ایرج جنتی عطایی هم از شکست می‌گوید و هم از پیروزی. ترانه‌های او به سرعت جای خود را میان توده‌ی مردم باز کرد. ترانه‌هایی که یک ویژگی اصلی و اصیل دارد و آن دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی جامعه است.
برترین‌ها: در اینجا نقبی زده‌ایم به ماندگارترین ترانه‌های فارسی، آن‌ها که با همراهی ملودی به خانه‌ها نفوذ کردند و سال‌هاست که در شادی و غم، همراه ما هستند، تلاش داریم این سری مطالب دنباله‌دار باشد و هر پنجشنبه با محوریت یک ترانه‌سرا، این مطلب را ارائه کنیم، منوط به این که با استقبال شما مواجه شود، برای قسمت اول «ایرج جنتی عطایی» را محوریت قرار دادیم، بسیاری از ترانه‌های ماندگار او را با صدای داریوش اقبالی، ابراهیم حامدی و فرهاد و دیگران شنیده‌ایم. لازم به ذکر است که به هر حال این فهرست ارائه شده می‌توانست جامع‌تر باشد اما هر فهرستی نقص‌هایی دارد.
ایرج جنتی‌عطایی ترانه‌سرایی را در نوجوانی آغاز کرد. برای ترانه‌های اولیه‌اش، میلاد کیایی آهنگسازی می‌کرد که روزهای سه‌شنبه از یک برنامه آماتوری رادیو ایران پخش می‌شد. اولین کاری که به‌طور رسمی از او پخش شد ترانه‌ای بود به اسم «شِکوِه» که بر روی ملودی‌ای از سلیمان اکبری نوشته بود.
جنگل
پشت سر پشت سر پشت سر جهنمه /رو به رو رو به رو قتلگاه آدمه
در سال ۱۳۵۲ ایرج جنتی عطایی این ترانه را به یاد قیام سیاهکل نوشت، «ترانه جنگل» را با صدای داریوش اقبالی منتشر کرد. این ترانه در کنار ترانه‌های «بن‌بست» و «خونه»، ساواک را متوجه او کرد که به دستگیری او و داریوش در سال ۱۳۵۳ منتهی شد. این ترانه در فیلم «خورشید در مرداب» به کارگردانی محمد صفار استفاده شد.
پوست شیر
قلب تو قلب پرنده پوستت، اما پوست شیر / زندون تن و رها کن‌ای پرنده پر بگیر
این ترانه موضوعیتش برای فیلم «ذبیح» به کارگردانی محمد متوسلانی است و پراز استعاره و تمثیل و تشبیهه هست. داستان فیلم روایت ذبیح است که پس از پانزده سال از حبس آزاد می‌شود. او باج گیری بوده که با اقدس آشنا شده و در حمایت از او مرتکب قتل شده است. اقدس، در موقع دستگیری ذبیح، از او آبستن بوده، و حالا ذبیح به زادگاهش باز می‌گردد تا فرزندش جلال را بیابد.
از آنجایی که ذبیح (و یا انسان‌هایی شبیه ذبیح) دارای ظاهری خشن، ولی دارای روحی لطیف و رئوف بوده ترانه سرا ظاهرش را به پوست شیر و قلبش و روحش رو به قلب پرنده تشبیه می‌کند و در ادامه این مرگ غریبانه رو تشبیه می‌کند به آزادی این پرنده (روح) از پوسته دنیوی.
یاور همیشه مومن
ای به داد من رسیده تو روزهای خود شکستن / ای چراغ مهربونی تو شب‌های وحشت من
یاور همیشه مومن یک ترانه استثنایی و عاشقانه است، ساخت موسیقی این ترانه را فرید زولاند و تنظیم زنده یاد واوژان انجام داد. اردلان سرفراز درباره‌ی چگونگی سرودن این ترانه گفت: برای ترانه‌ی «یاور همیشه مومن» من و آقای عطایی با هم به اداره سانسور رفتیم. به هرحال ما راهش را بلد بودیم که چطور از سانسور رد شویم. ما بسیاری اصطلاحات را جایگزین می‌کردیم تا شعر به مرحله اجرا برسد و این اصلا به شورای شعر رادیو ربطی نداشت. پس از آن واروژن آهنگ را شنید و بسیار پسندید. ظرف یک هفته آهنگ را ضبط کردیم و بلافاصله همانجا هم آقای «عطایی» آن را دکلمه کردند که یکی از معروف‌ترین دکلمه‌های ایشان بشمار می‌آید.
همسفر
تو از کدوم قصه‌ای که خواستنت عادته / نبودنت فاجعه بودنت امنیته
این ترانه برای فیلم «همسفر» به کارگردانی مسعود اسداللهی است. داستان همسفر از این قرار بود که مردی، که رئیس شرکتی است، عاطفه را اغفال کرده، اما حاضر به ازدواج با او نیست. مراسم ازدواج عاطفه با جوانی دیگر به هم می‌خورَد و او که اختلال حواس پیدا کرده، تصمیم می‌گیرد از خانه‌ی پدری‌اش (غلامحسین) بگریزد.
فیلم «همسفر» در آن سال فروش بسیار بالایی در سینما‌های مختلف داشت و به موفقیت چشمگیری رسید.
فریاد زیرآب
ضیافت‌های عاشق را، خوشا بخشش، خوشا ایثار / خوشا پیدا شدن در عشق، برای گم شدن در یار
«فریاد زیر آب» فیلمی به کارگردانی سیروس الوند با بازی داریوش اقبالی است. عنوان فیلم بر اساس ترانه‌ای سروده ایرج جنتی‌عطایی با آهنگسازی بابک بیات و تنظیم کننده واروژان است.
مرتضی به مریم، خواهر دوست صمیمی اش عزت، علاقه دارد و عزت به دختری به نام آذر دل بسته است. عزت به تدریج در می‌یابد که آذر زنی معروفه است که برای نصیر و افرادش کار می‌کند و نصیر، پس از اطلاع از رفت و آمد‌های عزت و آذر، افرادش را وا می‌دارد تا عزت و مرتضی را تنبیه کنند.
ستاره سربی
ستاره های سربی، فانوسک های خاموش/ من و هجوم گریه، از یاد تو فراموش
«ستاره‌های سربی» یکی از پرفروش‌ترین آلبوم تاریخ موسیقی ایران است. همه آهنگ‌های این آلبوم را سیاوش قمیشی ساخته است. سه آهنگ شب گریه، آخر قصه و ستاره‌های سربی از جمله ترانه‌های این آلبوم است که ایرج جنتی عطایی سروده است.
«ستاره‌های سربی» یکی از پرفروش‌ترین آلبوم تاریخ موسیقی ایران است. همه آهنگ‌های این آلبوم را سیاوش قمیشی ساخته است. سه آهنگ شب گریه، آخر قصه و ستاره‌های سربی از جمله ترانه‌های این آلبوم است که ایرج جنتی عطایی سروده است.
سقف
تو فکر یک سقفم یه سقف بی روزن / یه سقف پا برجا محکم‌تر از آهن
فرهاد در سال ۱۳۵۶ ترانه «سقف» ایرج جنتی عطایی و با آهنگسازی اسفندیار منفردزاده را برای فیلم «ماهی‌ها در خاک می‌میرند» خواند.
«ماهی‌ها در خاک می‌میرند» چهارمین کار مشترک محمد دلجو و امیر مجاهد در مقام کارگردان و نویسنده بود. این فیلم که موضوعی اجتماعی دارد داستان فیلم پسری که پدرش کارگر شهرداری است،عاشق دختر ثروتمندی می‌شود. این فیلم محصولی از استودیو میثاقیه است.
عشق من عاشقم باش
تو غربتی که سرده تمام روز و شبهاش / غریبه از من و ما عشق من عاشقم باش
ترانه «عشق من عاشقم باش» که برای فیلم سینمایی «علف‌های هرز» ساخته شد، تفسیر همان «طلوع خوب خوشبختی» است که در دیگر ترانه فیلم («برادر جان») انتظار آن می‌رفت؛ ترانه‌ای پرشور برای «روز عاشق شدن» و تجربه «از عشق زنده بودن».
شرقی غمگین
ای شرقی غمگین بازم خورشید در اومد /کبوتر آفتاب روی بوم تو پر زد
متن این ترانه همراه با لایه ای از «تعهد» نیز به آن تنیده شده است. به جد می‌توان گفت که ترانه‌های عطایی در شهرت خوانندگان نقش به‌سزایی ایفا کرده است.
پل
برای خواب معصومانه‌ی عشق / کمک کن بستری از گل بسازیم
یکی از چند ترانه‌ی برتر تاریخ ترانه «برای خواب معصومانه ی عشق یا پل» را ایرج جنتی عطایی برای متن فیلم «ماه عسل» فریدون گله سرود. این ترانه به آهنگسازی و تنظیم واروژان اجرا شد.بسیاری از آفرینش‌های او مشهورتر از فیلم‌هایی است که او برایشان ترانه نوشته است.
