اسب از دیرباز تا کنون نقش مهمی را در زندگی انسانها داشته و در قدیم، از این حیوان بهره های زیادی برده میشد. از حمل و نقل و بارکشی گرفته تا نمایشهای مختلف، بازی های میدانی، ورزشی، جنگها همگی عرصه حضور و نقش آفرینی این حیوان بوده اند. گرچه نقش اسبها در زندگی ما کم رنگ تر شده ولی هنوز هم در بسیاری از مناطق از این حیوان استفاده شده و در آداب و رسوم، فرهنگ و آیین های مختلف جایگاه خاصی دارد. با ما در مقاله نقش اسب در مراسم مردم مناطق مختلف ایران همراه شده تا شما را با جایگاه اسب در میان اقوام ایرانی آشنا کنیم. قطعا، آشنایی با نقش آفرینی اسب در فرهنگ و تاریخ ایران برایتان جالب خواهد بود.
اسبها و مراسم عروسی
در اینگونه مراسم، اسب را برای حمل عروس و داماد با شالهای رنگی تزئین می کنند. بطور مثال، در شهرهای خراسان شمالی عروس را با اسبی حمل کرده که با شالهای ابریشمی تزئین شده بود و افسارش به دست مردانی از خانواده داماد بوده است. در حین حمل عروس، شعرهایی هم به زبان محلی خوانده میشد. همچنین، براساس مقاله جایگاه اسب در میان اقوام ایرانی باید بدانید که پسر بچه 4 یا 5 ساله ای را هم پشت عروس روی اسب مینشاندند و بر این باور بودند که با انجام این عمل، فرزند اول عروس پسر خواهد شد. هر قوم و منطقه ای بنا بر آداب و رسوم خاص خود از اسب در مراسم عروسی استفاده میکردند.
اسبها در تعزیه های محرم
اسبها در ایران نه تنها پیش از اسلام بلکه در زمان پس از اسلام هم از جایگاهی ویژه برخوردار بودند. تعزیه یکی از مراسم هایی بوده که پس از اسلام در کشور ما رواج پیدا کرد و اسبها در آن نقش مهمی را ایفا میکردند. تعزیه نوعی نمایش است که در قالب روضه و سوگواری بوده و برای عزای امام سوم شیعیان اجرا می شود و اسب در آن نقش مهمی دارد. بخصوص در صحنه های مربوط به نبرد بین سپاه امام حسین و سپاه یزید حضور اسبها الزامی بوده است. براساس مقاله نقش اسب در مراسم مردم مناطق مختلف ایران باید بدانید که حضور اسبها تا حدی مهم بوده که ذوالجناح، اسب امام حسین را از اصطبل شاهی انتخاب میکردند.
اسبها و مراسم میر نوروزی
یکی از مراسمی که اسبها در آن نقش آفرینی داشتند، مراسم میر نوروزی بوده که نزدیک بهار اجرا میشد. به این صورت که حاکم دروغین بر اسب سوار شده و درباریان و اطرافیان حاکم در کنار او و پیاده به راه می افتادند. براساس مقاله نقش آفرینی اسب در فرهنگ و تاریخ ایران باید بدانید که در این مراسم که چند روز اجرا میشد، حکومت و سیاستهای آن را مسخره کرده و چیزی شبیه جشن احمق ها در کشورهای اروپایی بوده است.
اسبها و آیین چمر
این آیین که گفته می شود بازمانده رسم سیاوشان است، در مناطق غربی ایران و بین اقوامی مانند لر و کرد اجرا می شود. در میان این اقوام اگر شخص مهمی فوت کند، اسبی را با پارچه های رنگی و گاها سیاه می آرایند. سپس، دستار و کلاه متوفی را نیز روی اسب قرار می دهند. تفنگش را که مظهر شجاعت اوست هم به شکل واژگون از اسب می آویزند و در نهایت، اسب آراسته را به محلی به نام چمرگاه می برند. اینگونه آراستن اسب با پارچه و وسایل متوفی نشانه مقام او در بین ایل، شجاعت، دلاوری و مردانگی اوست. در بعضی از اقوام بنابر باورهای کهن، دم و یال اسب را هم می برند که در داستان رستم و اسفندیار به این موضوع اشاره شد.
مراسم خاکسپاری اسب
در بین برخی اقوام ایرانی، مراسم خاکسپاری اسب هم اجرا می شود. این مراسم تاریخچه ای کهن داشته و مدارکی در مستندات باستان شناسی این رسم کهن را تایید می کنند. در شاهنامه نیز در بخش خاکسپاری رستم و رخش از این رسم یاد شد. امکان دارد اسب مورد نظر صاحبش فوت کرده باشد یا با وجود معروفیتی که داشته، در جنگ کشته شده باشد. بطور کل، میتوان این مراسم را نشانی از علاقه مردم به این حیوان دانست.
اسبها و مراسم اسب چوبی
مراسم اسب چوبی یکی از نمایشهای جالب مراسم عروسی بوده و بویژه در روز حمام رفتن عروس و داماد انجام میشد. در این نمایش، فردی بنام رقصنده یا چوب باز داخل اسب چوبی می رود در حالی که شمشیری در دست دارد. اسب چوبی هم با پارچه های رنگارنگ تزئین می شود. در حالی که موسیقی سرنا و دهل توسط نوازندگان نواخته شده، شخص رقصنده حرکات نمایشی را اجرا می کند و رقصندگان دیگر هم کنار او می رقصند. چنانچه این نمایش در روز عروسی اجرا شود، عروس و داماد که بر اسبهایشان سوار هستند، مقابل هم قرار گرفته و برای همدیگر سیب پرتاب می کنند. سیب به هر طرفی برود، اسب چوبی و رقصندگان هم به همان سمت می روند. در نهایت، سواران خانواده عروس و داماد به شکل نمایشی با هم می جنگند.
اسبها و آیین زروان
آیین زروان نوعی نمایش است که در آن از اسب سفید و اسب سیاه استفاده میکردند؛ اسب سفید به عنوان نماد زندگی و اسب سیاه به عنوان نماد مرگ. در این نمایش افرادی هم با لباس های سفید در مقابل افرادی با لباسهای سیاه قرار می گرفتند.
