اجرای حکم بعد از صدور به معنای انجام دادن آنچه که در حکم دادگاه آمده است. به عبارت دیگر اجرای حکم به معنای تحقق بخشیدن به خواسته‌های طرفین دعوا است. در نظام حقوقی اجرای احکام بر عهده دادگاه‌ها است. پس از صدور حکم دادگاه اجراییه صادر می‌کند و آن را به محکوم علیه ابلاغ می‌کند.
محکوم علیه موظف است ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، حکم را اجرا کند. در صورتی که محکوم علیه ظرف ۱۰ روز حکم را اجرا نکند، خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام درخواست اجرای حکم را بدهد.
اجرای حکم ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود. اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
در صورتی که محکوم علیه از اجرای حکم خودداری کند، ممکن است برای او مجازات‌هایی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، ممکن است محکوم علیه به حبس، جزای نقدی یا انفصال از خدمات دولتی محکوم شود.
اجرای حکم یکی از مهم‌ترین مراحل دادرسی است. اجرای صحیح حکم موجب می‌شود که خواسته‌های طرفین دعوا محقق شود و عدالت برقرار گردد.
مراحل اجرای حکم
صدور اجراییه
پس از صدور حکم قطعی دادگاه اجراییه صادر می‌کند. اجراییه سندی است که به موجب آن، اجرای حکم به اجرای احکام محول می‌شود. اجراییه باید حاوی موارد زیر باشد:
- • مشخصات طرفین دعوا
- • موضوع حکم
- • تاریخ صدور حکم
- • هزینه‌های اجرایی
ابلاغ اجراییه به محکوم علیه
پس از صدور اجراییه، باید به محکوم علیه ابلاغ شود. ابلاغ اجراییه می‌تواند به صورت حضوری، پستی یا الکترونیکی انجام شود.
درخواست اجرای حکم از سوی خواهان
خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام، درخواست اجرای حکم را بدهد.
بررسی درخواست اجرای حکم توسط اجرای احکام
اجرای احکام پس از دریافت درخواست اجرای حکم، آن را بررسی می‌کند تا از صحت و کامل بودن آن اطمینان حاصل کند.
اقدام اجرایی
پس از بررسی درخواست اجرای حکم، اجرای احکام اقدام اجرایی را انجام می‌دهد. اقدام اجرایی ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود.
اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
صدور دستور توقیف اموال محکوم علیه
اگر محکوم علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه، حکم را اجرا نکند، اجرای احکام می‌تواند دستور توقیف اموال محکوم علیه را صادر کند. اموالی که قابل توقیف هستند عبارتند از:
- • اموال منقول مانند خودرو، تلفن همراه، لوازم منزل و غیره
- • اموال غیرمنقول مانند زمین، آپارتمان و غیره
- • حقوق مالی مانند مطالبات محکوم علیه از دیگران
فروش اموال توقیفی
پس از توقیف اموال محکوم علیه اجرای احکام می‌تواند آن‌ها را به فروش برساند. حاصل فروش اموال توقیفی به خواهان داده می‌شود.
اجرای حکم به صورت غیرمالی
اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت غیر مالی انجام می‌شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر تحویل مبیع باشد، اجرای احکام می‌تواند محکوم علیه را ملزم به تحویل مبیع به خواهان کند.
اجرای حکم در صورت عدم توانایی مالی محکوم علیه
اگر محکوم علیه توانایی مالی برای اجرای حکم را نداشته باشد، اجرای احکام می‌تواند از وی تعهد بگیرد که در آینده حکم را اجرا کند. اجرای احکام همچنین می‌تواند محکوم علیه را به حبس یا جزای نقدی محکوم کند.
در صورتی که محکوم علیه از اجرای حکم خودداری کند ممکن است برای او مجازات‌هایی در نظر گرفته شود. به عنوان مثال ممکن است محکوم علیه به حبس جزای نقدی یا انفصال از خدمات دولتی محکوم شود.
تفاوت حکم لازم‌الاجرا با حکم غیرلازم‌الاجرا
تفاوت اصلی حکم لازم‌الاجرا با حکم غیرلازم‌الاجرا در این است که حکم لازم‌الاجرا باید اجرا شود، اما حکم غیرلازم‌الاجرا الزامی به اجرا ندارد. حکم لازم‌الاجرا حکمی است که شرایط لازم برای اجرا را دارد. این شرایط عبارتند از:
- • قطعی بودن حکم: حکمی که نسبت به آن اعتراض یا درخواست تجدیدنظر نشده است یا اعتراض یا درخواست تجدیدنظر آن رد شده است، حکم قطعی محسوب می‌شود.
- • دارای موضوع و منشا قانونی بودن حکم: حکمی که موضوع یا منشا قانونی ندارد، قابل اجرا نیست.
- • قابلیت اجرایی بودن حکم: حکمی که قابلیت اجرا ندارد، قابل اجرا نیست.
عهده‌دار حکم اجراییه
صدور اجراییه بر عهده دادگاه صادرکننده حکم است. دادگاه پس از صدور حکم قطعی اجراییه صادر می‌کند و آن را به محکوم علیه ابلاغ می‌کند. محکوم علیه ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه باید حکم را اجرا کند. در صورتی که محکوم علیه ظرف ۱۰ روز حکم را اجرا نکند، خواهان می‌تواند با ارائه اجراییه به اجرای احکام، درخواست اجرای حکم را بدهد.
مطابق با ماده 49 قانون آیین دادرسی مدنی، «دادگاه مکلف است پس از صدور حکم قطعی در صورت تقاضای محکوم‌له فورا اجراییه صادر کند.»
اجرای احکام بعد از درخواست اجراییه، اقدام اجرایی را انجام می‌دهد. اقدام اجرایی ممکن است به صورت‌های مختلفی انجام شود. به عنوان مثال، اگر حکم دادگاه مبنی بر پرداخت مبلغی پول باشد، اجرای حکم به صورت توقیف اموال محکوم علیه و فروش آن‌ها برای وصول طلب خواهان انجام می‌شود. اگر حکم دادگاه مبنی بر انجام کاری باشد، اجرای حکم به صورت الزام محکوم علیه به انجام آن کار انجام می‌شود.
اجرای حکم برای احکام مالی
اجرای حکم‌های مالی در دادگاه به تعیین مبلغ معینی برای پرداخت به یک طرف توسط دیگری می‌پردازد. این اجرا ممکن است از طریق مختلفی صورت بگیرد.
ممکن است دادگاه به اجرای حکم از طریق تعیین مبلغ دقیق و زمان مشخص برای پرداخت اجباری بپردازد، و در صورت عدم پرداخت اقداماتی مانند اجاره یا فروش دارایی‌های مالی فرد معین شده را انجام دهد تا مبلغ حکم شده تامین شود.
اجرای حکم برای احکام غیرمالی
احکام غیرمالی در دادگاه می‌توانند شامل موارد مختلفی مثل احکام جزایی، حقوقی، مسائل خانوادگی و غیره باشند. اجرای این نوع احکام نیز بسته به نوع حکم و موارد خاص متفاوت است.
- • اجرای حکم جزایی: ممکن است اجرای حکم جزایی شامل اجرای حبس یا پرداخت جریمه مالی باشد. در این مورد، دادگاه ممکن است تعیین کند که فرد متهم باید دوره‌ای را در زندان سپری کند یا جریمه مالی را پرداخت کند.
- • اجرای حکم در امور خانوادگی: ممکن است شامل مواردی مانند حضانت، طلاق، تعیین نفقه و تقسیم دارایی‌ها باشد. در این صورت، دادگاه ممکن است حکم خود را برای تغییر وضعیت مدنی یا مالی طرفین اعمال کند.
- • اجرای حکم حقوقی: مثلا در موارد مربوط به تخلف از قوانین حقوقی، دادگاه ممکن است تعیین کند که یک شخص باید اقدامات خاصی را انجام دهد یا از انجام یک عمل خاص خودداری کند.
اجرای این احکام غیرمالی ممکن است شامل رویه‌های مختلفی مانند اجرای زمان‌دار، تغییر در شرایط حاکمیت یا دیگر تدابیر حقوقی باشد.
روش جلوگیری از اجرای حکم قطعی
برای جلوگیری از اجرای یک حکم قطعی معمولا باید از راههای قانونی مناسب استفاده کرد. این موارد به شرایط خاص هر پرونده و قوانین مربوط به آن بستگی دارد اما در برخی موارد می‌توان از راهکارهای زیر استفاده کرد:
- • درخواست اعسار از محکوم‌به: اگر محکوم علیه مالی نداشته باشد که با آن حکم را اجرا کند، می‌تواند از دادگاه درخواست اعسار کند. در صورتی که دادگاه درخواست اعسار را قبول کند، حکم اجرا نمی‌شود.
- • درخواست تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی: اگر محکوم علیه نسبت به حکم قطعی اعتراض یا درخواست تجدیدنظر داشته باشد می‌تواند در مهلت مقرر، اعتراض یا درخواست تجدیدنظر خود را به دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور ارائه دهد. در صورتی که دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور حکم را نقض کند حکم قطعی باطل می‌شود و اجرای آن متوقف می‌گردد.
- • درخواست تعدیل یا بازنگری حکم: اگر حکم قطعی به موجب قانون قابل تعدیل یا بازنگری باشد، محکوم علیه می‌تواند در مهلت مقرر، درخواست تعدیل یا بازنگری خود را به دادگاه صادرکننده حکم ارائه دهد. در صورتی که دادگاه درخواست تعدیل یا بازنگری را قبول کند، حکم تعدیل یا بازنگری می‌شود و اجرای آن متوقف می‌گردد.
- • درخواست توقف اجرای حکم: در برخی موارد اجرای حکم قطعی ممکن است موجب ضرر یا زیان غیر قابل جبران به محکوم علیه شود. در این صورت، محکوم علیه می‌تواند از دادگاه درخواست توقف اجرای حکم را بدهد. در صورتی که دادگاه درخواست توقف اجرای حکم را قبول کند، اجرای حکم متوقف می‌گردد.
