سوال : علل کم شدن ذخیره تخمدان چیست و آیا درمانی دارد؟
پاسخ : با افزایش سن خانم ها عملکرد تخمدان ها دچار مشکل میشود و این باعث میشود که ذخیره تخمدان ها کاهش پیدا کند. ذخیره تخمدان ها شامل تعداد و کیفیت اووسیت ها وفولیکول ها در هر دو تخمدان است.
وقتی تعداد اووسیت ها کاهش پیدا کند به تدریج پریودهای خانم دچار مشکل میشود و در نهایت منجر به یائسگی میشود.
وقتی کیفیت اووسیت ها رو به کاهش باشد قدرت باروری کاهش می یابد. در کل بعد از سن 34 سال افت زیادی در عملکرد تخمدان داریم. کاهش قدرت باروری بعد از سن 34 سال 10 تا 20 % میشود و در خانم های 20 ساله حدود 2% است و بعد از 40 سالگی قدرت باروری به کمتر از 1 % میرسد. بنابراین قبل از این که ذخیره تخمدانی کاهش شدید پیدا کند ما باید درمانی برای بهبود عملکرد تخمدان ها پیدا کنیم که بهترین درمان تحریک تخمدان ها با گنادوتروپین است.
قبل از این که ذخیره تخمدان ها به صفر برسد باید گنادوتروپین را شروع کنیم به طوری که حداقل 5 تا 13 عدد اووسیت و فولیکول با سایز مناسب برای تخمدان ها ایجاد کنیم.
برای آگاهی بیشتر از علل و درمان کم شدن ذخیره تخمدان به سراغ دکتر شیرین پزشکی رفتیم. از شما دعوت میکنیم ویدئو زیر را تماشا کنید. برای مراجعه به دکتر شیرین پزشکی یا دریافت نوبت از مطب دکتر شیرین پزشکی کلیک کنید.
کاهش ذخیره تخمدان
اصولا دخترها با تعداد مشخصی فولیکول در تخمدان ها متولد می شوند. در هنگام تولد ذخیره تخمدان یک دختر، بین 1 تا 2 میلیون فولیکول است، در هنگام بلوغ تعداد تخمک ها به 400000 و پس از سی سالگی به 25000 تخمک کاهش می یابد. در حوالی دوران یائسگی تنها 1000 تخمک در تخمدان ها وجود دارد که با توقف ترشح هورمون های زنانه توسط تخمدان در زمان یائسگی، این تخمک ها هرگز رشد نکرده و بالغ نمی شوند و فرایند تخمک گذاری و در نتیجه قاعدگی متوقف می شود و خانم قدرت باروری خود را برای همیشه از دست می دهد. پس با افزایش سن میزان ذخیره تخمدان ها کاهش می یابد تا هنگام یائسگی که تخمدان ها دیگر فولیکولی ندارند و شروع به کوچک شدن می کنند. در هر سیکل قاعدگی یک یا تعداد بیشتری تخمک از تخمدان ها خارج می شود و چنانچه لقاح صورت بگیرد، منجر به بارداری می گردد. بنابراین کاهش ذخیره تخمدان می تواند یکی از علل ناباروری باشد. در صورتی که ذخیره تخمدان خیلی کم نباشد، امکان بارداری وجود دارد. هر چه اندازه تخمدان ها بزرگتر باشد، تخمدان ها تعداد بیشتری تخمک را در خود جای می دهند. ذخیره تخمدان ها معمولا بین 1/5 تا 4 ng/ml هست اما اگر ذخیره تخمدان ها کمتر از 1 ng/ml باشد، میزان باروری کاهش می یابد. کاهش ذخیره تخمدان بیشتر در حوالی یائسگی ایجاد می شود.
تکنیک های بررسی ذخیره تخمدان
جهت بررسی ذخیره تخمدان از روش های مختلفی می توان استفاده کرد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.
-
آزمایش AMH:
هورمون ای ام اچ در دوران جنینی در خانم ها وجود ندارد و پس از بلوغ، هورمون AMH از فولیکول های در حال رشد اما متوقف در تخمدان ها ترشح می گردد. با افزایش سن میزان هورمون ای ام اچ کاهش یافته و در دوران یائسگی و پس از آن میزان هورمون AMH به صفر می رسد. بنابراین یکی از آزمایشاتی که نشان دهنده ذخیره تخمدان پایین می باشد، انجام آزمایش AMH است. آزمایش AMH نیاز به ناشتا بودن ندارد. همچنین مقدار این هورمون در طول سیکل قاعدگی تقریبا یکسان است، بنابراین در هر روزی از سیکل قاعدگی می توان آزمایش AMH را انجام داد. -
آزمایش FSH:
هورمون FSH، وضعیت تخمدان ها و ذخیره تخمدانی را نشان می دهد. هورمون FSH از غده هیپوفیز ترشح شده و سبب رشد فولیکول های موجود در تخمدان می شود. میزان هورمون FSH در ابتدای سیکل قاعدگی در کمترین مقدار خود می باشد و به تدریج افزایش می یابد، بنابراین می تواند سبب رشد فولیکول ها گردد. مناسب ترین زمان جهت انجام آزمایش FSH روز سوم تا پنجم از شروع سیکل قاعدگی می باشد. لازم به ذکر است احتمال باروری در خانم هایی که میزان هورمون FSH آنها بیشتر از مقدار طبیعی باشد، کاهش می یابد. بهتر است میزان این هورمون کمتر از 10 mlIUI/ml باشد. این هورمون پس از یایسگی به بیش از 40 mlIUI/ml می رسد. -
آزمایش هورمون استرادیول:
یکی دیگر از آزمایش های رایج در بررسی ذخیره تخمدان پایین، تعیین سطح هورمون استرادیول می باشد. هورمون استرادیول یکی از هورمون های زنانه است و افزایش مقدار این هورمون می تواند نشان دهنده کاهش ذخیره تخمدان ها باشد. آزمایش استرادیول در روز سوم تا پنجم از شروع سیکل قاعدگی انجام می گردد. -
آزمایش چالش کلومیفن:
در این آزمایش فرد از داروی کلومیفن که یکی از داروهای تحریک تخمدان است، استفاده می نماید و میزان هورمون استرادیول و FSH قبل از آزمایش و مقدار این هورمون ها پس از مصرف دارو اندازه گیری می گردد. چنانچه میزان هورمون ها قبل و بعد از انجام تست بالا باشد، نشان دهنده ذخیره تخمدان کم و ناباروری می باشد. -
سونوگرافی واژینال:
سونوگرافی واژینال در روزهای آغاز سیکل قاعدگی جهت شمارش فولیکول ها با ابعاد 2 تا 10 میلی متر انجام می گیرد. اگر تعداد فولیکول های موجود در تخمدان ها کمتر از 10عدد باشد، نشان دهنده کاهش ذخیره تخمدان ها می باشد.
ذخیره تخمدان پایین و میزان باروری
ذخیره تخمدان پایین به تنهایی نمی تواند سبب ناباروری شود. وجود اختلالات لوله رحمی، رحم و مشکلات مربوط به اسپرم می تواند به همراه ذخیره تخمدان پایین، باعث ناباروری گردد. به صورتی که حتی افرادی که ذخیره تخمدان آنها 1 ng/mlاست نیز می توانند باردار شوند. بنابراین افرادی که دارای ذخیره تخمدان کم هستند و زوجینی که می خواهند در آینده باردار شوند، می توانند تخمک و یا جنین خود را فریز نمایند.
علل کاهش ذخیره تخمدان
افزایش سن یکی از مهمترین علل کاهش ذخیره تخمدان می باشد. استعمال دخانیات و درمان های تهاجمی از قبیل شیمی درمانی و رادیوتراپی از دیگر علل کاهش ذخیره تخمدان می باشند. همچنین بیماری های ژنتیکی از قبیل بیماری x شکننده، جراحی تخمدان، اندومتریوز، بیماری های اتوایمیون و اوریون، مثال های دیگری از علل کاهش ذخیره تخمدان می باشند.گاهی علت کاهش ذخیره تخمدان، ایدیوپاتیک (بدون دلیل) می باشد.
درمان ذخیره تخمدان پایین
در واقع درمانی جهت تاخیر و یا جلوگیری از ذخیره کم تخمدان وجود ندارد. اما به طور کلی مهمترین درمان در افرادی که دارای ذخیره تخمدان کم هستند، حفظ بارداری با استفاده از تحریک تخمدان و بهره گیری از روش های کمک باروری از جمله IVF می باشد. راه دیگر درمان ذخیره تخمدان پایین در افرادی که می خواهند بارداری خود را به تاخیر بیاندازند، فریز تخمک و فریز جنین است. جهت درمان ذخیره تخمدان پایین از داروهای تحریک تخمدان استفاده می شود تا تخمک ها رشد کنند و پس از استفاده از داروهای تحریک تخمدان و عمل تخمک گیری، تخمک ها را می توان فریز نمود و یا از تخمک تازه برایIVF استفاده نمود. در خانم هایی که ذخیره تخمدان پایین دارند و همچنین تخمک های آنها کیفیت مناسبی ندارند، اهدا تخمک بهترین روش درمان ذخیره تخمدان پایین است. همچنین در افرادی که علاوه بر داشتن ذخیره تخمدان پایین، همسران آنها هم دارای اختلالات اسپرم هستند، استفاده از جنین اهدایی توصیه می گردد. گرچه این افراد پدر و مادر ژنتیکی محسوب نمی شوند اما می توانند با انتقال جنین اهدایی به رحم، باردار شده و صاحب فرزند گردند.
علائم کاهش ذخیره تخمدان
کاهش ذخیره تخمدان دارای علامت اختصاصی نیست، اما بطور کلی ممکن است با علائم زیر همراه باشد:
- اختلال در بارداری
- تاخیر یا قطع شدن پریود
- کوتاه شدن سیکل های قاعدگی
راه های بهبود کیفیت تخمک ها
از روش های مؤثر در بهبود کیفیت تخمک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
مکمل DHEA:
یکی از راه های درمان های ذخیره تخمدان پایین و افزایش کیفیت تخمک، استفاده از مکمل DHEA می باشد. هورمون DHEA میزان باروری را افزایش می دهد. -
Q10:
علاوه بر DHEA، مکملQ10 نیز باعث بهبود کیفیت تخمک ها می شود. Q10 انرژی لازم جهت فعالیت سلول را فراهم می نماید. استفاده هم زمان DHEA و Q10 به همراه داروهای تحریک تخمدان جهت انجامIVF، کیفیت تخمک را افزایش می دهد. -
عدم مصرف سیگار:
استعمال دخانیات سرعت کاهش ذخیره تخمک ها را افزایش می دهد. مواد شیمیائی موجود در سیگار باعث بروز جهش ژنی در سلول های تخمک شده، در نتیجه میزان باروری را کاهش می دهند. -
مدیریت استرس:
استرس باعث تولید هورمون کورتیزول و پرولاکتین می شود که دو هورمون نامبرده تخمک گذاری را متوقف می نمایند. انجام فعالیت هایی مانند یوگا، مدیتیشن و دوش آب گرم می تواند در جهت کاهش استرس بسیار مؤثر باشد. -
رژیم غذایی سالم:
داشتن رژیم غذایی سالم، باعث بهبود کلی سلامت بدن و همچنین افزایش کیفیت تخمک ها و در نتیجه افزایش قدرت باروری می گردد. برای داشتن رژیم غذایی سالم، مصرف میزان فراوان سبزیجات، حبوبات، مغزها و میوه ها، کاهش استفاده از چربی ها، کربوهیدرات، گوشت قرمز، نمک و شکر توصیه می گردد. -
داشتن وزن مناسب:
افزایش وزن و چاقی، با برهم زدن تعادل هورمون ها، میزان کیفیت تخمدان ها و قدرت باروری را کاهش می دهد. -
افزایش جریان خون:
افزایش جریان خون سرشار از اکسیژن، سبب سلامت تخمک ها می شود. جهت افزایش جریان خون به تخمدان ها، نوشیدن روزانه 8 لیوان آب و انجام ورزش بخصوص یوگا توصیه می شود. -
فریز تخمک:
اگر خانمی به هر دلیلی قصد به تعویق انداختن بارداری خود را دارد، بهترین راه برای باردار شدن در آینده فریز تخمک می باشد. با انجام فریز تخمک، امکان بارداری حتی برای فردی که دارای ذخیره تخمدان پایین می باشد نیز در آینده وجود دارد.
