انواع امواج مغزی و پنج نوع اصلی فرکانس های امواج مغزی

مغز تعداد بسیار بالایی سلول عصبی به نام نورون دارد. هر نورون به هزاران نورون دیگر متصل است. جالب است بدانید وظیفه ارتباط مغز با دیگر قسمت های بدن به وسیله پیام های عصبی و سلول ها رخ می دهد. ارتباط بین از طریق جریان های الکتریکی کوچک صورت می گیرد که در امتداد شبکه های عظیم مدارهای مغزی و نورون ها حرکت می کنند. پیام های عصبی به شکل جریان الکتریکی و در میان دو سلول به صورت نوروترانسمیتر رخ می دهد. فعالیت الکتریکی نورون ها موجب شکل گیری امواج مغزی می شوند که در حالت های مختلف با فرکانس های مختلف و کارآیی متفاوت هستند. در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا با انواع امواج مغزی بیشتر آشنا شویم.

امواج مغزی چیست؟

زمانی که فکر کردن باعث می شود چیزی را به یاد بیاوریم، نورون های ما شروع به کار کردن می کنند. هنگامی که این سلول های عصبی فعال می شوند، پالس های الکتریکی تولید می کنند. شما می توانید موجی را که در یک مکان ورزشی در جمعیت موج می زند تصور کنید. این فعالیت الکتریکی هماهنگ باعث ایجاد موج مغزی می شود. زمانی که بسیای از سلول های عصبی به شکل همزمان با این روش به تعامل می پردازند، این فعالیت به حدی قوی است که حتی در بیرون از مغز نیز تشخیص داده می شود. فعالیت الکتریکی نورون ها موجب شکل گیری امواج مغزی می شوند که در حالت های مختلف دارای فرکانس های گوناگون با کارآریی متفاوت هستند.

با قرار دادن الکترودها روی پوست سر، این فعالیت تقویت، تجزیه و تحلیلی می شود. ابزار این کار الکتروانسفالوگرافی و EEG است. امواج مغزی بر اساس بسامد یا فرکانس انواع مختلفی دارد که هر کدام از آن ها یک نام قراردادی دارد. هر یک از امواج مغزی مسئول اثرگذاری و کنترل بر قسمت هایی از عملکرد هیجانی، رفتاری و ذهنی انسان هستند.

تأثیر صدا بر امواج مغزی

صدا قوی ترین عوامل تأثیرگذار بر امواج مغزی انسان است. محققان به این نتیجه مهم رسیده اند که مغز انسان نقش بسیار زیادی در هماهنگ سازی فرکانسی دارد. زمانی که تحریکات ریتمیک به مغز ارائه می شود تنها کافی است که ریتم به اندازه کافی وجود داشته باشد. زیرا مغز باید با هماهنگ سازی و تغییر ریتم الکتریکی داخلی خود به آن پاسخ دهد و ریتمی شبیه آن ایجاد کند. این پدیده را فرکانس پاسخ متعاقب می گویند. بسته به نوع موزیک و موج مغزی، می توان تمرکز، آرامش، خواب و توانایی یادگیری را ایجاد یا تحت تأثیر قرار داد.

پنج نوع اصلی فرکانس های امواج مغزی

پنج نوع موج مغزی وجود دارد که به ترتیب از بیشترین فرکانس تا کمترین فرکانس آن ها به شرح زیر است:

• امواج گاما
• امواج تتا
• امواج دلتا
• امواج بتا
• امواج آلفا

ذهن انسان به شکل خودکار امواج مغزی را وابسته به حالات و شرایط مختلف تغییر می دهد. مطالعات نشان می دهد که می توان شدت امواج مغزی را با استفاده از نورهای نوسان دار و ضربان های منظم اصوات تغییر داد. با توجه به اینکه مغز ما با عوامل خارجی تحریک می شود، این امکان وجود دارد که ما نیز از موسیقی استفاده کنیم و فرکانس امواج مغزی را تغییر دهیم. توجه داشته باشید برای تولید این طیف، از اصوات و دستگاه های خاص استفاده می شود. زیرا با به کار گیری صداهایی با فرکانس خاص و تکرار آن در واحد ثانیه، امواج مغزی مورد نظر تحریک می شوند، مهم ترین امواج مغزی عبارتند از:

امواج گاما

موج گاما بالاترین فرکانس را میان تمام امواج مغزی دارد. به طوری که فرکانس این امواج بین ۳۲ تا ۱۰۰ هرتز است. زمانی که مغز در حالت امواج گاما قرار بگیرد، بیشترین میزان تمرکز را دارد. این امواج زمانی تولید می شوند که مغز در حال یادگیری مسائل جدید است یا روی یک موضوع متمرکز شده است. به یاد داشته باشید این موج برای یادگیری مسائل چند وجهی و پیچیده نیز کاربرد دارد.

امواج گاما انتقال دهنده سریع اطلاعات به سمت مناطق مغزی مرتبط است. این موج مغز را سازماندهی می کند و باعث هماهنگی اطلاعات مربوط به قسمت های مختلف بدن می شود. کاربرد امواج گاما در تلفیق حواس با درک و یادگیری امواج جدید همراه است. زمانی که مغز در حالت موج گاما قرار دارد، با بیشترین میزان تمرکز همراه است. این امواج زمانی تولید می شوند که مغز در حال یادگیری چیز جدیدی باشد یا مشغول ذخیره و طبقه بندی اطلاعات در حافظه بوده و روی موضوعی خاص به شدت تمرکز کند.

وجود این امواج برای یادگیری مسائل چند وجهی و پیچیده بسیار لازم است. امواج گاما به هوشیاری مربوط می شوند. در چنین حالتی مغز در بالاترین سطح هوشیاری خود قرار دارد. تولید مقدار مناسب این امواج، سبب یادگیری، یکپارچگی حواس، پردازش اطلاعات، سطح بالای پردازش و معادلات پیچیده ذهنی می شود. تولید مقدار بیش از حد این موج، سبب اضطراب، استرس و تحریک پذیری بالا می شود. در نهایت تولید مقدار کمتر از حد معمول این موج سبب افسردگی، بیش فعالی و اختلالات یادگیری می شود.

امواج بتا

امواج بتا با دامنه پایین و فرکانس بالا شناخته می شود و بیشتر زمان بیداری مشاهده می شود. هنگامی که مشغول کارهای روزمره خود هستیم، امواج مغزی ما در محدوده بتا قرار می گیرند. در چنین شرایطی، ضمیر ناخوادآگاه مغز را کنترل می کند و ضمیر ناخودآگاه در دسترس نیست. با قرار گرفتن امواج مغز روی موج بتا، تمرکز مغز روی فعالیت های منطقی نیمکره سمت چپ مغز است. این امواج مشخصه بارز مغزی هستند که به طور مداوم در حال فعالیت است.

در حالت بیداری کامل بیشتر امواج مغزی از نوع امواج بتا هستند. هرچه کارهای روزانه با آرامش و بدون تنش انجام شود، فرکانس امواج در محدوده بتا کاهش یافته و هرچه کارهای ما با استرس، اضطراب و عصبانیت انجام شود، فرکانس امواج با سرعت بالایی به طرف بتا حرکت می کند.

زمانی که مغز به طور کامل در حالت آماده باش قرار می گیرد و در حال انجام فعالیت های ذهنی است، امواج بتا از خود ساطع می کند. امواج بتا دامنه بسیار اندکی دارند و در میان همه امواج، سریع ترین نوع هستند. فرکانس امواج بتا بین ۱۵ تا ۴۰ هرتز قرار دارد و در حقیقت امواج بتا جزو امواجی به شمار می رود که فعالیت زیادی دارد. به عنوان مثال مغز کسی که در حال بحث کردن با رئیس خود است یا دبیری که در حال درس دادن است در حالت بتا قرار دارد.

تولید میزان مناسب این موج سبب آرامش، عزت نفس، تمرکز هوشیارانه، دقت، توجه و توانایی حل مسئله می شود. تولید کمتر از میزان مناسب این موج مغزی باعث افسردگی، بیش فعالی و خیالبافی می شود. اگر تولید این موج بیش از حد باشد، سبب وسواس، عصبانیت، اختلال خواب، عدم توانایی برای استرس و آرامش می شود.

امواج تتا

از انواع امواج مغزی می توان به امواج تتا اشاره کرد. امواج تتا معمولا با تمرکز بالا و آرامش عمیق مشخص می شود. امواج تتا دارای دامنه بزرگتری است. این امواج فرکانس اندکی دارد. امواج تتا بین ۵ تا ۸ هرتز است. زمانی که در محل کار، کار خود را متوقف می کنید و خیال پردازی می کنید، مغز شما در حالت تتا قرار می گیرد. به عنوان مثال زمانی که در حال رانندگی در یک اتوبان آرام و خلوت هستید، متوجه می شوید که چند کیلومتر از جاده را آمده اید. در این صورت مغز شما در حالت تتا قرار گرفته است. اکثر راننده هایی که در بزرگراه و اتوبان ها رانندگی می کنند، بیشتر اوقات ایده های خوبی در این حالت در ذهن خود دارند.

علاوه بر این افرادی که به صورت منظم مسافت های زیادی را می دوند، مغز آن ها در طی مسیر در حالت ریلکسیشن قرار می گیرد. آن ها با تولید امواج تتا آرامش خوشایندی را تجربه می کنند. این حالت ممکن است در زمان مسواک زدن، دوش گرفتن و دراز کشیدن در وان حمام برای شما رخ دهد. ماهیت تکراری این کارها، موجب می شود کارهای خود را به صورت اتوماتیک انجام دهید و احتیاجی به درگیری مغز در آن فعالیت نیست. در این حالت است که مغز در وضعیت تتا قرار می گیرد و شروع به ایده پردازی می کند.

این امواج بهترین حالت برای یادگیری و درک اطلاعات در حافظه بلند مدت هستند. این موج وضعیت میان خواب و هوشیاری را منعکس می کند. امواج تتا بیشتر در ناحیه گیجگاهی دیده می شود. وجود این امواج در حالت بیداری برای بزرگسالان عجیب است، اما تا سن ۱۳ سالگی در کودکان کاملا طبیعی است. همین مسئله سبب جذب اطلاعات بیشتر و یادگیری بهتر می شود.

تولید میزان مناسبی از این امواج سبب یادگیری، درک شهودی، خلاقیت و ارتباطات عاطفی، یادگیری سریع و دریافت اطلاعات جدید می شود. تولید مقدار بسیار کم این موج به بروز بیش فعالی، ناتوانی در یادگیری و عدم توجه در افراد مبتلا به اختلال بی توجهی منجر می شود.

امواج آلفا

امواج آلفا هنگامی ایجاد می شود که فرد آرام بوده و کاملا هوشیار و آگاه است. این موج باعث فعالیت هر دو نیمکره مغز می شود و معمولا افراد بهره هوشی بالایی دارند. در حقیقت امواج آلفا نوعی ارتباط میان تفکر هوشیارانه و ناهوشیارانه ایجاد می کند. عملکرد این موج نقطه مخالف امواج بتا است. به این صورت که امواج بتا نشانگر برانگیختگی و فعالیت شدید مغز هستند، اما امواج آلفا عدم برانگیختگی مغز را نشان می دهند. این امواج بسیار آرام هستند و دامنه بالاتری دارند. فرکانس امواج آلفا بین ۹ تا ۱۴ هرتز است. زمانی که کاری را انجام می دهید یا روی صندلی می نشینید تا استراحت کنید، در وضعیت آلفا قرار دارید.

به یاد داشته باشید زمانی که بین کلاس های درسی در محوطه قدم می زنید، امواج آلفا از مغز شما ساطع می شود. هم چنین انجام تمرینات مدیتیشن موجب تولید امواج آلفا می شوند. موج آلفا در شرایط آرامش درونی، هوشیاری، تفکر عمیق، آمادگی ذهنی و در حالت بسته بودن چشم ها نیز مشاهده می شود.

این امواج در ۱.۵ سالگی در بچه ها تولید می شود که با تکامل آن، قدرت فراگیری مغز نیز بیشتر خواهد شد. در سنین ۶ و ۷ سالگی، بیشترین امواج تشکیل شده، امواج آلفا هستند. اگر این امواج به میزان مناسبی تولید شود، سبب تمرکز، یادگیری، تعادل عاطفی، آرامش و راحتی، تفکر مثبت و آگاهی درونی می شود. در مقابل افزایش بیش از حد این موج منجر به بی خیالی، خیالبافی، آرامش بیش از حالت عادی و ناتوانی در تمرکز می شود. افزایش کمتر از مقدار مناسب این موج، موجب بی خوابی، ترس شدید، اضطراب، استرس زیاد، مشکل در خواب و عصبانیت می شود.

امواج دلتا

کندترین موج فرکانس مغزی متعلق به موج مغزی دلتا است. این مسئله باعث تجربه حالات احساسی عمیق و اولیه در ارتباطات فردی می شود که اغلب با آرامش همراه است. در چنین شرایطی فعالیت ذهن خودآگاه انسان به صفر می رسد و بدن حالت ناخودآگاه به خود گرفته که همین مسئله سبب رسیدن به آرامش و تجدید قوای بدنی می شود. جالب است بدانید که این موج در افرادی که مشغولیت ذهنی زیاد و یا خستگی بیش از حد دارند، کمتر تولید می شود.

امواج دلتا کمترین فرکانس و بیشترین دامنه را دارند. بسامد این امواج بین ۵/۱ تا ۴ هرتز است. این امواج به هیچ عنوان به صفر نمی رسند. زمانی که به تختخواب می روید و پیش از خواب چند دقیقه مطالعه می کنید، مغز شما در حالت بتای پایین قرار می گیرد. زمانی که کتاب را روی زمین قرار می دهید، چراغ را خاموش می کنید و چشمان خود را می بندید، فرکانس موج پایین می آید و به مرور کمتر می شود. علاوه بر این از بتا به آلفا و از آلفا به تتا تغییر حالت می دهد. در پایان زمانی که می خوابید مغز به حالت دلتا می رسد.

این موج در نوزادان و کودکان خردسال بیشتر دیده می شود و بالا رفتن آن در افراد بزرگسال، به منزله بروز مشکلات مغزی است. این موج می تواند در فعالیت های ناخودآگاه مثل تنظیم ضربان قلب و هضم غذا مشارکت داشته باشد. به طور کلی موج دلتا در وضعیت ناهشیاری و خواب قرار می گیرد. موج دلتا در نوزادان زیر شش ماه موج غالب است. توجه داشته باشید در شرایط طبیعی با بالا رفتن سن از دامنه این موج کم می شود.

امواج مغزی به ما چه می گویند؟

زمانی که امواج مغزی از تعادل خارج می شوند، مشکلات مربوط به سلامت جسمی و احساسی در ما ظاهر خواهند شد. مطالعات انجام شده الگوهای امواج مغزی مرتبط با وضعیت عصبی و احساس را دقیق شناسایی می کند. برانگیختگی بیش از اندازه در مغز مشکلاتی مثل درد عصبی مزمن، پرخاشگری، اختلالات اضططرابی و مشکلات خواب را به دنبال دارد.

هر اتفاقی که ادراک شما را تغییر می دهد امواج مغزی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. بیشتر اوقات برای تغییر عملکرد از داروهای شیمیایی مثل داروهای تفریحی و پزشکی استفاده می شود. در صورتی که یکی از جدیدترین روش ها، آموزش امواج مغزی به همراه نوروفیدبک است.

امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات امواج رادیویی، جلوگیری از امواج وای فای، کاهش ضرر امواج وای فای و خطرات امواج وای فای را نیز مطالعه فرمایید.