از ایران دو پرونده در اجلاس یونسکو در ریاض مورد بررسی قرار خواهد گرفت

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، از ایران دو پرونده در اجلاس یونسکو در ریاض مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین المللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972 میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسانهای زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می باشد. بر پایه این کنوانسیون، کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت ضمن باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوط، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکانهای میراث جهانی ثبت شده در یونسکو مکانهایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر است.

در بخش میراث فرهنگی ملموس و ناملموس بر گسترش اجرای مفاد کنوانسیون های حفظ میراث فرهنگی ملموس و ناملموس، اجرای برنامه های بین المللی حفاظت و مرمت آثار فرهنگی و اقدام های بازدارنده به منظور جلوگیری از تخریب آثار تاریخی در شرایط بحرانی و دوران منازعات داخلی و منطقه ای تأکید شده است. با توجه به پیشینه تاریخی ایران و آثار تاریخی گسترده و چشم اندازهای طبیعی استثنایی و فرهنگ شفاهی غنی در این سرزمین، آگاه سازی عمومی بویژه آموزش جوانان در زمینه آشنایی با مفاهیم و مسائل مربوط به حفظ میراث فرهنگی از اهمیت زیادی برخوردار است.

با وجود آنکه کشور ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در 26 فوریه 1975 به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست اما در ثبت آثار ملموس با 26 اثر رتبه نهم و در ثبت آثار ناملموس با یک رتبه صعود رتبه ششم دنیا را دارد. درحال حاضر ایتالیا و چین بیشترین آثار ثبت شده در یونسکو را دارند.

امسال اجلاس یونسکو به میزبانی ریاض عربستان اواخر شهریور برگزار خواهد شد و ایران دو پرونده «منظر فرهنگی ماسوله» و «کاروانسراهای ایران» را برای ثبت به یونسکو معرفی کرده است. همچنین جنگلهای دیزمار الحاق به جنگلهای هیرکانی نیز دیگر موضوعی است که امسال در اجلاس یونسکو مطرح خواهد شد.

پرونده 56 کاروانسرای تاریخی در 24 استان کشور یکی از میراثی است که امسال در یونسکو برای دفاع و ثبت معرفی خواهد شد. چندی پیش نیز ارزیابان یونسکو برای بررسی این پرونده به ایران آمده بودند و بررسی های میدانی خود را انجام دادند.

این کاروانسراها از دوره ساسانی، سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه و قاجار را شامل شده و سیر تکامل دوره های تاریخی و نبوغ معماری ایرانی را در نقشه و طرح به رخ می کشد. این ابنیه از مجموعه های آثار زنجیره ای بین راهی و محل اتراق کاروان ها بوده اند و دارای معماری ناب ایرانی با طرح های خاص و متنوع هستند. در این پرونده هیچ یک از کاروانسراها شبیه هم نیستند در حالی که ممکن است در ظاهر شبیه هم باشند ولی هیچ دو نقشه ای چه در کلیات و چه در جزییات شبیه هم نیستند و نوع معماری آنها خاص است که براساس مکان و اقلیم شکل گرفته است.

این 56 کاروانسرا بر اساس 10 معیار سازمان جهانی یونسکو انتخاب شده اند و از جمله این معیارها میتوان به آن اشاره داشت که این آثار حفاظت شده ارزش بصری جهانی داشته و مردم علاقمند به بازدید از آنها باشند.

مسئولان وزارت میراث فرهنگی پیرامون اینکه از ایران دو پرونده در اجلاس یونسکو در ریاض مورد بررسی قرار خواهد گرفت، تاکید دارند که بعد از ارسال پرونده به یونسکو، حدود 2 سال زمان لازم است تا بررسی های نهایی و قطعی از سوی این مرجع جهانی صورت گیرد. بعد از بررسی ها، نوبت به بررسی میدانی می رسد که بازرسان یونسکو با حضور در محل این کار را انجام می دهند. بعد از تکمیل و ارائه گزارش نهایی از سوی ارزیابان یونسکو، لازم است در چند کمیته تخصصی نیز بر روی این گزارش ها اظهارنظر شود.

پرونده پیشنهادی منظر فرهنگی ماسوله نیز بنا بر نظر مشورتی و مصوبه شورای ملی ثبت آثار در سال 1400 برای دبیرخانه مرکز میراث جهانی یونسکو ارسال شد. منظر فرهنگی ماسوله از سال 2007 میلادی در «فهرست در انتظار» میراث جهانی یونسکو قرار داشته و به لحاظ حفاظتی و مدیریتی از شرایط قابل قبولی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی برخوردار بوده است.

از عوامل هویت ساز در روستای ماسوله میتوان به معماری منحصر بفرد و هم سویی با طبیعت در رنگ، طرح و روح فضا اشاره داست. توجه به عبور پیاده و اهمیت حضور انسان، با دقت در معماری این روستا مشهود است و چنانکه دیده می شود معابر آن راه را برای عبور هیچ گونه وسیله نقلیه هموار نکرده است. هر آنچه در این روستا وجود دارد متعلق به طبیعت و یا برگرفته از آن است. منظر طبیعی پدیده ای جدای از منظر فرهنگی و تاریخی نیست. توجه به ارتباط و حفظ انسجام این موضوع در این روستا باعث تقویت هویت آن و مانع از بین رفتن اصالت آن خواهد بود. تمام این عوامل، منظر فرهنگی ماسوله را می تواند تبدیل به یکی از گزینه های ثبتی امسال در فهرست میراث جهانی یونسکو کند.

البته سال گذشته نیز ارزیابی میدانی پرونده از سوی شورای جهانی بافت ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) توسط کارشناس اعزامی یونسکو انجام شد و مسئولان امر از مثبت بودن نظر ارزیاب خبر دادند. این در حالی است که هفته گذشته خبرهایی از گزارش ایکوموس مبنی بر نامناسب بودن پرونده ماسوله برای ثبت جهانی منتشر شد. در نهایت نیز مسئولان امر دراین خصوص توضیحاتی ارائه دادند و نتیجه نهایی را به برگزاری اجلاس ریاض موکول کردند.

کمیته میراث جهانی متشکل از 21 کشور منتخب از میان کشورهای عضو کنوانسیون میراث جهانی بوده و مرجع تصمیم گیری قطعی در خصوص ثبت یا عدم ثبت جهانی آثار پیشنهادی کشورهاست. در این میان، ایکوموس نهاد مشورتی مستقل از کمیته میراث جهانی است که اعضای کمیته میراث جهانی پس از استماع نظرات مشورتی این نهاد، به ثبت یاعدم ثبت یا تصمیماتی موسوم به «ریفر» یا «دیفر» یک پرونده رأی می دهند.

به گفته مسئولان میراث فرهنگی کشور، ایکوموس چنین گزارشهایی را برای تمام کشورهای دنیا ارائه می دهد و فقط مختص به ایران نیست. چنانکه امسال درخصوص پرونده ای از ایتالیا و پرونده دیگری از آلمان نیز ایراداتی مانند پرونده ماسوله را ارائه داده است. حتی ایکوموس کار کارشناسی خود را انجام می دهد و در نهایت کمیته میراث جهانی نظر خود را ارائه می دهد. کشور ما نیز سیاستهای خود را ارائه خواهد داد. حتی اگر پرونده ماسوله ریفر شود باز هم سهمیه ایران حفظ خواهد شد، چرا که این تجربه را در پرونده هایی مانند کاخ گلستان و میمند نیز داشتیم و سهمیه ایران حفظ می شود. در واقع یونسکو موافقت خود را با ثبت آن میراث اعلام می کند اما به شرطی که اصلاحات مد نظر انجام شود.

مسئولان امر میراث فرهنگی تاکید دارند: همیشه زمانی که برگزاری اجلاس یونسکو نزدیک می شویم گزارش هایی از این دست منتشر می شوند. در گذشته و طبق روال مرسوم کمیته میراث جهانی، موارد عدیده ای پیش آمده است که کمیته میراث جهانی به اصلاح یا تکمیل نظر ایکوموس رأی داده باشد، برای مثال در پرونده راه آهن یا محور ساسانی فارس یا حتی شهر تاریخی یزد، با وجود نظر «دیفر» ایکوموس، کمیته میراث جهانی با ثبت این پرونده ها موافقت کرد.

تمام این موضوعات در حالی مطرح می شود که چندی پیش نیز منظر فرهنگی ماسوله در کنار منظر فرهنگی قلعه الموت، مجموعه آرامگاه شیخ احمد جام، مجموعه تاریخی بسطام و گنبد علویان همدان در فهرست میراث جهان اسلام (آیسسکو) به ثبت رسید. آیسسکو برای شناسایی، معرفی و حفاظت بهتر میراث جهان اسلام چند سالی است که در حال تدوین فهرستی از آثار شاخص فرهنگی و تاریخی جهان اسلام است. این فهرست اختصاص به جهان اسلام داشته و غیر از فهرست میراث جهانی یونسکو است.

مسئولان میراث فرهنگی تاکید دارند: عرصه میراث جهانی یک عرصه رقابت است. زمانی رقابت بین دو منطقه در کشتی بود و پهلوانان با هم رقابت میکردند. اکنون عرصه به رقابت در حوزه علمی و فرهنگی رسیده است. کارشناسان ایران باید در یونسکو از پرونده های خود که ماسوله و کاروانسراهاست، دفاع کنند. طبیعی است که در مقابل ثبت این آثار در عرصه جهانی نیز مقاومتهایی صورت گیرد و اینجاست که ما باید از داشته هایمان دفاع کنیم. جهانیان ننشسته اند که میراث ایران را ثبت کنند این ما هستیم که باید از آن دفاع و ثبت کنیم. ضمن آنکه تهیه و ارائه پرونده های میراث جهانی دو سال طول میکشد و کارهای این پرونده ها دو سال پیش انجام و ارائه شده است و ارزیابان نیز سال گذشته در ایران حاضر شده اند. این مسائل را باید پشت سر گذاشت و در انتظار نظر اجلاس ریاض بود.

در اجلاس ریاض، علاوه بر معرفی پرونده های ماسوله و کاروانسراها برای ثبت در فهرست میراث جهانی، گزارش هایی درخصوص جنگلهای هیرکانی، میدان نقش جهان اصفهان، راه آهن و…نیز ارائه خواهد شد. ایران در حال حاضر اثری در فهرست میراث در خطر ندارد اما قرار است از ایتالیا ونیز در فهرست میراث در خطر قرار گیرد، چرا که گفته می شود توسعه گردشگری سبب در خطر افتادن ونیز شد. این مورد هم باید بررسی شود.