بهتر است بدانید که در اختلال کنترل تکانه معمولا بیماران در برابر تکانه ها یعنی سائق ها یا وسوسه هایی که برای خود یا دیگری زیانبار است قدرت مقاومت ندارند اگرچه ممکن است آگاهانه در مقابل تکانه ها مقاومت کنند یا نکنند و همچنین ممکن است رفتارشان را طرح ریزی بکنند. مبتلایان به این اختلال پیش از ارتکاب عمل دچار تنش یا تحریک فزاینده ای می شوند و هنگام عمل احساس لذت، رضایت یا رهایی می کنند ولی ممکن است در پی آن احساس ندامت واقعی یا سرزنش کنند که اینگونه لذت آن از بین خواهد رفت.
آشنایی با اختلال کنترل تکانه
به طور کلی اختلال کنترل تکانه نوعی از اختلال تکانشگری می باشد که در دسته انواع وسواس ها جای می گیرد و در آن افراد نمی توانند جلوی وسواس فکری و آسیب زای خود را بگیرند و تا زمانی که فکر خود را به عمل تبدیل نکنند استرس و اضطراب بسیار زیادی را تحمل خواهند کرد. به همین دلیل این اختلال در دسته ی اختلالات اضطرابی نیز قرار می گیرد و در واقع کنترل تکانه به این معناست که فرد قادر می باشد پیش از انجام کاری جوانب مختلف آن را بررسی کرده و به دلیل عواقب منفی از لذت آن کار صرف نظر کند اما بسیاری از افراد درگیر این اختلال با وجود آگاهی از عواقب منفی کارخود برای کسب لذت دوباره آن عمل مخرب را انجام خواهند داد. توجه داشته باشید که معمولا اطرافیان و خانواده های این افراد دلیل انجام کار ها را درک نمی کنند زیرا آگاهی از علائم و تشخیص این اختلال کمک می کند تا درمان هر چه سریع تر صورت بگیرد.
انواع مختلف اختلالات کنترل تکانه:
توجه داشته باشید که این اختلال فراگیر معمولا دارای انواع مختلفی می باشد که در ادامه سعی داریم به بیان هر کدام به صورت مجزا بپردازیم:
جنون آتش افروزی: برپا نمودن عمدا آتش به گونه هدفمند و مکرر. این اختلال جنون آتش افروزی با ایجاد حریق از این رو است که ایجاد آتش سوزی به خاطر انتقام گیری و یا… می باشد و یک عمل از پیش برنامه ریزی شده شناخته می شود. ولی در جنون آتش افرزی شخص حس لذت و خشنودی و یا حتی تسکین در هنگام مشاهده آتش دارند و یا از حس علاقه زیادی نسبت به آتش برخوردار هستند.
جنون دزدی: توجه داشته باشید که سرقت مکرر به گونه ای است که خود عمل دزدی برای شخص مهم است و نه چیزی که دزدیده می شود.
انفجاری متناوب: بهتر است بدانید که این نوع از اختلال کنترل تکانه معمولا منجر به آسیب زدن به سایر افراد می شود که در پی آن صدمات زیادی به خود فرد و اطرافیان وارد خواهد شد.
قمار بازی بیمارگونه: رفتار قمار بازی ناسازگارانه معمولا مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی در پی دارد و در مواردی می توان آن را عودکننده برای اطرافیان دانست.
وسواس کندن مو: وسواس کندن مکرر مو معمولا به گونه ای است که موجب از دست دان بخش محسوسی از مو خواهد شد.
علائم اختلالات کنترل تکانه:
بهتر است بدانید که نشانه های اختلال کنترل تکانه همچون چند اختلال روانی دیگر است که پس از شناسایی درست این اختلال از سوی روانشناس انجام می گیرد و تنها با دیدن چندین نشانه در فرد نمی توان به آن برچسب اختلال زد. به طور کلی مهم ترین نشانه های این اختلال بروز رفتار های پرخاشگرانه می باشد اما باید به یاد داشته باشید که این پرخاشگری بیش از اندازه است و همچنین به صورت پی در پی و اغلب در شرایط گوناگون بروز پیدا می کند. برخی از نشانه های بروز اختلال کنترل تکانه عبارت اند از:
بروز افکار آزاردهنده و مزاحم
رفتار های پرخظر، ناگهانی و آسیب زا
اضطراب و پشیمانی
اعتماد به نفس پایین
پرخاشگری کلامی و فیزیکی
دروغگویی و فریبکاری
گوشه گیری و زودرنجی
نوسانات خلقی و هیجانی
احساس گناه و پشیمانی
علل بروز اختلالات کنترل تکانه:
به طور کلی دانشمندان به صورت دقیق نمی دانند که چه چیزی موجب بروز این اختلال در افراد می شود ولی در این میان عوامل زیادی در بروز این اختلال نقش دارند که از جمله آن ها می توان به فاکتور های بیولوژیکی یا فیزیکی، روانی یا عاطفی و فرهنگی یا اجتماعی اشاره نمود. اغلب دانشمندان گمان می کنند که ساختار های خاص مغز مانند سیستم لیمبیک متعلق به ساختار های احساسات و عاطفه قسمتی از قشر مغز که مربوط به توابع برنامه ریزی است، می باشد و اغلب بر روی اختلال کنترل تکانه تاثیر گذار خواهد بود.
همچنین هورمون های مربوط به پرخاشگری و خشونت مانند تستوسترون هم می توانند نقش مهمی در پیدایش این اختلال داشته باشند. پژوهشگران دریافته اند که زنان بیشتر نسبت به اختلال های دارای تهاجم کمتر مثل کندن مو و یا جنون دزدی مبتلا خواهند شد در حالی که مردان بیشتر مستعد ابتلا به جنون ایجاد حریق و اختلال انفجاری متناوب هستند. توجه داشته باشد که بر اساس پژوهش ها نیز نوعی رابطه بین اختلالات تشنجی و رفتار های تکانشی خشونت آمیز را نشان داده اند. همچنین این پژوهش ها نشان داده اند افرادی که در خانواده خود پیشینه اختلال کنترل تکانه دارند بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند.
مراحل انجام رفتار های تکانه ای:
به طور کلی افرادی که دچار اختلال کنترل تکانه می باشند ۵ مرحله را از آغاز تنش تا انجام رفتار های تکانه ای طی می کنند که می توانید این ۵ مرحله را به صورت چرخه ای و پیاپی در فرد مشاهده کنید:
مرحله نشخوار ذهنی:
این مرحله معمولا یک تنش یا فکر مزاحم، آزاد دهنده و آسیب زا در ذهن افراد پدید می آورد که فرد در پی آن دچار پریشانی و بی قراری خواهد شد.
مرحله پردازش و تقویت:
در این مرحله تنش و افکار آزاردهنده بیشتری پردازش می شوند و به تدریج شدت پیدا می کنند. معمولا در طی این مرحله افراد برای انجام رفتار های آسیب زا یک برنامه ریزی آتی خواهند کرد.
مرحله انجام:
در طی مرحله انجام فرد به منظور لذت و کاهش تنش در خود سعی دارد رفتار های آسیب زا و زیان بار را به انجام برساند.
مرحله آسایش:
در مرحله آسایش که پس از انجام رفتار آسیب زا اتفاق می افتد معمولا خواسته ها برآورده می شوند و در نتیجه به صورت موقت احساس آرامش و رسیدن به هدف می کنند و به زندگی و روال عادی خود ادامه خواهند داد.
مرحله پشیمانی:
همانطور که می دانید احساس عذاب وجدان، پشیمانی و گناه فرد را آزار می دهد و در نتیجه فرد به خود قول می دهد که این رفتار را تکرار نکند اما همانطور که بیان شد باز هم از مراحل تکرار می شوند. البته که ممکن است در برخی از افراد مرحله پشیمانی دیده نشود.
چگونگی درمان اختلال کنترلی تکانه ای:
پژوهش ها برای درمان این اختلال توصیه بر استفاده از درمان های رفتار شناختی و دارو ها دارند. درمان شناختی می تواند به شخص کمک کند تا یاد بگیرد آرام بوده و با اضطراب و افکار منفی مبارزه کند تا مانع از رفتار های آسیب رسان شود. همچنین در تحقیقات انجام شده این نوع درمان می تواند برای جنون اتش افروزی، جنون دزدی، اختلال انفجاری متناوب و مشکلات جنسی موثر باشد.
بهتر است بدانید که تا به حال تحقیقی برای درمان روانشناسی از جمله اختلال انفجاری متناوب موثر دانسته نشده ولی درمان رفتار شناختی اغلب درمانی موثر برای مشکلات خشونت مشابه می باشد. همچنین تحقیقات کمی برای درمان های موثر جهت رفع جنون آتش افروزی وجود دارد اما در طی یک تحقیق به بچه ها یاد داده شده که با استفاده از رابطه میان احساسات، سطح کار ها و جلوگیری از استرس مانع از برپا کردن آتش شوند.
