مفهوم عید در فرهنگ اسلامى
واژه عید دراصل از فعل عاد (عود) یعود اشتقاق یافته است، معانى مختلفى براى آن ذکرکردهاند، ازجمله: «خوى گرفته»، «هر چه باز آید از اندوه وبیمارى وغم واندیشه ومانند آن»، «روز فراهم آمدن قوم»، «هرروز که درآن، انجمن یا تذکارفضیلت مند یاحادثه بزرگى باشد»، گویند ازآن رو به این نام خوانده شده است که هرسال شادى نوینى باز آرد. (1...
چنانکه گفته شده است: القلب یعتاده من حبها عید.
و نیزیزید بن حکم ثقفى درستایش سلیمان بن عبد الملک گفته است:
امسى باسماء هذا القلب معمودا اذا اقول صحا یعتاده عیدا (3)
به گفته ازهرى: عیددرنزد عرب، زمانى است که درآن شادىها ویا اندوهها، بازمىگرددوتکرارمىشود، ابن اعرابى آن رامنحصربه شادىها دانسته است. (4)
واژه عید تنها یک باردر قرآن به کار رفته است:
اللهم أنزل علینا مائدة من السماء تکنون لنا عیدا لأولنا و آخرنا و آیة منک،
(سورة مائده / آیه 114)
درتفسیر نمونه ذیل این آیه گفته شده است:
«عیددرلغت ازماده عودبه معنى بازگشت است ولذابه روزهایى که مشکلات ازقوم وجمعیتى برطرف مىشود وبازگشت به پیروزی ها و راحتىهاى نخستین مىکند عیدگفته مىشود، ودراعیاد اسلامى به مناسب اینکه درپرتواطاعت یک ماه مبارک رمضان ویاانجام فریضه بزرگ حج، صفا وپاکى فطرى نخستین به روح وجان باز مىگردد، وآلودگىها که برخلاف فطرت است، ازمیان مىرود، عیدگفته شده است وازآنجا که روزنزول مائده روزبازگشتبه پیروزى وپاکى وایمان به خدا بوده است حضرت مسیح (ع) آن راعید نامیده، وهمانطورکه درروایات وارد شده نزول مائده درروزیکشنبه بود وشایدیکى از علل احترام روزیکشنبه در نظرمسیحیان نیزهمین بوده است، و اگردر روایتى که ازحضرت على (ع) نقل شده مىخوانیم:
«و کل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید»
هر روز که درآن معصیتخدا نشود روز عید است»
نیز اشاره به همین موضوع است، زیرا روز ترک گناه، روز پیروزى و پاکى و بازگشت به فطرت نخستین است.» (5)
در روایات معصومین (ع) نیزبارها به این موضوع اشاره شده است،
از سویدبن غفله نقل شده است که گفت: درروزعید برامیرالمؤمنین على (ع) وارد شدم ودیدم که نزد او نان گندم وخطیفه (6) وملبنة (7) است، پس به آن حضرت عرض کردم روز عید وخطیفه؟!.
حضرت فرمود:
انما هذا عید من غفرله، این عید کسى است که آمرزیده شده است.
و نیزدریکى ازاعیاد، آن حضرت فرمود:
«انما هوعید لمن قبل الله صیامه وشکرقیامه وکل یوم لا یعصى الله فیه فهو یوم عید»
«امروز تنهاعیدکسى است که خداوندروزهاش را پذیرفته، عبادتش را سپاس گزارده است، هر روزى که خداوند مورد نافرمانى قرارنگیرد، عید راستین است.»
درروایات اسلامى براى اعیاد به ویژه اعیاد مذهبى ازجمله عید فطر، آداب و رسوم خاصى توصیه شده درحدیثى از معصوم (ع) آمده است.
«زینوا أعیادکم بالتکبیر» عیدهاى خودتان را با تکبیر زینت بخشید.
«زینوا العیدین بالتهلیل و التکبیر و التحمید و التقدیس»
عید فطروقربان را با گفتن ذکرلا اله الا الله، الله اکبر، الحمد لله و سبحان الله، زینت بخشید.
1- دهخدا، ذیل عید، زبیدى، تاج العروس، 8/438-439
2- ابن منظور، لسان العرب، 3/319
3- ابن منظور، همانجا، زبیدى / تاج العروس، 8/438
4- ابن منظور، همانجا - زبیدى / 8/839
5- تفسیر نمونه، 5/131
6- خوراکى از آرد و شیر
7- غذا یا حلوایى که با شیر تهیه مىشود
8- مجلسى، بحار الانوار، ج 40/ص 73
ید فطر جشن بازگشت به فطرت
در فرهنگ اسلامى، اولین روز ماه شوال به عنوان عید فطر و جشن بازگشت به فطرت معین شده است، زیرا مسلمانان روزهدار درطول ماه رمضان با ارتباط هاى پى در پى با خداوند متعال و استغفار ازگناهان به تصفیه روح و جان خویش همت گماشته و از تمام آلودگی هاى ظاهرى و باطنى که برخلاف فطرت آنهاست، خود را پاک نموده و به فطرت واقعى خود برمىگردند .
امیرمؤمنان (ع) نیز از همین زاویه به عید فطرمىنگرد وبا اشاره به روز عید مىفرماید:
(انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه و کل یوم لا یعصى الله فهو عید)
این عید کسى است که خدا روزهاش را پذیرفته، نماز او راستوده وهر روز که خدا از نافرمانى نشود، آن روز عید است.
آری روز ترک گناه وفاصله گرفتن اززشتىها وپلیدىها وروز غلبه بر شیاطین، روز عید است، عید فطرروز بازگشت به فطرت است، این معنا را مىتوان از لغت «عید فطر» نیز دریافت، چرا که «عید» به معناى بازگشت و «فطر» به معناى «فطرت و طبیعت» است .
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله در روزعید فطراز منزل بیرون مىآمد و تا رسیدن به مصلا با صداى بلند، شعار «لا اله الا الله» و «الله اکبر» سر مىداد وحتى درمیان خطبهها و قبل و بعد ازآن با صداى رسا این کلمات را نیزتکرار می کرد .
مسلمانان دراین روزدراثریک ماه ضیافت و مهمانى خداوند به صفاى باطن دست یافته ودرحقیقت، شخصیت واقعى خویش رابازیافتهاند، فطرت پاک انسان درطول سال دراثرغبارهاى جهل ونادانى وغفلت به انواع گناهان ومعصیت ها مبتلا، ازحقیقت خوددورودرنتیجه دچارخود فراموشى و خدا فراموشى مىگردد اما با فرارسیدن ماه مبارک رمضان، انسان مسلمان درپرتو فضاى معنوى آن ماه وتلاشهاى خویش به یک زندگى نوین دست مىیابد، که مىتوان آن را «بازگشت به خویشتن» نامید .
در روزعید فطرگویى یک مسلمان از نومتولد مىشود، چرا که طبق فرمایش حضرت علی (ع)روزهداران درشب عید فطرازتمام آلودگىها و پلیدىها پاک شده اند وکمترین پاداش خود راکه پاکى و پاکیزگى است دریافت نموده ان
ره توشههائى از عید فطر
فرا رسیدن روز مبارک عید فطر، نوید بخش تحوّلاتى سرنوشت ساز در زندگى اهل ایمان است،چرا که عید فطر یکى از ایام الله، زمینه ساز وحدت کلمه براى مسلمانان و تقویت اتحاد واراده آنان، تجدید حیات دوباره براى اسلام، دمیدن روح ایمان و سرورونشاط براى بندگان الهى، روزنمایش عظمت دین و بازگشت دوباره به فطرت انسانى وبالاخره روز فتح وپیروزى درجهاداکبر براى رهروان خداجوى مىباشد، در شب و روز عید فطر، اهل ایمان ازسوئى به شب زنده دارى و نماز و دعا مىپردازند و از سوئى دیگر با زمزمه زیارت امام حسین (ع) باآن حضرت ومقاصدآسمانىاش پیمان مجدد امضاء کرده وروح حماسه و عرفان و فداکارى رادروجودشان احیاء مىکنند، این اعمال معنوى آنان را براى پروازدرعالم ملکوت به همراه قدسیان آماده مىکند وآنان بدین وسیله ازقید وبند مادّیات وعلاقههاى بىارزش رهائى یافته و با دلى سرشارازشوق ایمان وعشق به خدا زندگى نوینى راآغاز مىکنند،چه زیباست که تمام اقشارجامعه ازاین فرصت به دست آمده درراه اعتلاى کلمه حق و توسعه و ترویج معارف حیاتبخش الهى بهره گرفته وخود را یک سال دیگردرپناه ایمان ومصونیت بیمه کنند، درآن روزمسلمانان با شوق وصف ناپذیرى ازعبادات و ریاضات شب هاى ماه رمضان و شب هاى قدر و زیباترین لحظات ارتباط با خداوند فارغ شده ودراجتماع روزفطر صف مىکشند واتّحاد ویگانگى و برادرى وهمدلى خود رابه نمایش گذاشته و باردیگردست رد به سینه شیطان وشیطان صفتان مىزنند وهم نوا با برادران دینى خود، پروردگاربا عظمت راصدا کرده وتوفیق درتمام کارهاى خیر و دورى از تمام بدىها را به همراه حضرت محمّد وآلش که درود خدا برآنان باد ازدرگاه خداوند درخواست مىکنند، درهمین راستا به برخى ازدستاوردهاى این روز با شکوه اشاره کرده وروح و جان خویش را با آموختن درسهایى ازآن صفا مىبخشیم به امید این که ره توشههائى را براى سلوک به سوى حق به دست آوریم.
درخواست برقرارى دولت کریمه حضرت مهدى(عج) بهترین پاداش و عیدى است که مىتوان درروزعید فطرازخداوند متعال آن رادرخواست نمود،دراجتماع بزرگ مسلمانان درروز فطر، مىتوان پیام هاى مهم و حیاتبخش اسلام را به گوش حاضرین رساند چراکه برخى افراد فقط در چنین روزى فرصت راهیابى به مجالس مذهبى را پیدا مىکنند ودرچنین فضائى آمادگى شنیدن مطالب معنوى ودستورات انسان سازاسلامى را دارند، به همین جهت امیرمؤمنان على (ع) در یکى از خطبههاى خویش در روزعید فطربعدازحمد وثناى الهى وفراهم نمودن زمینه پیام هاى
آسمانى به بیان مهمترین دستوارت الهى پرداخته واهم احکام کلیدى را به نمازگزاران فطرمىآموزددرفرازهائى ازگزارشى که شیخ صدوق از بیانات امیرمؤمنان على (ع)درخطبه عید فطرآورده است چنین مىخوانیم:
(انّ هذا الیوم جعله الله لکم عیداً و جعلکم له اهلاً فاذکروا الله یذکرکم و ادعوه یستجب لکم)
امروز راخداوند متعال براى شما عید قرارداده است وبه شما شایستگى آن را عنایت فرموده پس شما هم به شکرانه آن خدا رایاد کنید تا شما را یادکند واورابخوانید تا شما رااجابت کند0
حضرت على (ع) درفراز دیگرى ازخطبه خویش به مهمترین دستورات الهى پرداخته و به مسلمانان یادآور مىشود:
(اطیعوا الله فیما فرض الله علیکم و امرکم به من اقام الصّلوة و ایتاء الزّکوة و حجّ البیت و صوم شهر رمضان و الامر بالمعروف و النّهى عن المنکر و الاحسان الى نساءکم و ما ملکت ایمانکم)
در مواردى که خداوند برشما واجب کرده وبه انجام آن امر نموده است از فرمان خداوند اطاعت کنید: از بپا داشتن نماز، پرداخت زکوة، زیارت خانه خدا، روزه ماه رمضان، امر به معروف و نهى از منکر، نیکى و احسان به همسران و زیردستان خود،
مولاى متقیان با تذکر زشتى برخى گناهان کبیره اضافه مىکند:
واطیعوا الله فیما نهاکم عنه من قذف المحصنة و ایتان الفاحشة و شرب الخمر و بخس المکثال و نقص المیزان و شهادة الزّور و الفرار من الزّحف(1)
اى مردم! خدا رادرموردچیزهائى که شما را نهى کرده اطاعت کنید و از انجام آن دورى گزینیدکه ازجمله نسبت ناروا به زنان شوهردارو آبرومند، انجام اعمال زشت همچون فحشا وشرب خمر، کم فروشى در معاملات، گواهى باطل ودروغ وفراراز میدان نبرد ازمقابل دشمن است،برخى از مردم عید رابه معنى نشاط وشادى ظاهرى دانسته و با پوشیدن لباسهاى نوورنگارنگ وبا تدارک غذاهاى متنوع وشیرینى وشربت و گفتن و خندیدن وسیاحت وتفرج بىمحتوا خود را سرگرم مىکنند، درحالى که عارفان با بصیرت واولیاء خاص الهى با چشم دل، به عید نگریسته و زوایاى معنوى آن را جستجو مىکنند.
بخشى از کوشش هاى مردان الهى درایّام عید بُعد اجتماعى داردکه در حلّ مشکلات برادران دینى، رسیدگى به نیازمندان و محرومان و گرفتاران، شاد و مسرورساختن برادران وخواهران دینى، کمک به مستضعفان فکرى جامعه واهتمام به مسائل عمومى ومبتلا به مسلمانان جلو
مىکندچراکه آنها براین باورندکه حضرت علی (ع) در مورد ویژگی هاى مردان الهى فرموده است:
نفسه منه فى عناءٍ والنّاس منه فى راحةٍ اتعب نفسه لآخرته و اراح النّاس من نفسه(2)
نفس اوازدستش دررنج وناراحتى است امّا مردم (به خاطر خدماتى که او انجام مىدهد) از او درآسایشاند،او براى (رسیدن به درجات عالى درروز) قیامت خودرا به زحمت مىافکندولى مردم را به رفاه وآسایش مىرساند.
و برخى دیگرازفعالیتهاى اهل ایمان مربوط به ارتباط خود وخدایشان است،آنان ازآنجائى که درطول ماه مبارک رمضان با زحمات شبانه روزى خود برشیطان نفس تسلط یافته ودرجهاد بزرگ به پیروزى نائل شدهاند روزعید فطررا به شکرگزارى وارتباط نزدیکترى با پروردگارشان مىگذرانند، حضرت امام خمینى دراین موردسخنان قابل توجهى ارائه کرده مىفرماید:
البته عیدهائى که اسلام تأسیس فرموده است به حسب نظرهاى مختلفى که اهل نظردارندوبه حسب قشرهاى مختلفى که برخوردمىکنند برداشت هاى مختلفى وجود دارد،آن برداشتى که اهل معرفت ازعید مىکنند، با آن برداشتى که دیگران مىکنند بسیارمتفاوت است،آنها بعد از این که در ماه مبارک رمضان آن ریاضت ها رامىکشند وکشیدند، روزعید روز لقاء الله است. «الغیرک من الظّهور ما لیس لک(3)
خدایا! براى غیر توچه ظهورى هست که براى تو نیست؟!
آنهاهمه چیزراازاومىدانندوآن روزراعید مىکنندبراى این که بعد از ریاضات یوم ورود به حضرت است ودرعید قربان نیز بعد ازاین که تمام عزیزانشان راازدست دادند، مهیا براى ملاقات مىشوند، بعد ازاین که نفس خودشان راکشتند وهرچه عزیزاست درراه خدا ازآن گذشتند آن وقت است که روزلقاء است وجمعه هم در اثراجتماعاتى که مسلمین با هم دارند،اهل معرفت مهیا مىشوند براى لقاء الله، پس برداشت آنها غیر از برداشت ماست وماامیدواریم که به تبعاولیاء خدا به جلوهاى از آن جلوهها برسیم وذرهاى ازآن معارف درقلب ماواقع بشود.(4)
به همین جهت حضرت امام مجتبى (ع)هنگامى که مشاهده کرد عدّهاى از مردم درروزعید فطرمشغول لهو ولعب وخنده هستندخطاب به یارانش فرمودند:
خداوند متعال ماه رمضان را معیارآزمایش مردم قرارداده است که در آن مردم براى کسب مقامات معنوى وبهشتى مسابقه مى دهند،عدّهاى در این مسابقه برنده شده وبرخى دیگرازکسب این مقامات باز مىمانند،کمال شگفتى است ازکسى که بى خبر از نتیجه این مسابقه به خندیدن
سازمان آرامستان – کمیته فرهنگ شهروندی شهرداری آمل
وخوشگذرانى مشغول است، به خدا سوگند! اگر پردهها کنار رود، نیکوکاران به نتائج نیکو رفتارى خود مشغول بوده و بدکاران گرفتار اعمال بد خود هستند.(5)
شوق دیدار یار
از برجستهترین وبه یاد ماند نىترین ساعات روزعید فطرلحظاتى است که منتظران راستین ظهورحضرت ولى عصر(عج) آرزوى دیدارآن حضرت را کرده ودرفراقش با دلى مملو ازامید، اشک حسرت مىریزندعارف وارسته حاج میرزاجوادآقا ملکى تبریزى دراین مورد در کتاب ارزشمند المراقبات (6) مىنویسد:
بر مؤمن راستین شایسته است امروزه غیبت آن حضرت وغصب حکومت آن حضرت توسط دشمنان، سختى حال شیعیان و رعایاى او را دردست کافران و فاجران بنگردوببیند که به آنان ازقتل نفوس وهتک آبرو و غصب اموال و بدى حال ومقام خوارى وابتذال چه مى رسد بایستى خوشحالى او به اندوه زیاد وخنده اوبه گریه وعید اوبه ماتم مبدّل گردد و به خواندن دعاى ندبه بسان زن بچه مردهاى بگریدوفرج او را ازخدا بخواهد... بارى چون خواستى براى نمازعید بیرون روى که با امامى نمازگزارى یا خودت امام جماعت شوى بر توست که از مصیبتى که براى غیبت امام خودت برتو وارد شده است غافل نباشى، زیرا نمازعید حق خاص اوست وآن ازمقامات معروفه اوست، پس بنگرحال به چه منوال گشته است که نمازبا امام به نماز تو وامثال تومبدّل شده است وبه زمان حضورآن حضرت واجتماع مؤمنان به نمازاوونمازشان با او تفکرنماى و در پیش خویش میزان بگیرکه چون براى مؤمن خطیب، امام او باشد و سخنش را بشنود وازعلومش فراگیردحال اوچگونه خواهد بود؟! و به آنچه از برکات و انوارزمان حضورآن بزرگوارونشرعدالت ومحوجوروضلالت و عزت اسلام وحرمت قرآن ورواج ایمان وتکمیل عقول وتزکیه قلوب و تحسین اخلاق و رفع شقاق ودفع نفاق نظرکن وباصداى بلند خود او را ندا ده وبه زبان شوق خویش به ساحت مقدس عرضه بدار، اى زاده احمد! آیا راهى به سوى تو هست که ملاقات شوى؟... اى آقاى من:
و تلافى ان کان فیه أتلافى بک عجّل به جعلت فداکا
اگر تلف شدن من در رسیدن به تو باشد، در آن شتاب کن فداى تو شوم.
و بما شئت فى هواک اختبرنى فاختیارى ماکان فیه رضاکا
و به هرچه بخواهى درراه عشق خودت مراآزمایش کن که آنچه راکه رضاى تو درآن است انتخاب مىکنم.
سازمان آرامستان – کمیته فرهنگ شهروندی شهرداری آمل
بجمال حجبته بجلالٍ هام واستعذب العذاب هناکا
قسم به جمال خودت که ازاو پوشیدهاى وجلال خودت که او را سرگردان ساختهاى و درکوى توعذاب راشربت گوارا مى داند.
ذاب قلبى فأذن له یتمنّا ک فیه بقیّة لرجاکا
دل من آب شدپس به اواجازه بده که ترا آرزو کند، دراین قلب، نیم رمقى براى امید و تمناى تو هست،بنابراین درخواست برقرارى دولت کریمه حضرت مهدى(عج) بهترین پاداش و عیدى است که مىتوان درروزعید فطرازخداوند متعال آن را درخواست نمود.
سید بن طاووس درضمن اعمال روز عید از امام باقر (ع) نقل مىکند: هنگامى که از منزل خارج شده و به سوى نماز عید مىروى دعاى (اللّهم من تهیّأ) را مىخوانى وهنگامى که به نام مبارک حضرت صاحب الزمان(عج) رسیدى باآرزوى تحقق وعده الهى و استقرارحکومت عدل مهدوى (عج) مىگویى:
«اللّهم افتح لنا فتحاً یسیراً وانصره نصراً عزیزاً ... اللّهم انّا نرغب الیک فى دولةٍ کریمةٍ تعزّ بها الاسلام و اهله و تذّلّ بها النّفاق و اهله ...(7)
خداوندا براى ما فتح آسان عنایت فرما وآن حضرت را با نصرتى عزتبخش یارى نما، پروردگارا! ما خواهان ایجاددولت کریمهاى هستیم که با آن به اسلام ومسلمانان عزت بخشیده وجبهه نفاق واهلش را به خاک مذلّت بنشانى ... .
1. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 516.
2. نهج البلاغه صبحى صالح، خطبه 193.
3. فرازى از دعاى عرفه.
4. صحیفه امام، ج 18، ص 395.
5. وسائل الشیعه، ج 7، ص 681.
6. المراقبات، ص 343.
7. اقبال الاعمال، ج 1، ص 476.منبع:مجله پاسدار اسلام، شماره 275 ، حجةالاسلام عبدالکریم پاکنیا .
نکاتى درباره عید فطر
امیرالمؤمنین علیه السلام درخطبه عید فطر مىفرماید:
«ألا و إن المضمار الیوم و السباق غدا ألا و إن السبقة الجنة و الغایة النار». (1)
دنیا محل مسابقه است وآخرت زمان اجرگرفتن، بهشت جایزه برندگان این مسابقه وجهنم جزاى بازندگان است درروایتى از فرزند گرامیش چنین آمده است:
مر الحسن علیه السلام فى یوم فطر بقوم یلعبون و یضحکون فوقف على رؤوسهم، فقال:
إن الله جعل شهررمضان مضمارالخلقه، فیستبقون فیه بطاعته إلى مرضاته، فسبق قوم ففازوا، و قصرآخرون فخابوا، فالعجب کل العجب من ضاحک لاعب فی الیوم الذی یثاب فیه المحسنون و یخسر فیه المبطلون و أیم الله لو کشف الغطاء لعلموا أن المحسن مشغول باحسانه و المسىء مشغول بإساءته. ثم مضى». (2)
در این حدیث، امام حسن (ع) انجام اعمال عبادى درماه مبارک رمضان را، تشبیه به مسابقه بین افراد نمودهاند وعید فطر را زمان اخذ جوایز برندگان آن مىدانند.
لذا حضرت على علیه السلام در ویژگىهاى عید فطرمىفرمایند:
«هذا یوم یثاب فیه المحسنون».
1- روزى که نیکوکاران ثواب مىبرند.
«و خسر فیه المبطلون»
2- روزى که گنهکاران زیان مىبینند.
«أشبه بیوم قیامکم».
3- شبیهترین روز به روز قیامت است.
چون درقیامت عدهاى که زیان کارند، تاسف مىخورند وغضبناک مىگردند وعدهاى که نیکوکارند رستگارومتنعم به نعمت هاى الهى مىشوند.
«فاذکروا بخروجکم»
4- روزعبرت گرفتن.
وقتى ازمنازلتان براى خواندن نمازعیدخارج مىشوید، به یادآورید زمانى راکه ازمنزل بدن خود خارج خواهید شد وسوى خداى خود خواهید رفت.
«من الأجداث إلى ربکم»
سازمان آرامستان – کمیته فرهنگ شهروندی شهرداری آمل
وقتى در جایگاه نمازخود مىایستید به یادآورید زمانى را که در محضر عدل الهى مىایستید وازشما حسابرسى مىکنند.
«واذکروا وقوفکم بین یدى ربکم»
وقتى ازنمازبه منازلتان برمىگردید به یادآورید زمانى راکه به منازل خود دربهشتخواهید رفت.
«و اذکروا منازلکم فى الجنة»
5- روز بشارت غفران و بخشش الهی.
«أبشروا عباد الله فقد غفر لکم ما سلف من ذنوبکم».
پی نوشت ها:
1) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 516.
2) تحف العقول، ص 170.
مراتب روزهداران درعید فطر
بدون تردید مسلمانان با فرا رسیدن عید سعید فطر نوعى شادى ولذت درونى درخود احساس مىکنند، اما استقبال مسلمانان ازروزعید فطریکنواخت و مساوى نیست، زیراهرکس نسبت به معرفت وایمان خود به این عید بزرگ وبا عظمت نگریسته وازآن بهره مىگیرد، زمینه ها، ذهنیتها، مراتب ایمان وعوامل دیگرى درنگرش وانگیزه افراد دخالت دارند.
تعظیم شعائرالهى یکى دیگرازویژگىهاى عید سعید فطر است، شعار تکبیر و تهلیل وتحمیدوتقدیس ازجمله اعمالى است که به روزعید جلوه خاصى مىبخشد .
تعظیم شعائر اسلامى
خداوند متعال مىفرماید:
«و من یعظم شعائر الله فانها من تقوى القلوب»
هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد، این کار نشانه تقواى دلهاست .
تعظیم شعائر الهى یکى دیگر از ویژگىهاى عید سعید فطر است،شعار تکبیر و تهلیل و تحمید و تقدیس از جمله اعمالى است که به روز عید جلوه خاصى مىبخشد .
یک مسلمان باید ازراههاى مختلف نداى حیاتبخش توحید را به گوش جهانیان برساند، که یکى از آن راهها بیان شعارهاى مذهبى است .
تقویت وحدت مسلمانان
اجتماع روزعید فطرمىتوانددرپیوند وهمدلى مسلمانان نقش آفرین باشد،آنان درگردهمایى روزعید فطر وقرارگرفتن درکنارهم، از نظرات، مشکلات وگرفتارىهاى یکدیگرآگاه مىشوند، دراین گردهمایى بغضها و کینهها تبدیل به دوستى وهمدلى مىشودومؤمنان دریک صف واحد احساس اتحاد ونزدیکى بیشترى به یکدیگر مىکنند.
عید فطرازسویى حکایت از پیوند معنوى انسان با خداى خویش دارد و از سوى دیگر بیانگرارتباط وى با هم کیشان خود است .
عید فطروحرکتهاى سیاسى
در طول تاریخ، اجتماع روزعید فطرآنچنان مهم و تحول آفرین بوده که رهبران سیاسى نیز ازآن بهره گرفتهاند،دراین مورد مىتوان از حرکت سیاسى ابومسلم خراسانى وشورش وى برعلیه دستگاه خلافت بنى امیه نام برد، وى به سلیمان بن کثیردستورداد به اقامه نمازعید فطروایراد خطبه بر علیه امویان بپردازد .
سلیمان نیزانقلاب وشورش برعلیه سلطنت اموى رادرخطبه نماز عید فطر اعلام کرد، به این ترتیب آنان درسال 129 قمری درروزعید فطر در شهرهاى ماوراء النهربه پا خاسته، قیام خود را اعلام ودرمدت کوتاهى سلسله بنى امیه را منقرض کردند.
آداب نماز عید فطر
قبل از خروج از منزل به نیت انجام دستورخداوند، با یک یا چند دانه خرما افطار نموده و دعایی را که دراین مورد رسیده است بخواند زیرا در این دعا نیز امامش درود وسلام خدا براو وپدران و فرزندانش ذکر شده و بایددرمضمون دعا تأمل کند، زیرا دعا به روشنی می گوید که رفتن به سوی نماز، رفتن به طرف خداوند است، بنابراین باید نشانه دیدارباخدا را داشته باشداگربتواند باید به اندازه بزرگی خدا وشناخت منت او، در اجازه دیدارش بلکه دعوت به این کرامت، آنگونه که شایسته است ادب این مقام را رعایت کند ولی خیلی بعید است این مخلوق ضیعف بتواند
آنگونه که شایسته این مجلس است تواضع واحترام وشکرگزاری نماید، بنابراین بایدهمراه بااعتراف به ناتوانی به اندازه ای که می تواند سپاسگزاری و متواضع باشد .
اگرشرمی که به اضطراربرسد به وجودآمد، اجابت نیزبه دنبال آن آمده و گرفتاری برطرف می گرددعلامت اضطرارنیز این است که درهنگام عید قلب او شکسته، و ازردّ شدن بترسد، امیدوارعفو وفضل اوبوده وامیدواری به کرم پروردگارش را بیشتر نماید، به انتظاررحمت وعنایت خداوند باشد آنگونه که بندگان صالح او هستنند، و ترس خود را با ملاحظه این که امروز روزجایزه دادن وبه دست آوردن فضیلت است از بین ببرد.
و اگرنتوانند، نباید حضوردراین مجلس برای اوسبکترازحضوردرمجلس سلطان زمانش باشدزیراازسلطان غفلت نمی کند، به خصوص هنگام سخن گفتن با او،اگر سلطان بداند که دل رعیتش جای دیگراست او را از مجلس خود طرد، از حضوراو جلوگیری و او را ازعطایای خود محروم می نماید به خصوص که بداند این غیر، دشمن سلطان است، که دراین حالت به شدت براوخشم می گیرد واگرازیاد واحترام به خدا غفلت ازپروردگار چیزی جزدوستی دنیا نمی باشد، دنیایی که دشمن خدا ودوستانش می باشد ، بپرهیزازاین که این مجلس را کوچک شماری، زیرا اهل آن، فرشتگان مقرب، پیامبران ورسولان، شهدا وصدیقین و بندگان صالح خدا هستند.
وجوب زکات فطره و شرایط آن
پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان، یعنى درشب عید فطر، افرادى که داراى شرایط باشند، باید زکاتى بپردازند که مقداروموارد مصرف آن خواهدآمداین زکات به نام زکات فطره خوانده مى شود،افرادى که در شب عید فطرداراى این شرایط باشند زکات فطره بر آنها واجب است:
1- بالغ باشند،
2- عاقل باشند،
3- بنده کسى نباشند،
4- فقیر نباشد، (1)
فردى که داراى شرایط فوق باشد باید زکات خود وکسانى که درغروب شب عید فطرنان خوراوهستند را بپردازد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، خرج آنان براو واج
باشد یا نه، درشهرخود او باشند یا در شهردیگر (یعنى حتى اگر فرزند اوکه نان خوراوست به مسافرت رفته باشد باید زکات او را بدهد) وهمچنین مهمانى که با رضایت اوپیش از غروب شب عید فطر واردخانه اش شده باشد، باید زکات او را بدهد.(2)
مقدار زکات فطره: هر نفریک صاع که تقریباً 3 کیلو است .(3)
جنس زکات فطره: گندم یاجویا خرمایا کشمش یا برنج یا ذرت ومانند اینها .(4)
وقت وجوب زکات فطره: شب عید فطر.(5)
وقت پرداخت زکات فطره: ازشب عید تا ظهرروزعید فطروبهترآن است که درروزعید بدهد واگرنمازعیدمى خواند بنابراحتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد.(6)
مصرف زکات فطره: همان مصرف زکات مال است، گرچه احتیاط مستحب آن است که فقط به فقراى مؤمن و اطفال آنها و به مساکین بدهد.(7)
1 - توضیح المسائل، امام خمینی، مسئله 1991
2 - توضیح المسائل، م 1991و 1995
3 - توضیح المسائل، م 1991
4 - همان .
5- تحریر الوسیله، امام خمینی، ج 1، ص 348
6 - تحریر الوسیله، ج 1، ص 348/ توضیح المسائل، م 2029
7 - توضیح المسائل، م 2014
صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
درطول سال چند عید وجوددارد که از ویژگی خاصی برخوردارند مهمترین آنها عید فطروعید قربان است این دو عیدآثاروبرکات زیادی دارد به ویژه برای کسانی که یک ماه روزه گرفته وبه عبادت پرداخته اند و نیزکسانی که عیدقربان توفیق حضوردرخانه خداراداشته اند روز ولادت پیامبراسلام وائمه اطهار(ع)نیز ازعیدهای اسلامی به شمارمی آید، بیانات عارف کامل وعالم عامل میرزا جواد ملکی تبریزی درکتاب ارزشمند"المراقبات" پیرامون عید فطر:
1- عید چیست و چه روزی است؟
عید روزی است که خداوند آن را ازمیان دیگرروزها برگزیده و ویژه هدیه بخشیدن وجایزه دادن به بندگان خویش ساخته است وآنان را اجازه داده است تا دراین روزدرحضرت اوگردآیند، برخان
کرم او بنشینند، ادب بندگی یه جای آرند، چشم امید به درگاه اودوزند و از خطاهای خویش پوزش خواهند … "(1)
2- عید و انواع روزه داران:
آن بزرگوارروزه داران در ماه مبارک رمضان را پنج گروه می داند که به تبع آن کسانی را که درروزعید گرد می آیند نیز به پنج گروه تقسیم کرده است:
ماه رمضان میدان مسابقه ای است که خداوند برای بندگانش فراهم کرده تا درآن به مسابقه عبودیت و بندگی پردازند ودرروزعید برای دریافت جایزه وپاداش نزد اوگردآیند وهمانگونه که درپایان هرمسابقه ای شرکت کنندگان درچند گروه جای می گیرند روزه دارانی که درروزعید گرد می آیند نیزچند گروهند:
1- گروهی که روزه را تنها پرهیز از خوردن وآشامیدن می دانسته و به همین بسنده می کرده اند وآن را خدمت و طاعت و بلکه منت می پنداشته اند وبادروغ و یاوه و تهمت و … روزه خویش می شکسته اند. چون روزه این گروه مورد پسند خدا نیست ازاین رواینان را از عید بهره چندانی نیست مگراینکه از روی حسن ظن به رحمت خدا عید گیرند که در این صورت بعید نیست که خداوند به هنگام بخشش جایزه ها آنان را نیز زیر پوشش کرم خویش جای دهد.
2- گروهی که دریافته بودند که روزه چون دیگر تکالیف منتی است که خداوند بربندگان خود نهاده است ودانسته بودند که روزه آنگاه روزه است که افزون برپرهیز ازخوردن وآشامیدن با پرهیزازگناه وناروایی نیز همراه باشدبااین همه گاهی اعضای خویش راپاس نداشته وبا ترس وامید و خوف ورجا برخی از نارواها راانجام داده اند ومستحبات رانیزگاه که نشاطی داشته اند به جای آورده اند وهر گاه نشاطی نداشته اند رها ساخته اند، برای اینکه درروزعید به ثواب وجزای اعمال ماه مبارک رمضان نائل آییم لازم است درشب عید اعمالی راانجام دهیم تا مورد لطف خداوند در روز عید قرار بگیریم
اینان با حالتی آمیخته ازخوف وخجالت وامید درعید گردآمده اند. اینانندکه خداوند به بخشش و بخشایش و تبدیل سیئات به حسنات بشارتشان داده وبرعبادت وطاعتشان بیش از آنچه چشم دارند ثواب و جایزه خواهد داد.
3- گروهی که روزه گرفته اند اما ازسرعادت وازروی غفلت ودر ماه رمضان نیزچون دیگرماه هاازغفلت ومعصیت پرهیزنداشته اند وهمان گونه که روزه شان از روی عادت بوده از روی عادت برای عید نیزآمده اند. کاراینان را باید به خدا وانهاد، شاید به دلیل حضورشان درعید ویا به طفیل اعمال نیک وارجمند دیگر، خدای برآنان رحمت آرد واز بخشش و بخشایش خویش
بی بهره شان نسازد وشاید بدکاریشان آنها راازرحمت خدا دوردارد وخسران وزیان نصیبشان شود.
4- گروهی که فرمان خدا به روزه وعبادت را با گوش جان شنیده اند و برای انجام درست وشایسته آن تمام تلاش خویش را به کارگرفته اند و تنها به انجام پاره ای از عبادات واعمال ماه خشنود نشده اند و برای دستیابی به همه آنها از هیچ کوششی دریغ نکرده اند با این همه این ترس و نگرانی راداشته اند که مبادا درادای وظیفه شکر، کوتاهی کرده باشند
اینان آنانند که خداوند عبادت وعملشان را می پذیردتلاش وکوشششان را ارج می نهد با انواع کرامات وعنایات پاداششان می دهد وبا افزون سازی هدیه ها و بخشش ها گرامی شان می دارد.
5- گروهی که لذت دعوت خدا چنان سرمستشان ساخت که رنج گرسنگی و بیداری را از یاد بردند وندای خدای را عاشقانه ومستانه پذیرا شدند و دعوت او رااز روی شوق وشکرواز ژرفای جان ودل پاسخ دادند، با ایثارگری وجانبازی حجاب ها ازمیان برداشتند، با نزدیکی به خدا به مراد خویش رسیدند وخود را درخدا فانی کردند،اینانند که خداوند به زیبایی و زیبندگی می پذیردشان به خویش نزدیک نزدیک می سازد و از جام وصال می نوشاندشان (2)
3- برخی اعمال شب عید فطر
برای اینکه درروز عید به ثواب وجزای اعمال ماه مبارک رمضان نائل آییم لازم است درشب عید اعمالی را انجام دهیم تا مورد لطف خداوند در روز عید قرار بگیریم عبادت شب عید بس ارجمند و ازاهمیت بسیاری برخوردار است زیرا علاوه براینکه امام سجاد (ع) آن را هم سنگ شب قدردانسته زمان پایان کاروشب مزد نیز می باشد.
اعمال شب عید:
1- غسل کردن به هنگام غروب،
2- استهلال (دیدن ماه) و خواندن دعای ویژه ای که در این باره در صحیفه سجادیه آمده است،
3- توسل به خفیر وصاحب معصوم شب.
مهمترین عمل دراین شب این است که به صاحبان معصوم شب پناه بریم و با اصرارازآنان بخواهیم تااعمال ماه ما رانیکوسازندواز عیب وآفت بپیرایند وازخدا به شفاعت بخواهندتاماه رمضان آینده وبلکه تا پایان عمر به خیروصلاح، توفیق ویاریمان دهند.
4- احیا وشب زنده داری این شب با به جای آوردن عبادت قلبی و بدنی،
5- کنار نهادن زکات فطرکه به گواهی روایات مکمل روزه است و روزه بدون آن پذیرفته نمی شودونسبت آن به روزه مانند نسبت صلوات به نمازاست وهمانگونه که نماز بی صلوات برمحمدوآل محمد پذیرفته و درست نیست، روزه نیز بی زکات فطره پذیرفته و درست نیست.
امام صادق (ع) می فرماید: "کل یوم لا یعصی الله فیه فهو یوم عید". هر روزی که درآن گناه نشود آن روز برای انسان عید است
6- زیارت امام حسین علیه السلام که از مهمترین اعمال این شب است.(3)
4- برخی اعمال و وظایف روز عید،
1- توسل به صاحبان معصوم روز،
2- غسل کردن به هنگام فجر،
3- به قصداطاعت خدا که روزه این روز راحرام نموده با یکی دو خرما افطارکند وخویش را برای رفتن به نماز عید وحضوردرمحضرخدا آماده سازد وبه هنگام رفتن دعاهای ویژه را بخواند که در آنها از امام زمان (عج) و توسل و توجه به ایشان یاد شده است، به مضمون دعاها نیز بیندیشد که رفتن به نماز را رفتن به حضور خدا شمرده اند". (4)
5- آداب و ویژگی های نماز عید:
آن عارف بزرگوار درباره نماز عید چنین بیان می کند:
"بجاست که نماز عید را نه زیر سقف که زیر آسمان و نه روی فرش که روی خاک به جای آوریم از "زیر آسمان رفتن" زیر سایه خدا رفتن را قصد کنیم و"از فرش به خاک رفتن" را نماد از تکبر به تواضع رفتن و از خودبینی وخودپرستی به بی خودی و فنا رسیدن بشماریم; تا با این شیوه ها نماز با توجه و تمرکز بیشتری همراه گردد،آنگاه با حالتی از بیم و امید و خوف و رجا بایستیم و تکبیر نماز گوئیم وچون درنماز عید بیش از هر نمازدیگری به تکبیر توجه شده است: بکوشیم تا تکبیرمان هر چه بیشتر از روی زنده دلی وآگاهی و از سرصدق وهوشیاری باشد واز دلمردگی و غفلت زدگی بپرهیزیم،مباداسخن امام صادق (ع) درباره مان راست آید آنجا که فرمود:
"چون بنده ای به زبان تکبیرگوید وخدا بدانددلش زبانش را گواهی نمی کند و برسراو فریاد می کشد: دروغگو! مرا گول می زنی؟ به عزت و جلالم سوگند تو را از شیرینی یادم و از سرورمناجاتم بی بهره می سازم واز قرب و وصالم دورمی دارم" (5)
این بحث را با ذکر روایتی به پایان می بریم:
روز عیدی حضرت مجتبی (ع) مردی را سرگرم بازی وخنده دید به اصحاب خویش روی کرد و فرمود:
خداوند ماه رمضان را میدانی ساخته تا بندگانش درآن به مسابقه عبادت و طاعت پردازنددراین مسابقه گروهی پیشی گرفتند، برنده شدند و رستگارگشتند وگروهی پس افتادند باختند و جزخسارت حاصلی نبردند پس شگفتا شگفت ازکسانی که در چنین روزی – روزی که نیکوکاران و بلند همتان پاداش وجایزه می گیرند ومقصران و سست همتان خسران می بینند چنین به خنده و بازی سرگرمند"(6)
1- سلوک عارفان ترجمه المراقبات فی اعمال السنه ص 273
2- همان مدرک ص 274 با تلخیص
3- همان مدرک ص 277 با تلخیص
4- همان مدرک ص 280 با تلخیص
5- سلوک عارفان ترجمه المراقبات فی اعمال السنه ص 301 با تلخیص
6- همان مدرک ص 273
سیره تربیتى امام سجاد(ع)در عید فطر
با مرورى کوتاه به سیره تربیتى ائمه اطهار (ع) درمىیابیم که آن بزرگواران از ماه مبارک رمضان به عنوان یک دانشگاه تربیتى بهره گرفته و با پرورش شاگردان وانسان هاى با استعداددرروزعید فطرهدایا و جوائزمادّى ومعنوى به آنان عطامىکردندوبه این ترتیب این ماه را به یک آموزشگاه وکلاس پرورش روح وجسم واخلاق تبدیل نموده وبه پرورش یافتهگان این مکتب درمحدوده وسع واختیاراتش نسبت به شایستگى افراد عطایائى درنظرگرفته وآنان راتشویق مىکردند،
ولیعفوا و لیصفحوا الا تحبّون ان یغفر الله لکم والله غفورٌ رحیمٌ(1)
بایدببخشندودرگذرندآیادوست نداریدخداوندشما رابیامرزد؟ اوخداوندآمرزنده ومهربان است.
امام سجاد (ع) این کلمات را براى خویش وغلامان وکنیزانش تلقین مىکردوآنان باهم تکرارمىکردند وخود امام که درمیان آنان ایستاده بود مىگریست وبا لحنى ملتمسانه مىگفت:
ربّ انّک امرتنا ان نعفوا عمّن ظلمنا فقد ظلمنا انفسنا فنحن قدعفونا عمّن ظلمنا کما امرت فاعف عنّا فانّک اولى بذلک منّا و من المأمورین ... پروردگارا، تو به ما فرمودى ازستمکاران خویش درگذریم وما به راستى برخودستم کردهایم، همان طورکه فرمودى، ما از کسانى که ستم کردهاند درگذشتیم، توهم ازمادرگذرکه تودرعفو کردن ازما وازماموران برترى، تو به ما فرمودى سائلى را ازدرگاه خود
محروم نکنیم وهم اکنون ما سا ئلان و گدایان درآستانه درخانهات زانو زده واحسان و عطاى تو را مىطلبیم، برمامنّت بگذارومحروممان نگردان، که تو دراین کارشایستهترازما واز مأموران هستى، خدایا! من اکرام کردم توهم به من اکرام کن وبا اهل نعمت و مغفرت محشورنما اى صاحب احسان و کرامت.
پس ازاین برنامه عرفانى حضرت سجاد (ع) خطاب به غلامان وکنیزان خویش مىفرمود:
من شما را عفو کردم، آیا شما هم من و بدرفتاری هاى مرا که فرمانرواى بدى براى شما وبنده فرومایهاى براى فرمانرواى بخشاینده عادل و نیکوکار بودم، بخشیدید؟! همگى یک صدا مىگفتند:
با این که ما از تو جزخوبى ندیدهایم ترا بخشیدیم. آنگاه به آنان مىفرمود:
بگوئید خداوندا! ازعلى بن الحسین درگذر! همان طورکه اوازمادر گذشت، اوراازآتش جهنم آزادکن همان طورکه اوما راازبردگى آزاد کرد، آنان دعا مىکردند وامام سجاد (ع) هم آمین مىگفت ودرپایان مى فرمود: بروید، من از شمادرگذشتم وآزادتان کردم به امید این که خدا نیز ازمن درگذرد وآزادم کند.
در روزعیدفطرچندان به آنهاجایزه وهدایا مىبخشیدکه از دیگران بىنیازمىشدندهرسال درشب آخرماه مبارک رمضان درهنگام افطار حدود بیست بنده آزاد مىکرد ومىفرمودند:
انّ الله تعالى فى کلّ لیلةٍ من شهر رمضان عند الافطار سبعین الف عتیقٌ من النّار کلّاً قد استوجبوا النّار،
خداوند متعال درهرشب ماه مبارک رمضان هفتاد هزار نفررا ازآتش جهنم آزاد مىکندکه همگى مستحق عذاب بودهاندآن حضرت هیچ بندهاى رابیش ازیک سال به بندگى نمىگرفت0
هرگاه کسى را در اول سال ویا دروسط آن مالک مىشددرشب عید فطرآزاد مىکرد، این عمل روش هرساله او بود، بندگان سیاه را که هیچگونه نیازى به آنان نداشت مىخرید ودرعرفات بعد ازمراسم عرفه همه راآزاد ساخته وهدایاى قابل توجهى را به آنان عطاء مىکرد.(2)
با توجّه به این روایت نسبتاً طولانى درمىیابیم که رهبران الهى و پیشوایان معصوم ماچقدردرترویج فرهنگ اسلامى وآموختن آن به انسان هاى تشنه معرفت تلاش نموده ونه تنها درماه رمضان وعید فطردرآزادى جسم آنان مىکوشیدند بلکه افکار واندیشههاى آنان را نیزازبند جهل و غفلت وخرافه پرستى رها مىساختند وبدین گونه بودکه تربیت یافتگان مکتب اهل بیت (ع) از پستى ذلّت به اوج عزت مىرسیدند وبردگان گرفتاربه رهبران جامعه وعارفان خداجوى مبدل مىگشتندکه فهرست مفصلى ازاینان را مىتوان درکتاب هاى رجالى، تاریخى و سیره مطالعه نمود. 1- سوره نور، آیه 22.2- اقبال الاعمال، ص
حقیقت عید
ید زمان است که خداوند متعال برای جایزه دادن و بهره مند کردن بندگان از نعمت ها، آن را درمیان روزها انتخاب می کندتا برای گرفتن خلعت ها وعطایا جمع شوند و به همگان اعلام کرده است که به درگاه او روی آورده و بااعتراف به بندگی وآمرزش خواستن ازگناهان وعرضه نیازها وآرزوهایشان برای اوتواضع نمایندخداوند نیزدرتمام این موارد به آنان وعده اجابت واعطایی بالاترازآرزوهایشان بلکه بالاترازآنچه در دل بشری خطورکرده، داده است، دوست دارددرچنین روزی به اوخوش کمان بوده وجانب امیدواری به قبول خداوند وآمرزش وعطای اورا بر جانب ترس ازدرد وعذابش ترجیح بدهند،وناامید ورشکسته دراین روز از معنی عید غافل وسرگرم آرایش خود برای مردم وکف زدن وشانه کردن مو بوده واز امرمهم درخواست عطوفت ورحمت پروردگارغافل است و به جای انس درمجالس پاکان وخواص پروردگارجهانیان، پیامبران و رسولان و شهداوصدیقین، باچهارپایانی مانندخود، خوگرفته ودرجات بهترین جاهای بهشت رارها وبه طبقات جهنم چسبیده است و بالاتر، پناه خدای متعال و جبارآسمان ها وزمین رابه چسبیدن به زمین وعالم طبیعت فروخته است. چه ورشکستگی آشکار و بزرگی.
خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه عبادت خود قرارداده و بندگانش را در روز عید فراخوانده تا برای گرفتن جوایز وهدایا جمع شوند.
گروه های مختلف در برابر عید
مردم در رابطه با عید به چند دسته تقسیم می شوند:
1- عده ای روزه را تکلیفی بیش ندانسته و فقط با خودداری از خوردن و نوشیدن و زنان، خود را به ناراحتی می اندازند. اما اعضای بدن خود را از گناهان حفظ نکرده و با دروغ وغیبت روزه خود را نقض کرده و با تهمت، افترا، فحاشی به خدمتکار وآزاراو روزه خود را از بین می برند و درعین حال با کمال اطمینان خودراازفرمانبرداران می پندارند و گمان می کنند که بر پروردگارجهانیان منتی دارند ولی نمی دانند که با گناهان و نادانی شان نزد عاقلان رسوا شده و روزه آنان مورد قبول خدای خدایان قرار نمی گیرد، چنین کسانی اگردرعید به عنایت خدای متعال خوش گمان بوده ودرمکان نمازگزاردن خود از پروردگارشان آمرزش بخواهند، شاید خداوند متعال هنگام
اعطای جوایزآنان را نیز مورد آمرزش خود قرارداده و با فضل خود بعضی از پاداش های خود را نصیب آنان نماید.
روز عید زمان آشکارشدن آثاراعمال ماه رمضان واعطای پاداش عبادت های آن می باشد، بنابراین کسی که کوتاهی های خود رادرماه رمضان، در شب فطرجبران نماید وخود را برای عیدآماده کند واز بندگان صالح خدا شود، امید است همانگونه که خدای متعال آنان را در روز عید قبول می کند، او را نیزپذیرفته، و او را ازالطاف خاص خود محروم ننماید و بعد ازاعتراف به کوتاهی درعبادت وجبران آن، خداوند او را مورد محاسبه دقیق قرارنداده وبااونیزمانند بندگان گرامیش ،شهدا و صدیقین که شایسته بخشش او هستند رفتار کند.
2- دسته ای نیزمی دانند که این خداست که درتکالیف برآنان منت داشته و روزه ای کامل است که همراه با بازداشتن اعضای بدن باشد از این رو مواظب اعضای بدن خود نیز هستند اما گاهی خلافی ازآنان سر زده و با بیم وامید مرتکب گناهی می گردند، با ناراحتی روزه گرفته و به اندازه ای که حال دارند مستحبات را بجا می آورند، کارهای خوب و بد را با هم مخلوط نموده و با ترس وخجالت، حیا و امیدواری وارد عید می شوند، خداوندآمرزش، پاداش و تبدیل گناهان به کارهای نیک را به آنان وعده داده و با عطایای خود پاداش عبادت های آنان رابطورکامل و به گونه ای که بالاتر ازآرزویشان باشد، به آنان عنایت می کند.
3- گروهی از روی عادت و با غفلت روزه گرفته و درماه رمضان نیز مانند سایرماه ها درغفلت به سربرده، مرتکب گناهان شده و از روی عادت نیز وارد عید می شوند، سرنوشت این گروه، به خواست خداوند بستگی دارد ممکن است عنایت خدا شامل حال آنان شده وفقط به خاطر فرارسیدن عید یا به جهت کرامت بعضی ازاعمال نیکوکاران آنان را موردآمرزش خود قرار دهد، یا بدی کردارشان آنان را از رحمت خداوند خارج نموده و به ورشکستگان ملحق شوند.
4- دسته ای ندای خداوند را دراین ماه لبیک گفته و با تمام توان در مراقبت دستورات الهی تلاش کرده و برای به دست آوردن رضای خدای متعال درپی به دست آوردن تمامی خیرات هستند وعبادات زیادی بجا می آورنددرحالی که دل های آنان به سبب آگاهی خود به کوتاهی در شکرگزاری نعمت، با این ندا ترسان بوده وقدرمنت خداوند متعال بر آنان به خاطراجازه به نزدیکی به او وخدمت به او وعبادت او را می دانند. خداوند متعال هم خدمت آنان را قبول، ازسعی آنان تشکر می کند و با کرامت ها وانواع عنایات خودآنان را پاداش می دهد، با هدایت های بیشترآنان را بزرگ داشته، با نورقرب خود آنان رامی پوشاند وآنان را به دوستان برگزیده اش ملحق می نماید.
5- گروهی نیز ندای خداوند متعال، سختی گرسنگی و شب زنده داری را برای آنان از بین برده، با اشتیاق وشکرگزاری، حتی با شادمانی و مستی با آن روبرو شده، برای رفتن و مسابقه جدیت به خرج داده، با روح و عقل خود به خوبی خطاب خدای خدایان را اجابت می کنند، برای از بین بردن حجاب با بذل جان همت کرده و با قرب به او به مراد رسیده و به پروردگار بندگان متصل شده اند،پروردگارشان آنان را به خوبی پذیرفته، نزدیک کر
