منظومه شمسی چیست؟ معرفی منظومه شمسی و سیارات آن

ستاره | سرویس علوم -  منظومه شمسی درست همانجایی در فضا که زمین ما نیز در آن سکونت داریم، یک سیستم گرانشی متشکل از خورشید و اشیا موجود در مدار آن است که بطور مستقیم و غیر مستقیم در مدارهایی پیرامون آن می‌گردند. منظومه شمسی ۴.۶ میلیارد سال پیش از انفجار و فروریزش گرانشی یک ابر مولکولی بزرگ بین ستاره‌ای تشکیل شد. بیشترین جرم این منظومه (در حدود ۹۹.۸٪) متعلق به خورشید است. 

مقایسه جرم خورشید با دیگر سیارات تشکیل دهنده منظومه شمسی

معرفی سیاره های منظومه شمسی

منظومه شمسی دارای ۸ سیاره است که به دور خورشید گردش می‌کنند. ۴ سیاره اول بافتی سنگی، جرم زیاد و قطر کمی دارند و در مقابل ۲ سیاره بعدی غول‌هایی از جنس گاز و ۲ سیاره آخر غول‌هایی از جنس یخ هستند. البته منظور از یخ آن یخی که در فریزر می‌شناسیم نیست و در واقع گاز یخ زده هستند.

دانشمندان طی سال‌های بسیار بر روی حیات در بخش‌های مختلف منظومه شمسی تحقیق کرده‌اند و در حال حاضر تنها در یکی از اقمار سیاره زحل توانسته‌اند نشانه‌هایی از حیات میکروبی را حدس بزنند. در حال حاضر سیاره زمین تنها جایی در منظومه شمسی است که حیات در آن جریان دارد. در ادامه به معرفی این سیاره‌ها و خصوصیات آن‌ها در منظومه شمسی خواهیم پرداخت.

۱. سیاره عطارد (تیر)؛ اولین سیاره منظومه شمسی

شاید در همین ابتدا این سوال برای شما پیش آید که تفاوت سیاره و ستاره چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت تفاوت سیاره و ستاره را باید بر اساس نور،‌ موقعیت، اندازه، شکل، درجه حرارت، تعداد، درخشندگی و ماده تشکیل دهنده آن‌ها خلاصه و دسته‌بندی کرد. با این توضیح، سیاره عطارد (Mercury) اولین و کوچکترین سیاره از سیارات منظومه شمسی است که کمترین فاصله را با خورشید دارد. این سیاره در مدت زمانی برابر با ۸۸ روز می‌تواند به دور خورشید بچرخد. با این حال، این سیاره در گردش به دور خود بسیار تنبل است؛ بطوری که هر شبانه روز در عطارد چیزی در حدود ۵۸ روز زمینی به طول می‌انجامد! یعنی یک سال در آن برابر یک روز و نیم است!

این سیاره که حدودا ۱۴ قرن قبل از میلاد کشف شد، میانگین تغییر دمای بسیار متفاوتی دارد و با توجه به جهت قرارگیری و تعامل با خورشید واکنش نشان می‌دهد. به گونه‌ای که دمای آن در گرم ترین حالت ممکن ۴۲۷ درجه سانتی‌گراد و در سردترین حالت منفی ۱۷۳ درجه سانتی‌گراد است. نکته دیگری که در مورد این سیاره وجود دارد آن است که این سیاره هیچ قمری ندارد تا به دور آن بگردد.

سیاره عطارد، کوچکترین و نزدیک ترین سیاره به خورشید

۲. سیاره زهره (ملقب به خواهر زمین)؛ دومین سیاره در منظومه شمسی

دومین سیاره منظومه شمسی، از نظر فاصله و نزدیکی به خورشید سیاره زهره یا ناهید (Venus) است. سیاره ناهید نزدیک‌ترین سیاره به زمین است بطوری که می‌توان آن را در ابتدای غروب، درست هنگامی که خورشید غروب می‌کند در آسمان با چشم غیر مسلح دید. زیبایی خیره کننده این شعله فروزان در آسمان به گونه‌ای است که انگار خورشیدی دیگر سر از افق درآورده و همزمان با غروب خورشید، طلوع می‌کند. رومیان باستان نام این سیاره را ونوس یعنی الهه عشق و زیبایی نهاده‌اند.

اتمسفر زهره بسیار ضخیم است و گردش آن به دور خورشید ۲۲۵ روز زمینی به طول می‌انجامد. زهره نیز در حرکت و چرخش به دور خود مانند عطارد کند و آهسته است و حتی آهسته‌تر از آن! بطوری که روزهای زهره از سال‌های آن طولانی تر است. هر شبانه روز در زهره ۲۴۳ روز زمینی طول می‌کشد ، یعنی ۱۸ روز بیش از یکسال آن!

زهره بسیار داغ است و چهره زرد رنگ آن در آسمان گویای دمای بسیار بالا و التهاب آن است. بطوری که دمای سطح زهره به ۴۶۳ درجه سانتیگراد می‌رسد و این یعنی آتش!

سیاره زهره، نزدیک ترین سیاره به زمین از مجموعه سیارات منظومه شمسی

۳. زمین، سومین سیاره منظومه شمسی

زمین این پیر ۴.۵ میلیارد ساله که خانه ماست، سومین سیاره منظومه شمسی به حساب می‌آید. در منظومه شمسی زمین (Earth) دارای بهترین بافت حیاتی است؛ در واقع فاصله مناسب زمین با خورشید (چیزی در حدود ۱۵۰ میلیون کلیومتر)، مدار چرخشی مناسب، دمای متعادل و طول مناسب شب و روز دنیایی مناسب را برای حیات پدید آورده است، بطوری که این حیات میلیاردها سال است ادامه دارد.

زمین اولین سیاره دارای قمر در مدار خورشیدی منظومه شمسی است و دو سیاره پیشین قمری ندارند. اما قمر چیست؟ قمر در واقع یک کره آسمانی است که از نظر بافت، اتمسفر و نیروی گرانش می‌تواند شباهت بسیاری به سیاره داشته باشد. اما بزرگترین تفاوت یک قمر با سیاره، مدار گردش آن است. بطوری که قمر به دور خورشید نمی‌چرخد، بلکه در مدار سیاره گیر افتاده و به دور سیاره می‌چرخد. ماه تنها قمر سیاره زمین است که حدودا هر ۲۷ روز یکبار به دور زمین می‌چرخد و البته در همین مدت زمان هم به دور خودش می‌چرخد. بنابراین همیشه یکطرف ماه از دید ناظر زمینی پنهان است و با عنوان "سمت دور ماه" شناخته می‌شود. این حالت برای قمرهای دیگر هم در منظومه شمسی نیز اتفاق می‌افتد. به این پدیده قفل جزر و مدی یا قفل گرانشی می‌گویند.

زمین؛ خانه انسان در منظومه شمسی

۴. مریخ (ملقب به برادر زمین)؛ چهارمین سیاره منظومه شمسی

مریخ یا بهرام (Mars) چهارمین سیاره منظومه شمسی است و بشر همواره تصور می‌کرده که این سیاره می‌تواند خانه دوم او باشد. به همین دلیل کاوشگرهای بسیاری را برای مطالعه و تحقیقات به این سیاره فرستاده است. با این حال هنوز نشانه‌ای از حیات در آن به خوبی پیدا نشده است. برخی از دانشمندان معتقدند که مریخ در گذشته‌های دور دارای حیات و تمدن (نه الزاما بشری) بوده و هم اکنون عمر این حیات به پایان رسیده است. با این حال دانشمندان ناسا در حال آماده سازی مقدمات سفر بشر به این سیاره در در دهه سوم قرن ۲۱ میلادی هستند.

از ویژگی‌های خاص مریخ، داشتن دومین قله بلند منظومه شمسی است؛ این قله که المپوس مونز نام دارد، یک آتشفشان فعال است. مریخ علاوه بر بلندترین قله، عمیق‌ترین دره را نیز در خود جای داده است. این سیاره سرخ فام به سبب تراکم بالای اکسید آهن بر سطح آن به این رنگ درآمده است. طول هر روز مریخ چیزی در حدود ۲۸ ساعت زمین و هر سال آن چیزی برابر ۷۰۰ روز است؛ یعنی تقریبا دو برابر زمین. مریخ ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد و دارای دو قمر زشت و بدترکیب به نام های فوبوس و دئیموس است.

۵. مشتری یا هرمز؛ پنجمین و بزرگترین سیاره منظومه شمسی

سیاره مشتری یا هرمز (Jupiter) یک غول گازی پرحجم در منظومه شمسی است که به دور خورشید می‌گردد. این سیاره پس از ماه و زهره سومین شی درخشان در آسمان است و نور کافی جهت سایه انداختن بر روی زمین را داراست.

مشتری چیزی در حدود ۱۳۰۰ برابر زمین حجم دارد و منزلگه طوفان‌های عظیمی است. طوفان معروف آن همچون لکه‌ای قرمز رنگ بر روی سطح سیاره خودنمایی می‌کند و به چشم هرمز یا چشم مشتری معروف است. این سیاره قوی‌ترین مدار گرانشی منظومه شمسی را داراست.

مشتری سیاره‌ای سریع است، بطوری که طول هر روز مشتری برابر ۱۲ ساعت زمینی و سرعت گردش آن به دور خورشید ۱۲ سال زمین است. این سیاره بیش از ۱۰۰ قمر دارد که ۶۹ تای آن ثبت رسمی شده است. همچنین تعدادی حلقه هم به دور خود دارد. فضا پیمای وویجر در طی سال‌ها گردش خود به دور این سیاره اطلاعات بسیاری از جو این سیاره، انواع طوفان‌ها و حالت‌های مختلف به دست آورد.

مشتری؛ غول گازی پرحجم در سیارات منظومه شمسی

۶. سیاره زیبای زحل؛ ششمین سیاره در منظومه شمسی

سیاره زحل (Saturn) یا کیوان سیاره‌ای زیبا از جنس گاز است و به سبب حلقه‌هایی که اطراف آن را فرا گرفته‌اند، مشهور است. حلقه‌های زحل اغلب از جنس یخ، سنگ و غبار تشکیل شده‌اند. این سیاره غول پیکر و زیبا ۶۲ قمر رسمی دارد. یکی از اقمار این سیاره به قدری بزرگ است که اتمسفر مخصوص به خود را داراست.

زحل هم همچون مشتری سرعتی بالا دارد و در هر ۱۰ ساعت زمینی یک دور به دور خودش می‌چرخد. مدت زمان گردش زحل به دور خورشید ۲۹ سال زمین است. این سیاره ۸۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد. فضاپیمای کاسینی سال‌ها به دور مدار زحل چرخید و اطلاعات بسیار زیادی از اقمار این سیاره، فصل‌ها، حلقه‌های آن، وضعیت آب و هوایی و جو این سیاره برای دانشمندان ارسال کرد.

۷. سیاره اورانوس؛ هفتمین سیاره منظومه شمسی یک غول یخی

کشف سیاره اورانوس (Uranus) به بعد از کشف تلسکوپ یعنی سال ۱۷۸۱ میلادی برمی‌گردد. از آنجایی که کشف این سیاره حاصل پیشرفت علم است، تنها یک نام برای آن انتخاب کرده‌اند و آن را با نام‌های گوناگون نمی‌شناسند. این سیاره تنها سیاره‌ای است که نام یکی از خدایان یونان را به جای خدایان رومی دارد.

اورانوس مقداری کمتر از ۳ میلیارد مایل از خورشید فاصله دارد و حول یک محور موازی می‌چرخد. این بدان معناست که هر قطب اورانوس روزها و شب هایی که ۴۲ سال زمینی هستند را تجربه می‌کنند. اتمسفر این سیاره بسیار سرد و یخی، در حدود منفی ۲۴۴ درجه سانتیگراد است. مدت زمان گردش این سیاره به دور خود ۱۷ ساعت زمین و به دور خورشید ۸۴ سال زمینی است. اورانوس۲۷ قمر دارد که به دور آن می‌گردند.

سیاره اورانوس؛ یک غول یخی در سیارات منظومه شمسی

۸. نپتون هشتمین و دورترین سیاره نسبت به خورشید در منظومه شمسی

نپتون (Neptune) به معنای خداوند دریا است و از نام اساطیر رومیان باستان می‌باشد. این سیاره نخستین سیاره‌ای است که به واسطه پیش بینی‌های فضایی ثبت شده است. سال‌ها پیش «الکسیس بووارد»، فضانورد متوجه اختلافاتی در مدار اورانوس شد و حدس زد که این سیاره در نزدیکی سیاره‌ای دیگر سکونت دارد. تا با سفر وویجر به فضا در سال ۱۹۸۹ این شک به یقین تبدیل و عکس‌های آن به زمین ارسال شد. این سیاره با چشم مسلح و تلسکوپ‌های قوی نیز قابل دیدن نیست. اتمسفر این سیاره همچون اورانوس سرد و یخی است و هر روز آن معادل ۱۶ ساعت زمین و هر سال آن معادل ۱۶۵ سال زمین می‌باشد.

نپتون؛ آخرین سیاره از سیارات منظومه شمسی

جمع بندی

فراتر از منظومه شمسی ما، سیارات بیشتری از ستاره‌هایی که در آسمان شب می‌بینیم وجود دارد. تا کنون هزاران سیستم سیاره‌ای دیگر که در کهکشان راه شیری در حال چرخش هستند کشف شده‌اند و سیارات دیگری نیز وجود دارند که در همین زمان در حال کشف شدن هستند. تصور می‌شود بیشتر از صدها میلیارد ستاره در کهکشان ما دارای سیارات خاص خود هستند و کهکشان راه شیری شاید جز یکی از ۱۰۰ میلیارد کهکشان جهان باشد! نظر شما در مورد منظومه شمسی چیست؟ آیا اطلاعات مفید دیگری در مورد آن دارید؟ اگر اینطور است آن را از طریق ارسال نظر با ما و سایر مخاطبین ستاره به اشتراک بگذارید.