نگذاریم میراث فرهنگی این سرزمین غرق شود
به گزارش نم نمک ، مصطفی ده پهلوان در همایش «پژوهش های باستان شناسی سد کانی سیب حوضه رودخانه زاب کوچک ، شمال غرب ایران» که به مناسبت هفته پژوهش و فناوری و به همت پژوهشکده باستان شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به مدت دو روز برپا شده است ، در اظهاراتی صریح ، سد و سدسازی را از موضوعات پرچالش حوزه باستان شناسی کشور دانست و گفت : برای اینکه نگذاریم میراث فرهنگی این سرزمین غرق شود و یا به سلاخی گرفته شود ، طرح های پژوهشی در سال های گذشته انجام شده است که می توان در موضوع سدسازی اجرا کرد.
این باستان شناس بیان کرد : همانطور که می دانید بشر جایی را برای سکونت برگزید که دسترسی به منابع آب برایش راحت تر باشد. تراکم محوطه های باستانی پیشاتاریخی ، تاریخی و دوران اسلامی در جاهایی در کنار همین شاخ آبه های موجود در فرادست خوزستان و بخش های مختلف ایران است و مکانی که برای احداث سد در نظر گرفته می شود دقیقا در همین محل هاست و این یعنی بخشی که معادل بیش از 50 درصد میراث فرهنگی این سرزمین است ، مورد تهدید قرار گرفته ، می گیرد و خواهد گرفت.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت : شش ماه پیش که به پژوهشگاه آمدم دوستان از دغدغه های این حوزه صحبت می کردند و با ذهنیت من از موضوع «سیمره» که نقل محافل بود ، این پرسش را داشتم که مگر می شود در سرزمینی که ما در آن و در صلح به سر می بریم ، محوطه هایی را ببینیم که در حال از بین رفتن هستند و باستان شناسان و حفاظتگران تا کمر زیر آب هستند و گچ بری ساسانی از آب بیرون می آورند. مگر ما فرزندان یک سرزمین نیستیم؟ آیا باید اسم این را ناهماهنگی یا نبود دغدغه در این حوزه بگذاریم؟
خاک برای ما امانت دار بهتری است
این باستان شناس ادامه داد : دغدغه همکاران مان در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران ، اگر بیشتر از ما نباشد ، کمتر نیست. سالیان سال است که در جلسه های مختلف همکاری و همفکری داشته ایم. در آخرین جلسه ای که با حضور 18 مجری سد و همکارانم در پژوهشگاه تشکیل شد ، موضوعاتی بررسی شد و دیدیم که برخی از مشکلات شاید بیشتر از جانب پژوهشگاه بوده است که نتوانسته ایم به موقع موضوعات را مدیریت کنیم. مهندس رهبری به درستی به موضوع زمان اشاره کرد که حلقه گمشده است. اگر ما در زمان مناسب به پروژه ها ورود نکنیم فایده ای ندارد.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خطاب به معاون فنی و پژوهش های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران گفت : دادی که ما داریم این است که در زمان شناخت پروژه ، ما را صدا بزنید که ما ورود و بررسی کنیم و میزان تهدیدات را شناسایی و درک کنیم. پروژه ها باید بررسی و در زمان درست اجرا شوند. در برخی از موارد در اجرای پروژه ها کوتاهی از ما یا از شما بوده است ، که تقصیر را گردن هم انداختیم ، ولی در آن جلسه بسیاری از مشکلات ما حل شد. گفت وگوی فرزندان این سرزمین و رسیدن به گفتمان درست با یک زبان مشترک می تواند این معضل را حل کند.
او بیان کرد : توسعه پایدار به ما می گوید که می توانیم توسعه یابیم ، ولی نه به قیمتی که محوطه های تاریخی را نابود کنیم. باید بتوانیم آنها را مورد بررسی قرار دهیم ، کاوش کنیم و نتایج را منتشر کنیم. موضوع سد مانند یک غده سرطانی است که یک تیم پزشکی از تخصص های مختلف باید به آن ورود کنند. در پروژه سدسازی هم مانند این است که شما بخواهید یک عضوی از بدن را جراحی کنید و پیش از آن جراحی باید بیمار حتی مورد روانشناسی قرار گیرد. اینکه مردم و جامعه محلی نگاهشان به این موضوع چیست؟ شرایط زیست محیطی چه خواهد شد و مسائل از این دست که طی بازدید از سد خرسان 3 بررسی شد.
ده پهلوان افزود : بسیاری از پروژه ها با اعتبار مالی معین در زمان مورد نظر تعیین شدند ، ولی چون پروژه به موقع انجام نشد ، اعتبار مالی در نظر گرفته شده دیگر کفاف نداد. این ها غفلت هایی است که ما در پروژه های سد داشتیم و در رفع آنها تلاش می کنیم. باید تلاش کنیم پروژه های نیمه تمام را زودتر به انجام برسانیم؛ زیرا آنچه در این میان سلاخی می شود میراث فرهنگی کشور است که اگر به درستی به داد آن نرسیم آسیب می بیند.
رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار کرد : درباره مدیریت زمان و دغدغه ای که وجود دارد ، دستورالعمل پیوست های تاریخی فرهنگی به کوشش همکاران پژوهشگاه تدوین و توسط دکتر علی دارابی قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور ابلاغ شده است. شیوه نامه و فرآیند این موضوع در پژوهشگاه تدوین شده است تا بتوانیم در قالب ساختاری مشخص ، موضوعات سد را جای داده و با یک چهارچوب خاص کار را آغاز کرده و به پایان برسانیم.
ده پهلوان همچنین بیان کرد : تمام همکاران فرهنگ دوست در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران رضایت نمی دهیم که میراث فرهنگی مان آسیب ببیند ، ولی برای اینکه بتوانیم این موضوع را مدیریت کنیم باید همگی پای کار بیاییم و در مرحله شناخت پروژه کار را آغاز کنیم و گام به گام جلسات مرتبی داشته باشیم و باستان شناسان ما هم خدایی نکرده کیسه ندوخته اند و هدفشان نجات میراث این کشور است؛ میراثی که می دانیم در مکان های احداث سد تراکم زیادی دارند و موضوع سد می تواند آسیب جدی به میراث این کشور بزند و ما باید این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم و شناخت درستی از میراث فرهنگی پیدا کنیم.
این باستان شناس گفت : ما باستان شناسان اعتقاد داریم یک هزارم از یک محوطه را در این دهه باید کاوش کنیم و خاک برای ما امانت دار بهتری است و باید اجازه دهیم باستان شناسان در آینده با روش های جدید و روزآمد قلب زمین را بشکافند و پژوهش هایشان را انجام دهند. ما روی ذره ذره خاک محوطه ها حساسیم و اینکه بخواهیم محوطه ای را مورد کاوش گسترده قراردهیم ، برایمان دردآور است ، ولی این جراحی را باید با روش های روزآمد و تکنیک های خوب در زمان معمول خودش به درستی انجام دهیم.
برای میراث فرهنگی تحت فشار و الزام نبوده ایم
محمد رهبری معاون فنی و پژوهش های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران نیز با این یادآوری که شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران متولی توسعه منابع آب و انرژی در کشور و وظیفه ذاتی اش اجرای پروژه های بزرگ ملی در حوزه آب و انرژی است ، به برخی فعالیت های این شرکت در بیش از سه دهه گذشته اشاره کرد و افزود : همانطور که به اقدامات و فعالیت های گذشته مان می بالیم ، گذشته را به عنوان چراغ راه آینده می دانیم و نتیجه تلاش و فناوری پیشینیان باعث افتخار ما است. عمق درک و فهم ما اندازه شما نیست ، ولی میزان علاقه مندی ما قطعا کمتر نیست و به عنوان یک ایرانی برای سربلندی ایران به دو دلیل تلاش می کنیم؛ نخست اینکه به این سرزمین تعلق خاطر داریم و دوم اینکه این کار جزء وظایف قانونی ما است.
معاون فنی و پژوهش های شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران اضافه کرد : اینها باعث شده ما در این مجموعه به میراث فرهنگی و محیط زیست توجه ویژه داشته باشیم. افرادی که به عمران و پیشرفت علاقه مندند قطعا به تاریخ نیز علاقه مندند و نسبت به آن احساس مسئولیت می کنند.
او با اشاره به همکاری های 20 ساله شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با میراث فرهنگی ، اظهار کرد : در این سال ها با درایت دوجانبه نهایت سعی به عمل آمد تا آنچنان که مقدور بود رضایت نسبی در این حوزه ایجاد شود. در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران برای موضوع میراث فرهنگی ، محیط زیست و مطالعات اجتماعی ساختار ویژه ای داریم و تحت تأثیر فشار و الزام این کار را انجام نداده ایم و در این راستا کمیته تخصصی تشکیل شده است که امور مرتبط با این حوزه ها هدفمند و ساختارمند پیگیری شود.
رهبری با استقبال از همکاری های پیش رو با پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و تلاش برای تبدیل تهدیدها به فرصت ، بر ضرورت مدیریت زمان در کارها (کاوش ها) ، ثبت و تأیید مطالعات و فرصت حضور نمایندگان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در شورای فنی تأکید کرد.
احیای دریاچه ارومیه بیش از 10 سال طول می کشد
شهرام محضرنیا مدیر پروژه طرح انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه نیز در این همایش گفت : یکی از دغدغه های کشور بحث دریاچه ارومیه است و ستاد احیای دریاچه ارومیه شکل گرفته و 19 راه کار عملیاتی برای احیای آن پیش بینی شده است ، که سال 1403 شاهد احیای آن هستیم.
او ادامه داد : یکی از مهمترین راه کارهای احیای دریاچه ارومیه ، انتقال بیش از 500 میلیون متر مکعب آب از طریق سد کانی سیب و تونل انتقال زاب است. احیای دریاچه ارومیه بیش از 10 سال طول می کشد و نیازمند حمایت مردم است.
محضرنیا افزود : در انجام این پروژه با حوزه میراث فرهنگی در تعامل خوبی بودیم و آغاز احیای دریاچه ارومیه نویدبخش است و آنچه ستاد احیا از این به بعد در دستور کار دارد ، فرهنگی است. مهمترین پروژه زیست محیطی غرب آسیا پایان اسفندماه به پایان می رسد و دریاچه ارومیه تقدیم مردم می شود تا این میراث گرانبها ، که سه درصد خاک ایران است و اگر آسیب ببیند پنج استان درگیر می شوند ، حفظ شود.
چرا «کانی سیب» مهم است؟
فرزاد مافی ، دبیر علمی این همایش نیز با بیان اینکه در دو جبهه میراث فرهنگی و عمران گردهم آمده ایم تا نتایج فعالیت هایمان را ارائه دهیم ، گفت : در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران اهتمام ویژه ای به انجام مطالعات اجتماعی ، میراث فرهنگی و محیط زیست داریم.
این باستان شناس در پاسخ به این پرسش که چرا کانی سیب از لحاظ مطالعات باستان شناسی مهم است ، اظهار کرد : کانی سیب در جایی واقع شده است که ما خلاء مطالعات باستان شناسی داریم. کانی سیب در مجاورت کانون های فرهنگی فرهنگ ساز شمال بین النهرین ، شرق آناتولی و به نوعی جنوب قفقاز قرار دارد.
مافی ادامه داد : گاه نگاری منطقه شمال غرب ایران به ویژه جنوب آذربایجان غربی و شمال کردستان به لحاظ باستان شناسی تکمیل نشده بود و نقشه باستان شناسی منطقه تدوین نشده بود و همه اینها باعث شد علاوه بر الزامات قانونی ، مسئولیت اخلاقی خودمان بدانیم که این مطالعات را به نحو احسن پیش ببریم تا آن داغی که بر دل ما باستان شناسان در پی مدفون شدن محوطه های باستانی گذاشته شده است ، التیام یابد ، در عین حال که زحمات عمرانی ما برای کشور ارزش افزوده ای به ارمغان می آورد.
سجاد علی بیگی رییس پژوهشکده باستان شناسی نیز در این همایش گفت : ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه قاعدتا برای پیشرفت نیازمند اجرای طرح های زیربنایی گسترده ای است. می بینیم که در جای جای ایران متخصصان در تلاشند این طرح ها را برای توسعه به اجرا درآورند ، ولی اجرای این طرح ها باید پیش بینی شده ، فکرشده و با دیدی همه جانبه باشد که علاوه بر محیط زیست و میراث فرهنگی ، جامعه ای که با آنها در ارتباط است ، صدمه نبیند.
او افزود : برای رسیدن به این رونق و آبادانی ما با چالش هایی نیز روبه رو هستیم ، ولی باید بتوانیم اینها را به خوبی کنترل کنیم تا آسیب های آن به حداقل برسد. در گذشته یکی از اتفاقاتی که در کشور می افتاد و کمتر مورد توجه قرار می گرفت نجات میراث فرهنگی بود و معمولا می دیدم که برخی از مجریان در نهادهای مختلف پروژه های خود را به اجرا درمی آوردند ، اما در سال های اخیر با هم افزایی که میان میراث فرهنگی و وزارت نیرو شکل گرفته است ما شاهد ارتباط بهتر این دو نهاد حاکمیتی و دولتی هستیم و اینها دست به دست هم داده اند تا در کنار توسعه ای که در حال اتفاق افتادن است به میراث فرهنگی و محیط زیست نیز توجه شود و شاهد ویرانی های گذشته نباشیم.
رییس پژوهشکده باستان شناسی گفت : توسعه ، تنها محدود به ایران نیست و در کل غرب آسیا همچنین در ترکیه ، سوریه و شمال عراق با این موضوعات روبه رو هستند ، ولی می بینیم که در این کشورها حداقل به جنبه های میراث فرهنگی این مسائل به خوبی توجه شده و محوطه های باستانی با توجه به اهمیتشان به صورت اضطراری حفاری نمی شوند؛ زیرا که آنها را به عنوان بخشی از هویت ملی خود می دانند و ما نیز باید به این سمت و سو برویم که فعالیت های عمرانی را یک رفع مسئولیت نبینیم و در اجرای پروژه های عمرانی میراث فرهنگی و محیط زیست را در عمل انجام شده قرار ندهیم. خوشبختانه این دید در شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران وجود ندارد و ما همکاری های بسیار خوبی را داریم که امیدواریم بتوانیم ادامه دهیم.
او با تأکید بر اهمیت حفظ میراث فرهنگی در کنار انجام پروژه های عمرانی بیان کرد : سال 1339 یک شرکت دانمارکی به نام ایران کامپساکس مسئول ایجاد راه بین اسلام آباد غرب به لرستان بود ، در کنار کار عمرانی که داشت انجام می داد مسئولیت خطیری را روبه روی خود می دید و با اینکه هم وطن ما نبود ، ولی مدیرعامل آن شرکت در یادداشت هایی که به فارسی هم منتشر شده است اشاره می کند که ما در رابطه با تاریخ و فرهنگ سرزمین این مملکت خود را مسئول می دانیم و در این راستا دعوت می کنند از باستان شناسان موزه ملی دانمارک در کپنهاک و اینها تیمی از مردم شناسان و باستان شناسان را برای انجام فعالیت های تخصصی راهی کرمانشاه و لرستان می کنند و شاید این اولین کار اضطراری و نجات بخشی در ایران است که خیلی فکرشده صورت گرفته است و تجربه نشان می دهد که هنگامی که بیگانگان و به ویژه غربی ها اینقدر برای فرهنگ ما دل می سوزانند ما باید خودمان بیشتر به فکر باشیم.
علی بیگی با اشاره به همکاری موثری که با شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران وجود دارد ، افزود : ولی دوستان ما در این شرکت و همه آن هایی که برای آبادانی این مملکت می کوشند باید توجه داشته باشند که کاری که ما انجام می دهیم نه در راستای اهداف کلان باستان شناسی کشور و نه در راستای پرسش های اساسی باستان شناسان است که برای آنها برنامه ریزی های بلندمدت دارند ، بلکه فقط یک کار اضطراری است که همکاران ما تلاش می کنند به آن ها رنگ و بوی علمی بدهند ، ولی این طرح ها در واقع طرح های پیش بینی نشده برای جامعه باستان شناسی است و ما تلاش می کنیم آنها را به شکل علمی به انجام برسانیم و امیدواریم که به تاریخ و مملکت کشور کمک کنند.
جبرئیل نوکنده رییس موزه ملی ایران هم گفت : اینکه میراث فرهنگی را می توان به عنوان افتخار گذشته دید که همگان آن را دوست دارند درست است ، اما اینکه چطور از تجارب گذشتگان در حال حاضر بهره ببریم ، مهم تر است.
رییس موزه ملی ایران در ادامه به اجرای پروژه سد گلستان و راه آهن گرگان اینچه برون به عنوان دو نمونه بارزی که در اجرای آنها به دانش نیاکان توجهی نشده است ، اشاره کرد و افزود : امیدواریم در اجرای طرح های عمرانی در فاز مطالعات حضور داشته باشیم ، نه در شورای فنی.
بنابر گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ، در روز نخست این همایش ، سه شنبه (28 آذرماه) ، مقاله ها و سخنرانی هایی با موضوع اهمیت زیست بوم شناسی انسانی در پژوهش های طرح های استعلامی ، پرتوهایی بر دشت میانکوهی پیرانشهر ، بررسی باستان شناسی مخزن سد کانی سیب ، بررسی باستان شناسی سامانه انتقال آب سد کانی سیب به دریاچه ارومیه ، فصل اول کاوش باستان شناسی گورستان بلاچاک ، کاوش باستان شناسی محوطه خره خانالی جنوبی ، کاوش باستان شناسی محوطه کانی سیب ، کاوش باستان شناسی تپه برکمران و کاوش باستان شناسی محوطه سوغانلو 1 ارائه شد. در روز دوم چهارشنبه (29 آذرماه) نیز کاوش باستان شناسی محوطه کاسه-گران ، کاوش باستان شناسی تپه های عبید و ریک آباد ، فصل اول و دوم کاوش باستان شناسی تپه گردآشوان و محوطه برده زرد ، کاوش باستان شناسی محوطه سوغانلو 4، کاوش باستان شناسی محوطه خره خانالی شمالی ، فصل دوم کاوش باستان شناسی گورستان بلاچاک ، فصل اول و دوم کاوش باستان شناسی تپه گردی گوران و فصل سوم کاوش باستان شناسی تپه گردی گوران بررسی می شود. این همایش در ساختمان شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران برپا شده است.
بیوگرافی مصطفی ده پهلوان
مصطفی ده پهلوان متولد تهران رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است.
