زندگی شهرنشینی و تغییر الگوی زندگی طی سال‌های اخیر شکل بیماری‌ها را تغییر داده و باعث شده بیماری هایی که قبلا به ندرت شاهد شیوع آنها بودیم، به سرعت در حال گسترش باشند. از جمله این بیماری‌ها می توان به نشانگان تخمدان‌پلی‌‌کیستیک اشاره کرد.
بیماری‌ای که باعث اختلال در قاعدگی می شود و مشخصه آن چاقی و پرمویی و عارضه بزرگ آن نازایی است. مواردی نیز دختران و زنان به این بیماری دچارند، بی آنکه چاق باشند یا قاعدگی نامنظمی داشته باشند. این مطلب گفتگویی با دکتر ابوطالب صارمی، متخصص زنان، زایمان و فوق تخصص نازایی در این باره است.
کیست تخمدان چیست و چگونه تشکیل می شود؟
کیست محفظه ای بسته و کیسه مانند است که غشای مجزایی در مقایسه با بافت اطرافش دارد و می تواند حاوی مایع، هوا یا مواد نیمه جامد باشد. کیست های تخمدانی نیز ساک ها یا کیسه هایی حاوی مایع درون یا روی تخمدان هستند.
انواع مختلفی از کیست های تخمدان وجود دارد که شایع ترین آنها کیست های فولیکولی است که حاوی تخمک هستند. کیست های تخمدان دو نوع ساده و مرکب دارند. کیست های ساده با رشد قسمتی از تخمدان و تجمع مایع داخل آن مشخص می شوند.
کیست های ساده هم به درمان های دارویی نیاز دارند؟
نه، بیشتر کیست های ساده تخمدان، خودبه خود یا با مصرف قرص های پیشگیری از بارداری طی ۸ -۶ هفته از بین می روند و باعث بروز مشکلی نمی شوند. در واقع فولیکول‌های تخمدانی کاملا فیزیولوژیک هستند یعنی در طول کارکرد طبیعی چرخه قاعدگی پدید می آیند.
بیشتر مردم نام بیماری تخمدان های پلی‌کیستیک را شنیده اند ولی «نشانگان تخمدانی» و «تنبلی تخمدان» هم وجود دارد. کدام یک از این واژه ها به کیست دردسرساز تخمدانی که با علایم آزار دهنده و در نهایت نازایی همراه است، اشاره دارد؟
در مورد تخمدانی که کیست های متعدد دارد، دو تعریف وجود دارد البته گاهی به جای همدیگر به کار می روند؛ بیماری تخمدان پلی‌کیستیک و نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک. در بیماری تخمدان پلی‌کیستیک که به آن تنبلی تخمدان هم گفته می شود، تخمدان ها بزرگ تر از حد طبیعی هستند و در آن کیست های متعدد و کوچک (حد ۵/۰ تا ۱ سانتی متر) دیده می شود که ناشی از نبود تعادل در سطح هورمون های زنانه است، به طوری که به علت آزاد نشدن تخمک ها، تجمع فولیکول ها در تخمدان شکل می گیرد.
در این بیماران قاعدگی نامنظم، پرمویی و تجمع چربی دور شکم دیده می شود. در خانم های مبتلا اختلال در میزان ترشح هورمون LH (هورمونی که باعث آزادسازی تخمک می شود)، چرخه ماهانه را نامرتب می کند و گاهی باعث می شود خونریزی ماهانه رخ ندهد اما در نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک، علاوه بر همه این علایم (کیست های متعدد، عادت ماهیانه نامنظم، چاقی، پرمویی و آکنه)، افزایش سطح بعضی هورمون ها هم وجود دارد که می تواند باعث نازایی شود.
این نشانگان به دلایل مختلفی ایجاد می شود و در آن تخمدان، سطح بالاتری از هورمون مردانه تستوسترون را آزاد می کند و از این طریق، باعث به هم خوردن تعادل هورمونی در بدن زن می شود.
گفته می شود افراد مبتلا به اختلال تخمدان پلی‌کیستیک علاوه بر نازایی، با احتمال بیشتری نسبت به خانم های سالم دچار دیابت، بیماری های قلبی عروقی و سرطان رحم می شوند، آیا این موارد از نظر علمی ثابت شده است؟
بله؛ نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک، یک اختلال هورمونی و شایع ترین اختلال غدد درون ریز در زنان و شایع ترین علت نازایی ناشی از انجام نشدن تخمک گذاری است. این خانم ها در معرض عوارض جدی مانند افزایش خطر سرطان دیواره رحم (آندومتر) و پستان، اختلال در چربی های خون، افزایش فشارخون، بیماری های قلبی عروقی و دیابت قرار دارند. ۴۰ درصد زنان مبتلا، دچار چاقی مفرط و ۷۵ درصد آنها نازا هستند.
برخی افراد می گویند به این نشانگان دچارند، بی آنکه چاق یا دچار اختلال در قاعدگی باشند. دلیل آن چیست؟
عنوان کردن فهرست نشانه های غالب بیماری یا نشانگان، به معنی وجود تمام آن علایم در همه بیماران نیست. ممکن است برای فردی تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک مطرح شود در حالی که لاغر باشد اما حدود نیمی از زنان مبتلا به این نشانگان، چاق هستند. حتی چاقی در نوع نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک بیشتر از بیماری تخمدان پلی‌کیستیک دیده می شود.
مشکلاتی همچون نازایی، چاقی، پوست مخملی و تیره پشت گردن، زیر بغل، اعضای تناسلی خارجی و زیر پستان ها و علامتی موسوم به آکانتوز سیاه که از نشانه های مقاومت به انسولین است، از تظاهرات همراه بیماری و نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک محسوب می شوند. هرچند این علایم الزاما در تمام بیماران وجود ندارند.
علت ابتلا به بیماری نشانگان پلی‌کیستیک چیست؟
علت دقیق کاملا روشن نیست ولی از آنجا که بیشتر علایم و عوارض آن با اختلال در سطوح هورمونی قابل توجیه است، عواملی همچون سطح بالای انسولین، تغذیه و شیوه زندگی، وراثت و ژنتیک می تواند در ابتلا به آن موثر باشد.
به همین دلیل تشخیص و درمان زودهنگام نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک می تواند به کاهش ابتلا به عوارض بلندمدت آن مثل دیابت نوع ۲، فشارخون بالا، بیماری های قلبی و سکته کمک کند. به افرادی که قاعدگی های نامنظم موهای زائد روی بدن و صورت یا آکنه دارند، توصیه می شود حتما با پزشک مشورت کنند. تا با تشخیص به موقع و درمان مانع عوارض این بیماری شوند.
مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
بهتر است ابتدا با علائم آشنا شویم:
علائم و نشانه های PCOS
چندین نشانه PCOS وجود دارد که در میان زنانی که با مسائل هورمونی روبه رو هستند، بیشتر شایع است.
اصطلاح «پلی کیستیک» به معنای واقعی کلمه به معنی آن است که تخمدان‌های یک زن چندین کیست کوچک بر روی خود داشته باشد.
به طور معمول، تخمدان‌ها مقدار کمی از هورمون‌های جنسی مردانه تولید می‌کنند، که علائم آن عموما موهای اضافی صورت و بدن و طاسی با الگوی مردانه است.
علامت دیگری از سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود دارد که به عنوان «تولید بیش از حد آندروژن» شناخته می‌شود که میتواند منجر به علائمی مانند آکنه، رشد موی غیر طبیعی و مسائل خلقی شود. برآورد شده است که بیش از ۸۰ درصد از زنان دارای ترشح بیش از حد آندروژن در طول زندگی می‌شوند.
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک مشترک عبارتند از
- ناباروری جزئی یا کامل (مرتبط با بسیاری از علائم دیگر مانند مقاومت به انسولین، اختلالات چرخه قاعدگی، مشکلات وزن، سطوح بالای هورمون مردانه و میل جنسی پایین)
- قاعدگی نامنظم یا قاعدگی از دست رفته
- افزایش وزن و یا مشکل در از دست دادن وزن
- آکنه
- مقاومت به انسولین (مربوط به افزایش خطر ابتلا به دیابت)
- بالا رفتن سطح هورمون مردانه، به ویژه تستوسترون
- هیرسوتیسم (رشد مو بیش از حد، از جمله در مکان‌هایی که زنان معمولا رشد مو ندارند، مانند صورت و شکم)
- طاسی با الگوی مردانه یا ریزش مو
- خستگی بیش از حد
- تغییر در خلق و خوی
- میل جنسی کم
علل و عوامل خطر PCOS
در حالی که علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک تا حدودی معلوم نیست، چند نظریه درباره نحوه توسعه آن وجود دارد.
عوامل اصلی و عوامل خطر عبارتند از
عوامل اصلی و عوامل خطر عبارتند از
- اثر تغییر هورمون لوتئینیزه کننده (LH)
- مقاومت به انسولین
- استعداد ژنتیکی در مورد هیپرآندروژنیسم
- سابقه خانوادگی PCOS
- سیگار کشیدن
- مصرف الکل بیش از حد
- شیوه زندگی نا سالم
- صرع یا استفاده از اسید والپروک برای درمان صرع
- نوع یک و دو دیابت و همچنین دیابت بارداری (مشخص نیست که کدام یک ابتدا رخ می‌دهد!)
- وزن کم هنگام تولد (به ویژه هنگامی که نوزاد از مادر چاق متولد می‌شود)
- بلوغ زودرس
- سندرم متابولیک
معمولا تصور می‌شود چاقی یک عامل خطر برای PCOS است. با این حال، پزشکان به نظر می‌رسد بر اساس تحقیقات اخیر بر این باورند، در حالی که از دست دادن وزن یکی از راههای اصلی برای درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک است، احتمالا وزن خود علت مستقیم نیست. هر چند ممکن است علایم را سریع‌تر نشان دهند.
درصد بالایی از بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک با افزایش وزن روبه رو هستند، اما اکنون می دانیم که بسیاری از زنان دارای وزن طبیعی یا حتی وزن کم هم هستند که اختلالات هورمونی دارند که گاهی منجر به سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌شود.
درمان های طبیعی PCOS
PCOS بیماری پیچیده‌ای است و راه حل برای درمان آن، به گفته اکثر پزشکان یکسان نیست.
رژیم غذایی همه درمان نیست و عوامل دیگری چون شیوه زندگی (به ویژه استرس) همگی نقش مهمی در سیستم تولید مثل زنان دارند. به طور عمده، داشتن یک رژیم متعادل، حفظ وزن مناسب میتواند در درمان این مشکل تاثیر زیادی داشته باشد.
در اینجا برخی از بهترین درمان‌های طبیعی جهت تسکین سندرم تخمدان پلی کیستیک را با هم مرور خواهیم کرد:
داشتن رژیم غذایی سالم
خوردن غذاهای مناسب و اجتناب از مواد معدنی خاص ممکن است به بهبود علائم شما کمک کند. رژیم غذایی صحیح میتواند تنظیم هورمون‌ها و چرخه قاعدگی شما را تنظیم کند. خوردن غذاهای سالم، به شدت میتواند در درمان التهاب و مقاومت به انسولین کمک کننده باشد.
غذاهای کامل بدون قند مصنوعی، هورمون‌ها و نگهدارنده‌ها هستند. میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌های کامل و حبوبات غذاهای کاملی هستند که می‌توانید به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
تعادل کربوهیدرات و مصرف پروتئین
کربوهیدرات‌ها و پروتئین هر دو بر سطح انرژی و هورمون تاثیر می‌گذارد. پروتئین خوردن باعث تحریک بدن شما برای تولید انسولین می‌شود. غذاهای بدون فرآورده و با کربوهیدرات می‌توانند حساسیت انسولین را بهبود ببخشد.
به جای تلاش برای رژیم کم کربوهیدرات، بر روی پروتئین کافی و سالم تمرکز کنید!
منابع پروتئینی گیاهی، مانند آجیل، حبوبات و دانه‌های کامل، بهترین انتخاب‌ها هستند.
مصرف آهن خود را بالا ببرید
برخی از زنان مبتلا به PCOS خونریزی شدید در طول دوره قاعدگی دارند. این میتواند منجر به کمبود آهن یا کم خونی شود. اضافه کردن غذاهای غنی از آهن مانند اسفناج، تخم مرغ و بروکلی برای این افراد توصیه می‌شود.
مصرف منیزیم خود را بالا ببرید
بادام، کاکائو، اسفناج و موز، غذاهای دوستدار سندرم تخمدان پلی کیستیک و غنی از منیزیم هستند.
برای کمک به هضم، برخی از فیبرها را اضافه کنید
رژیم غذایی با فیبر بالا میتواند به بهبود هضم شما کمک کند. عدس، لوبیا، کلم بروکلی، جوانه گندم، گلابی و آووکادو همه غنی از فیبر هستند.
قهوه کمتر بنوشید
مصرف کافئین ممکن است با تغییرات در میزان استروژن و رفتار هورمون مرتبط باشد. سعی کنید انرژی خود را با یک جایگزین کافئین‌ها مانند چای گیاهی تقویت کنید.
چای سبز برای بهبود مقاومت به انسولین یک انتخاب عالی است و همچنین میتواند با مدیریت وزن به زنان مبتلا به PCOS کمک کند.
علائم pcos در نوجوانان چیست؟
علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است بسته به بدن نوجوانان متفاوت باشد. در زیر لیستی از علائم برجستهی PCOS ذکر شده است.
- پریودهای نامنظم و خونریزی شدید
- رشد موهای زائد روی قسمت بالایی بازو، صورت، پشت، سینه، شکم یا قسمت داخلی ران
- افزایش وزن
- آکنه
- ریزش مو
- لکه های تیره ی پوستی روی بازوها، گردن، سینه ها یا ران ها
- پوست چرب
- درد شکم
درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک در نوجوانان
با اینکه هیچ درمان قطعی برای PCOS وجود ندارد، شما می توانید علائم آن را با کمک داروها و یا تغییر در سبک زندگی کاهش دهید. در اینجا چند مورد سبک زندگی و دارو وجود دارد که به درمان علائم و اثرات PCOS در نوجوانان کمک می کند.
کاهش وزن
اگر نوجوان شما چاق است، به او کمک کنید که حدود پنج تا ده درصد وزن بدن خود را کاهش دهد، زیرا این امر به تنظیم دوره های پریودی کمک می کند و ممکن است از رشد موهای زائد جلوگیری کند.
ورزش منظم
انجام تمرینات مرتب در تنظیم وزنتان به شما کمک میکند و خطر ابتلا به دیابت که PCOS باعث ایجاد آن در نوجوانان می شود را کاهش می دهد. اطمینان حاصل کنید که تمرینات ورزشی نوجوان شما هر روز حدود 30 دقیقه باشد.
داشتن یک رژیم کم کالری
داشتن یک رژیم کم کالری به دختر شما کمک می کند که به میزان قابل توجهی کاهش وزن پیدا کند. مصرف غذاهای فرآوری شده مانند کیک، چیپس، فست فود، غذاهای سرخ شده، برنج سفید، سودا، ناگت مرغ، غلات شیرین و غذاهای دیگر را محدود کنید. با یک متخصص تغذیه مشورت کنید تا غذاهای بهتری را توصیه کند که به تنظیم وزن او کمک کند.
مصرف داروهایی که به کاهش رشد موهای زائد کمک می کند
جهت دریافت داروهایی که اثرات تسترون را بر روی پوست تنظیم کند و رشد موهای زائد را به حداقل برساند به سراغ درمان پزشکی بروید.
داروهایی نظیر فیناستراید، اسپرینولاکتون و فلوتامید میتواند از رشد موهای زائد ناشی از PCOS جلوگیری کند. کرم دارویی حاوی افلورنتین باعث کاهش رشد موهای زائد صورت دخترتان می شود.
مصرف داروهایی که به کنترل دیابت کمک می کنند
دختران نوجوان مبتلا به PCOS که از دیابت نوع دوم نیز رنج میبرند و به تمرینات ورزشی و تغییرات رژیم غذایی پاسخ نمی دهند، باید داروی متفورمین مصرف کنند. متفورمین به تنظیم دوره پریودی کمک می کند و از پریودهای نامنظم در نوجوانان جلوگیری می کند.
