را آینه تمام نمای جامعه ایران در ابعاد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌دانند و این در حالی است که برخی از افراد نیز آن را اثری سیاه‌نما، اغراق شده و در راستای تخریب نظام توصیف می‌کنند. در هر صورت، فیلم «برادران لیلا» از جمله آثار اجتماعی است که موضوعات قابل تأملی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
در این مطلب به معرفی برخی از بهترین فیلم‌های اجتماعی سینمای ایران پرداختیم. شما کدام فیلم را معرفی می‌کنید و نظر شما درباره این آثار چیست؟
منبع: گیمفا
