بیوگرافی حمید سمندریان؛ اسطوره تئاتر و مدرس بازیگران برجسته ایران

حمید سمندریان در هنر تئاتر کشورمان از چهره‌هایی به شمار می‌رود که بسیار تاثیرگذار است. وی از سرآمدان نسلی ماندگار در تاریخ نمایش چون مرحوم عباس جوانمرد، علی نصیریان، بهرام بیضایی، زنده‌یاد رکن‌الدین خسروی و آربی اوانسیان به‌حساب می‌آید که تئاتر را در ایران دهه‌های 40 تا 50 به پایگاهی جدی‌تری مبدل نمودند.

زنده‌یاد حمید سمندریان کارگردان و مترجم ایرانی در عرصه تئاتر بود که آثاری جاودان در عرصه نمایش از خود به یادگار گذاشت. وی علاوه بر کارگردانی در حوزه تدریس هم دستی بر آتش داشت و اکثر چهره‌های مطرح بازیگری از شاگردان این هنرمند مقید محسوب می‌شوند. سمندریان در اسفندماه سال 1386 اجرای نمایش گالیله اثری نوشته برتولت برشت (Bertolt Brecht) را از وصیت‌های هنری‌اش برشمرد. در این مقاله از وب‌سایت پلازا با بیوگرافی حمید سمندریان؛ اسطوره تئاتر و مدرس بازیگران برجسته ایران همراه شما مخاطبان محترم هستیم.

اطلاعات شخصی حمید سمندریان

• نام و نام خانوادگی: حمید سمندریان (Hamid Samandarian)
• تاریخ تولد: 9 اردیبهشت 1310
• محل تولد: خیابان مولوی تهران
• پیشه: کارگردان تئاتر، مدرس بازیگری، مترجم نمایشنامه
• شاگردان حمید سمندریان: زنده‌یاد پرویز فنی زاده، مرحوم پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، اسماعیل محرابی، مهدی فخیم‌زاده، پرویز صیاد، نوذر آذری، مهدی هاشمی، گلاب آدینه، زنده‌یاد امین تارخ، رضا کیانیان، رضا عطاران، حامد بهداد، بهرام افشاری و بسیاری از چهره‌های بازیگر در نسل‌های مختلف
• آغاز فعالیت هنری: دروان تحصیل در دبیرستان، با کلاس‌های تئاتر و هنرپیشگی مرحوم حسین خیرخواه، مرحوم صادق شباویز و زنده‌یاد نصرت کریمی بود و زیر نظر مرحوم عبدالحسین نوشین هدایت می‌شد.
• تحصیلات حمید سمندریان: کارشناسی رشتهٔ مهندسی شوفاژ سانترال از دانشگاه فنی برلین
• دوره هنری: گذراندن دوره شش ساله اصول مبانی بازیگری و کارگردانی تئاتر در مؤسسه ادوارد مارکس
• قد حمید سمندریان: 168 سانتی‌متر
• وضعیت تاهل: متاهل
• همسر حمید سمندریان: زنده‌یاد هما روستا بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون (1391-1351)
• فرزندان هما روستا و سمندریان: یک پسر به نام کاوه متولد 1361
• خویشاوندان: مرحوم رضا روستا ز مبارزان کمونیست و از رهبران حزب توده ایران در اوایل دهه 30 (پدرزن)
• تاریخ درگذشت حمید سمندریان: 5 بامداد روز پنج‌شنبه 22 تیرماه 1391 در سن 81 سالگی دارفانی را وداع گفت.
• علت درگذشت سمندریان:  سرطان کبد

زندگی خصوصی حمید سمندریان

در این بخش از مقاله بیوگرافی حمید سمندریان (Hamid Samandarian) با زندگی شخصی از زمان تولد تا روابط کاری‌، خانوادگی و درگذشت این کارگردان و مترجم پیشکسوت و برجسته ایرانی همراه شما مخاطبان محترم پلازا هستیم‌.

کودکی تا ایام جوانی حمید سمندریان

استاد سمندریان در نهمین روز از ماه اردیبهشت سال 1311 و در اواسط فصل زیبای بهار این سال در در در خیابان مولوی دیده به جهان گشود. دوران کودکی و نوجوانی خود را در محله حسن‌آباد، خیابان سپه گذراند. وی هنگام تحصیل دوره متوسطه در کلاس‌های تئاتر و هنرپیشگی استادان حسین خیرخواه و صادق شباویز شرکت نمود و به طور همزمان نواختن ویولون را هم نزد استاد محمود ذوالفنون، برادر بزرگتر جلال ذوالفنون، آغاز نمود. خود سمندریان در این باره چنین اذعان نمود که:

از اول با خودم شرط کردم هر طوری شده تئاتری بشوم. حتی اینجا شاگرد ویولن آقای ذوالفنون بودم. وقتی ایشان منو دید کلاس حسین خیرخواه هم می‌روم، به من می‌گفت برو آن‌جا. این‌جا توی کلاس ویولن وقت خودت تلف می‌شود. می‌گفت من نمی‌خوام روی علاقه‌ات حرف بزنم اما این پرش آرشه که به تو گفتم، باید یک هفته وقت بگذاری تا حسابی یاد بگیری. نیا اینجا و وقتت را تلف نکن. من هم آمدم خانه و یک شب تمام گریه کردم و دیگه نرفتم. رفتم کلاس‌های حسین خیرخواه. تئاتر را ترجیح دادم.

سفر به آلمان برای تحصیل

حمید سمندریان (Hamid Samandarian) پس از دبیرستان در سال 1332 به اروپا سفر کرد تا در آلمان دورهٔ مهندسی شوفاژ سانترال را از دانشگاه صنعتی برلین بگذراند؛ سپس به کنسرواتور عالی موسیقی و هنرهای نمایشی هامبورگ رفت. سمندریان در برخورد با تئاتر چنان جذب این هنر والا شد که مجالی در حوزه موسیقی دیگر برای وی نماند و به همین دلیل موسیقی را رها کرد.

حمید سمندریان که در آلمان به جای کلاس‌های مهندسی تأسیسات در دوره هنری مکس راینهاردت شرکت نمود.وی بعدها به موسسه ادوارد مارکس ملحق شد تا تئاتر را به صورت جدی‌تری بیاموزد. او طی شش سال حضور در آلمان تحت آموزش ادوارد مارکس، از اساتید برجستهٔ تئاتر، اصول و مبانی بازیگری و کارگردانی را آموخت و هم‌زمان در این کشور به صورت حرفه‌ای مشغول به فعالیت هنری شد.

بازگشت به ایران و تدریس تئاتر

حمید سمندریان پس از پایان دوره هنری از موسسه ادوارد مارکس به دعوت بخش هنرهای نمایشی دراماتیک اداره کل هنرهای زیبای کشور، به ایران برگشت. وی در به دنبال اجرای نمایش بود، اما با ورود تلویزیون ایران به خانه‌های مردم، برنامه‌ای تلویزیونی به تیمش سفارش شد که خودش از این اتفاق چندان خشنود نبود. به موجب این امر، نخستین اثر سمندریان با تله‌تئاتر جراحی پلاستیک نوشته پیر فراری رقم خورد که سال 1340 برای ثابت پاسال (تلویزیون ملی ایران) کارگردانی نمود.

وی در سال بعد هراه با تیمش در اداره هنرهای دراماتیک یک سالن 50 تا 60 نفری راه‌اندازی نمودند که چندین برنامه نمایشی را در آن به اجرا درآوردند.

ازدواج با هما روستا

هما روستا (Homa Rousta) متولد 4 مهر 1323 در تهران است که پدرش رضا از رهبران حزب توده ایران بود که و سال 1326 به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی مهاجرت نمود. والدین وی پیش از اینکه هما به دنیا بیاید، از یکدیگر طلاق گرفته بودند. وی تا شش سالگی هرگز پدرش را ندیده بود. مادر هما فاطمه بانو رزمگاه نام داشت که چهار فرزند دیگر از ازدواج دومش داشت.

هما روستا در سال 1329، با کمک رفقای پدرش به نزد وی در مسکو رفت و پس از اخذ دیپلم پیش خانواده‌اش در برلین رفت. وی مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشکده هنرهای دراماتیک بخارست رومانی اخذ نمود. او پس از فوت پدرش در سال 1349 به کشور بازگشت و در رشته شیمی به تحصیل مشغول شد، اما آن را نیمه کاره گذاشت و سر از دانشکده هنرهای دراماتیک درآورد.

روزی هما روستا در حال اجرای یک تئاتر بود که سمندریان چشمش به وی افتاد. وی جهت آشنایی به عنوان یک استاد از این دانشجوی تازه‌کار تعریف کرد. می گفتند چندی بد فروغ، رییس دانشکده هنرهای دراماتیک به هماروستا پیشنهاد داد تا زیر نظر حمید کار نماید. وی هم مانند بعضی از دانشجوها از استاد سمندریان خوشش می‌آمد. اطرافیان آن‌ها دست به کار شدند و همان‌طور هما روستا در خاطرات اذعان نموده بود، اینکه دانشجویان و دوستان‌شان پیش سمندریان از وی و نزد هما از خوش تیپی و مهربانی استاد تعریف می‌کردند. سرانجام این دو هنرمند در سال 1351 باهم ازدواج کردند و ثمره زندگی مشترک آن‌ها یک پسر به نام کاوه سمندریان متولد 1361 شد.

بیماری و در گذشت حمید سمندریان

متاسفانه حمید سمندریان چند وقتی از بیماری سرطان کبد در رنج بود و سرانجام ساعت 5 بامداد روز پنج‌شنبه 22 تیرماه 1391 در سن 81 سالگی در منزل خودش دار فانی را وادع گفت. همان‌طور که در مطالب بالا اذعان شد، بیشاری از بازیگران مطرح و شناخته شده کشورمان از شاگردان استاد سمندریان هستند. در مراسم تشیع پیکر این هنرمند فقید چهرهایی زیادی چون داوود رشیدی، عزت الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، پرویز پورحسینی، اسماعیل شنگله، امیر جعفری، حامد بهداد، کیومرث پوراحمد، هدایت هاشمی، پیام دهکردی و بسیاری از هنرمندان شرکت داشتند.

در زمان حیان سمندریان که با بیماری سرطان کبد درگیر بود، همراهان و شاگردان وی تصمیم گرفتند تا جهت بهتر شدن حال استاد بار دیگر نمایش بازی استریندبرگ نوشته فریدریش دورنمات (Friedrich Dürrenmatt) را که خودش سال‌ها پیش به صحنه برده بود با هما روستا، رضا کیانیان و احمد ساعتچیان، به صحنه ببرند. بخشی از تمرین ابتدایی این نمایش هم در منزل شخصی سمندریان انجام شد.

زندگی شغلی حمید سمندریان

همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، حمید سمندریان (Hamid Samandarian) فعالیت هنری خود را هم‌زمان با تحصیل در دبیرستان به واسطه شرکت در کلاس‌های تئاتر و هنرپیشگی خیرخواه، شباویز و کریمی و زیر نظر مرحوم عبدالحسین نوشین آغاز نمود.

وی پس از تحصیل در آلمان و گذراندن دوره شش ساله تئاتر از مؤسسه ادوارد مارکس با دعوت بخش هنرهای نمایشی دراماتیک اداره کل هنرهای زیبا به ایران بازگشت. او علی رغم میل باطنی به ناچار فعالیت هنری خود را به کارگردانی نمایش تلویزیونی جراحی پلاستیک آغاز نمود.

حمید سمندریان نخستین اثر خودش را با نمایش دوزخ یا در بسته نوشته ژان پل سارتر  را روی صحنه برد. وی کار نمایش را به طور پیوسته تا پیش از انقلاب 57 ادامه داد. او با همکاری مهدی فروغ هنرستان آزاد هنرهای دراماتیک را که زیر نظر هنرهای زیبای کل کشور بود، تأسیس نمود.

سال 1348 سمندریان به دعوت مهندس هوشنگ، مهدی برکشلی به واسطه همکاری مهدی نامدار دانشکدهٔ تئاتر دانشگاه تهران را بنیان نهادند. او از سال 1348 تا پیش از انقلاب 57 تدریس در دانشکده هنرهای زیبا را آغاز نمود. جالب اینجاست، مرحوم عزت‌ الله انتظامی که در آن ایام از بازیگران مطرح کشورمان بود در این دانشگاه برای تحصیل و شرکت در کلاس‌های سمندریان حضور یافت. اما وی که جایگاه این بازیگر را بسیار بالا می‌دانست قبول نکرد تا به عنوان استاد در زمان بودن انتظامی در کلاس، حاضر شود.

تشکیل گروه هنری پازارگاد

حمید سمندریان در سال 1341 یک گروه تئاتری منسجم تحت عنوان پازارگاد (پاسارگاد) را تشکیل داد که اعضای اصلی آن چهره‌هایی چون زنده‌یاد پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، پری صابری، مرحوم جمیله شیخی، اسماعیل محرابی، پرویز کاردان، محمد حفاظی، منوچهر فرید، ثریا قاسمی، مرحوم اسماعیل شنگله، مهدی فخیم‌زاده و زنده‌یاد جمشید مشایخی بودند.

سمندریان در گروه پازارگاد به عنوان کارگردان، حسابداری و همچنین یکی از بانیان آن مشغول به فعالیت بود. این گروه هنری به شکل یک شرکت تعاونی فعالیت می‌نمود و چون اداره هنرهای زیبا به دلیل رویکردشان به متون فرنگی از آن حمایت نمی‌کرد، به ناچار دست از انجمن‌های ایتالیا، فرانسه، آلمان و روسیه کمک خواستند.

شاگردان حمید سمندریان

همان‌طور که در ابتدای مقاله عنوان شد، حمید سمندریان در امر تدریس بازیگری شاگردان زیادی را تربیت کرده، که اکثر آن‌ها به چهره‌های شاخص در این حرفه مبدل شده اند.

وی در طول حیات خود چه در حوزه تدریس دانشگاه یا تاسیس آکادمی هنرهای دراماتیک سمندریان در سال 1373، بازیگران زیادی را به هنر کشورمان تحویل داد.

از جمله شاگردان حمید سمندریان می‌توان به چهره‌های شاخصی چون زنده یاد پرویز فنی‌زاده،  پرویز صیاد، مرحوم نوذر آزادی، زنده‌یاد محمدعلی فردین، ایرج راد، گوهر خیراندیش، رضا کیانیان، میکاییل شهرستانی، مرحوم احمد آقالو، گلاب آدینه، مهدی هاشمی، ناصر هاشمی، آتش تقی‌پور، سعید پورصمیمی، مریم معترف، سوسن تسلیمی، مرحوم امین تارخ، مرحوم فتحعلی اویسی، مرحوم فردوس کاویانی، مرحوم انوشیروان ارجمند، دکتر قطب‌الدین صادقی و زنده‌یاد پرویز پورحسینی اشاره کرد.

• شاگردان نسل جوان‌تر سمندریان

هنرمندانی چون مهران مدیری، حامد بهداد، شهاب حسینی، پیام دهکردی، محمد رحمانیان، محمد یعقوبی، احمد ساعتچیان، امیر جعفری، پارسا پیروزفر، حامد کمیلی، حمید فرخ‌نژاد، رضا عطاران، شهرام حقیقت‌دوست، مجید صالحی، فرزاد حسنی، نگار فروزنده، یوسف تیموری، ریما رامین فر، رابعه اسکویی، هومن برق نورد، مرحوم شهرام عبدلی، الیکا عبدالرزاقی، دکتر مهدی سلطانی، بهرام افشاری، وحید آقاپور، هلیا امامی و بسیاری از چهره‌های جوان  از دیگر شاگردان این استاد فقید محسوب می‌شوند.

تئاترهای حمید سمندران

حمید سمندریان (Hamid Samandarian) در سال 1340 برای نخستین‌بار به عنوان کارگردان، نمایش دوزخ نوشته ژان پل سارتر در سالن اداره هنرهای دراماتیک روی صحنه برد. وی در سال بعد نمایش اشباح نوشته هنریک ایبسن را در تالار فرهنگ به اجر درآورد. سمندریان پس از تشکیل گروه هنری پازارگاد در سال 1342، نمایش‌های زیادی در روی صحنه تا سال 1386 کارگردانی کرد.

آخرین نمایشی که زنده‌یاد سمندریان کارگردانی آن را به عهده داشت می‌توان به ملاقات بانوی سالخورده نوشته فردریش دورنمات که سال 1386 در سالن اصلی تئاتر شهر به اجرا درآمد، اشاره کرد. وی پیش‌تر این نمایش را در سال 1351 در تالار مولوی با هنرنمایی زنده‌یاد جملیه شیخی روی صحنه برده بود. در اجرای سال 1386 این اثر هنرمندانی چون گوهر خیراندیش، پیام دهکردی، مرحوم علی رامز، فرخ نعمتی، احمد ساعتچیان، میرطاهر مظلومی و هوشنگ قوانلو به ایفای نقش پرداختند.