به گزارش نمکستان، روزنامه رسالت نوشت: «برخی کمی‌ها و کاستی‌ها گریبان نظام سلامت را گرفته است، همچون کمبود پرستار که قدمت آن به سه دهه می‌رسد. تعداد ناکافی پرستار در سیستم بهداشت و درمان که وظیفه تأمین سلامت جامعه را بر عهده دارد باعث شیفت‌های فشرده و اضافه‌کار اجباری و افت کیفیت خدمات درمانی می‌شود. این مسئله با وقوع موج هشتم کرونا و سه‌رقمی‌شدن تعداد مبتلایان روزانه و افزایش شهرهای پرخطر کرونایی تشدید شده است. این زخم کهنه در موج‌های قبلی سرباز کرد؛ زخمی که هیچ‌گاه درمان نشد و با تزریق مُسکن در قالب قراردادهای موقت برای حل کوتاه‌مدت آن اقدام شد و سپس با فروکش‌کردن موج‌های کرونا، اخراج و تعدیل پرستاران کلید خورد.
با شروع همه‌گیری کرونا، کمبود نیروی پرستار بیش از هر زمان دیگری به چشم آمد و وزارت بهداشت از پرستارانی که دوران طرح خود را می‌گذراندند دعوت کرد به کمک کادر درمان بیایند.
سعید نمکی، وزیر بهداشت وقت، به آنان وعده داد که در اولویت استخدام قرار می‌گیرند. بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت فعلی، نیز با آغاز مسئولیتش این وعده را بر زبان آورد اما به آن عمل نکرد. به این ترتیب نوع استخدام آنها معضل دیگری را به همراه داشت و عمده قراردادهایی که با این پرستاران منعقد شد در قالب نیروهای طرحی، تمدید طرح و حتی ۸۹روزه بود. «قرارداد موقت ۸۹روزه» همان‌طور که از نام و مدت آن پیداست، برای دولت هیچ‌گونه تعهد استخدامی ایجاد نمی‌کند و به همین دلیل، وزارت بهداشت با فروکش‌کردن همه‌گیری کرونا، وعده‌های خود را به فراموشی سپرد و پرستاران طرحی را تعدیل کرد. تیرماه امسال یوسف رحیمی، عضو شورای عالی سازمان نظام پرستاری، از این اتفاق به عنوان تلخ‌ترین صحنه این روزها یاد کرد و گفت: «در حال حاضر مهم‌ترین دغدغه جامعه پرستاری تبدیل وضعیت نیروهایی است که طرحشان تمام شده است و مجبورند بیمارستان را ترک کنند.»
در حال حاضر نشانه‌های بروز موج دیگری از کووید همراه با سویه‌های جدید در ایران آشکار شده و باری دیگر موارد شناسایی بیماران جدید در کشور سه‌رقمی شده و بر این اساس مسئولان نسبت به افزایش شمار مبتلایان در روزهای آینده و لزوم آمادگی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هشدار می‌دهند و این در حالی است که کمبود ۱۰۰ هزار نیرو در وزارت بهداشت به معضلی جدی بدل شده و سیف‌الله مرادی، مدیر کل منابع انسانی، این کمبود نیروی شدید را پیش‌بینی کرده است.
در همین حال از ۱۷هزار پرستاری که طرحشان با شیوع کرونا همزمان بود، حدود ۱۰ هزار نفر خانه‌نشین شدند که سازمان نظام پرستاری این مسئله را بزرگ‌ترین بداخلاقی نظام سلامت توصیف کرده است. اسفندماه ۱۴۰۰ رسانه‌ها از قول محمد شریفی‌مقدم، دبیر کل خانه پرستار، نوشتند، کمبود نیروی پرستار در مراکز درمانی میزان خطای کار را افزایش داده است؛ در حالی که بیش از ۱۰۰ هزار پرستار در ایران بیکارند. مطابق اظهارات شریفی‌مقدم به دلیل بازنشستگی، مهاجرت و ترک کار نیروهایی از گردونه خدمت خارج‌شده‌اند اما هیچ استخدامی انجام نشده است. این مسئله در کنار سیل مهاجرت‌ها بیش از پیش کمبود نیروی انسانی در وزارت بهداشت را تشدید کرده است؛ به طوری که حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، پنج خردادماه امسال اعلام کرد: فقط در دو سال گذشته نزدیک به شش هزار پزشک و پرستار ایران را ترک کردند.
این خبر برای حمیدرضا عزیزی، معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری، تلخ و ناگوار است زیرا اگر نتوانیم نیروی پرستار را حفظ و به آنها امنیت شغلی بدهیم، از کشور کوچ می‌کنند. عزیزی از تعدیل گسترده پرستاران هم به عنوان خبری تلخ و آزاردهنده یاد می‌کند: «در ایام فراگیرشدن کرونا که فضای روانی خاصی هم بر جامعه حاکم بود، برخی نیروهای پرستاری در قالب نیروهای طرحی، تمدید طرح و حتی ۸۹روزه بر اساس نیاز کشور پای کار ایستادند اما با فروکش‌کردن آمار ابتلا به کرونا بسیاری از آنها که نیروهای طرحی و تمدید طرحی بودند از کار بیکار شدند.»
بر این اساس معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری در موج جدید بیماری خواستار به‌کارگیری دوباره پرستاران برای خدمت به بیماران در بیمارستان‌ها شده است.
محمدمیرزابیگی، رئیس کل سازمان نظام پرستاری، هم با طرح این خواسته می‌گوید: «در جلسه روز پرستار که با حضور رئیس‌جمهوری در سالن اجلاس سران برگزار شد، نیازهای جامعه پرستاری از جمله لزوم برگشت نیروهای طرحی و تمدید طرح ایام کرونا مطرح و در خصوص وضعیت ۱۷هزار پرستار فعال در ایام کرونا تصمیم‌گیری شد. به این ترتیب برای بازگشت به کار این پرستاران به مصوبه مجلس نیازی نیست.»
مقایسه تعداد پرستار در ایران و جهان
معیارهای مختلفی برای اعلام تعداد پرستار در کشورهای مختلف وجود دارد؛ نسبت پرستار به تخت بیمارستانی، پرستار به جمعیت و پرستار به پزشک از جمله شاخص‌های استاندارد جهانی است که در کشورهای مختلف اعداد متفاوتی دارد.
«سازمان نظام پرستاری» با ارائه گزارشی، وضعیت نیروی انسانی حوزه پرستاری در ایران و جهان را تشریح کرده است که مطابق این گزارش تعداد پرستار به ازای جمعیت در کشورهای مختلف جهان نشان از رتبه پایین ایران در زمینه تأمین نیروی انسانی کافی در رشته پرستاری در نظام سلامت دارد. در حالی که در کشوری مانند نروژ به ازای هر هزار نفر جمعیت ۱۸ پرستار وجود دارد، نسبت پرستار به ازای هر هزار نفر جمعیت در ایران ۱.۵ نفر است. ایران از این نظر از کشورهایی چون مصر، ترکیه، عمان، امارات، کویت، قطر و … در رتبه پایین‌تری قرار دارد.
بر مبنای این گزارش، رئیس‌کل سازمان نظام پرستاری درباره کمبود پرستار و استانداردنبودن نسبت پرستار به جمعیت، تخت بیمارستانی و پزشک می‌گوید: «توجه به استانداردهای تعداد پرستار در سازمان بهداشت جهانی و دیگر استانداردهای جهانی مهم است اما باید استاندارد بومی خودمان را داشته باشیم. برخی کشورها به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور، بالغ بر هشت نفر پرستار دارند. حالا اگر این نسبت در ایران هشت یا هفت یا شش نیست دیگر دو نباید باشد. ما باید نیاز واقعی هر یک از بخش‌های خصوصی، دولتی، نیمه‌دولتی، تأمین اجتماعی، نیروهای مسلح و … را به پرستار به طور شفاف مشخص کنیم. بر این اساس سازمان نظام پرستاری، وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی مکلف شده‌اند که استاندارد نسبت پرستار به ازای جمعیت، پرستار به بیمار، به تخت و پزشک را مشخص و تعریف کنند. نباید اینطور باشد که همزمان با کمبود شدید نیرو، با پرستاران بیکار مواجه باشیم. ظرفیت رشته پرستاری در دانشگاه‌ها نیز باید به گونه‌ای باشد که نه کمبود داشته باشیم و نه سرریز وجود داشته باشد.»
مطابق آمارهای موجود که از قول میرزابیگی روایت‌شده، در کشور به ازای هر تخت بیمارستانی ۲/۵پرستار لازم است که شامل ۱/۸نفر پرستار دانشگاهی و ۰/۷ نفر نیروی غیر حرفه‌ای می‌شود و بر مبنای آمار وزارت بهداشت که در سایت نظام پرستاری منعکس شده، «در حال حاضر تعداد پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در کشور، در استان‌های مختلف در بازه ۰/۶ تا ۱/۵نفر است. یعنی به ازای هر تخت بیمارستانی در برخی استان‌ها ۰/۶ نفر پرستار (کمتر از یک پرستار) و در برخی استان‌های دیگر ۱/۵ پرستار (بیشتر از یک پرستار به صورت میانگین) وجود دارد.»
کمبود ۱۰۰ هزار نیروی پرستاری در کشور
بر این اساس می‌توانیم بگوییم که کشور با کمبود شدید نیروی پرستاری روبه‌رو است؛ آن هم در شرایطی که طی سال‌های اخیر و بر اساس اعلام وزارت بهداشت «فقط در پنج سال گذشته بیش از ۴۰ هزار تخت بیمارستانی به مراکز درمانی نظام سلامت کشور اضافه شده است.»
اخیرا دکتر عباس عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، همزمان با گسترش تخت‌های بیمارستانی، از کمبود ۱۰۰ هزار نیروی پرستاری در کشور خبر داده و می‌گوید: اگر توان جذب سالانه حداقل ۲۰ هزار پرستار را داشته باشیم، حداقل پنج سال طول می‌کشد که به وضعیت بهتری برسیم.
به گفته او راه حل این مشکل، اجازه افزایش جذب نیروهای پرستاری به میزان حداقل سالانه ۱۰ هزار نفر یعنی معادل خروجی دانشکده‌های پرستاری است. البته این کمبود زمانی با این وضعیت جبران می‌شود که افزایش تخت‌های بیمارستانی و خروجی و بازنشستگی پرستاران و مشکلات دیگر را نداشته باشیم که اگر همه این‌ها را هم لحاظ کنیم سالانه به جذب حداقل ۱۰ هزار پرستار نیاز داریم که طی ۱۰ سال بتوانیم کمبود پرستاران کشور را جبران کنیم.
مسئله نیروی انسانی در سیستم بهداشت و درمان از چنان اهمیتی برخوردار است که مقام معظم رهبری سال گذشته در روز پرستار بر این موضوع تأکید کردند. ایشان در سخنان خود عنوان کردند: «یک مطالبه مهم کمبود پرستار است، به آن مقداری که مورد نیاز است. حالا در آمارهایی که به ما نشان می‌دهند، مقایسه با متوسط جهانی است. من به آن کاری ندارم. ممکن است متوسط جهانی درست باشد، ممکن است غلط باشد. من نیاز را کاردارم. ما به آن تعدادی که امروز نیاز تخت‌های بیمارستانی ما است، پرستار نداریم. حالا بعضی می‌گویند صد هزار نفر، بعضی می‌گویند کمتر، بعضی می‌گویند بیشتر. من عدد معین نمی‌کنم چون به طور دقیق خبر ندارم اما می‌دانم که ما کمبود پرستار داریم. باید سرانه پرستار نسبت به آنچه نیاز هست تکمیل بشود. خیلی پایین است. البته این، از جمله کارهایی که در ظرف یک ماه و دو ماه انجام بگیرد نیست؛ یک مقدار زمان‌بر است اما در همان زمان مناسب باید این کار ان‌شاءالله انجام بگیرد.»
بر اساس تأکیدات مقام معظم رهبری، افزایش نیروی پرستار با هدف بهبود خدمت‌رسانی و کاهش فشار مضاعف بر کارکنان نظام سلامت امری ضروری است. در شرایطی که روزبه‌روز کرونا با قدرت بیشتری صدها نفر را قربانی می‌کرد، پرستاران پای کار ایستادند. به‌هم‌پیوستگی موج اول، دوم و سوم کرونا پرستاران را دچار تنیدگی شغلی کرد و فرصت بازیابی را از آنان گرفت و این در حالی است که آنها کوتاه‌مدت استخدام شدند و با گذر از دوره بحران، قراردادهایشان تمدید نشد. دبیر کل خانه پرستار بارها از این مسئله گلایه کرده و آن را اوج بی‌اخلاقی خوانده است.
محمد شریفی‌مقدم با انتقاد از سیاست وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی مبتنی بر قراردادهای موقت بیان می‌کند: «طبق این سیاست از حدود ۲۰ سال پیش به سمت قراردادهای موقت رفته‌اند. در حالی که در سال ۹۲، نه پرستار شرکتی در مراکز درمانی وجود داشت و نه پرستار بیکار. اما در ۹ سال نزدیک به ۱۰۰ هزار پرستار بیکار شدند و استخدام هم تقریبا در این مدت، تنها مربوط به سال ۹۹ می‌شود که فقط ۳۰درصد ۳۹ هزار نفر یعنی حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار پرستار جذب شدند. همه این‌ها در شرایطی است که در این مدت، ۴۰ هزار تخت به بیمارستان‌ها اضافه شد.»
کمبود نیروی انسانی به عنوان مشکل جدی پرستاران و مطالبه جامعه مطرح است و آنطور که شریفی‌مقدم می‌گوید: «استاندارد نیروی انسانی ما یک‌دوم حداقل استاندارهای جهانی است. یعنی کف استاندارهای جهانی می‌گوید به ازای هر هزار نفر باید سه پرستار داشته باشیم که این در کشور ما یک و نیم است؛ یعنی نصف حداقل استاندارهای جهانی. به گفته سازمان بهداشت جهانی کمبود نیروی پرستار ارتباط مستقیمی با افزایش مرگ‌ومیر دارد. بنابراین کمبود نیروی پرستار آسیب مستقیمی به مردم می‌زند.»
در همین راستا دبیر کل خانه پرستار تأکید می‌کند: «نیروی انسانی مهم‌ترین نقش را در نظام سلامت ایفا می‌کند و به عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی شناخته می‌شود. اگر تعداد پرستاران ما به میزان دو برابر افزایش یابد، تازه مردم ما در شرایط معمولی حداقل مراقبت‌ها را دریافت می‌کنند. اما شما می‌بینید که امسال هیچ آزمونی برای جذب نیروی پرستار برگزار نشده و در هفت سال اخیر تنها سال ۱۳۹۹ حدود ۱۳ هزار پرستار جذب شدند.»
تشدید شکاف بی‌اعتمادی میان جامعه پرستاری و مسئولین وزارت بهداشت
شریفی‌مقدم توضیح می‌دهد: «بیشترین خدماتی که باید بیماران کرونایی دریافت کنند، خدمات مراقبتی است، بنابراین بار رسیدگی بر دوش پرستاران است؛ چرا که پزشکان تنها بیماران را ویزیت و علائمشان را پایش می‌کنند و با سایر موارد مراقبتی بیمار کاری ندارند. بر این اساس مسئولان نظام سلامت در موج‌های مختلف کرونا باید نیرو جذب کنند که در این ارتباط امنیت شغلی بسیار اهمیت دارد. اما در هفت موج گذشته، این امنیت شغلی تأمین نشده و هم‌اکنون در موج هشتم، به خاطر عدم تحقق وعده‌ها و مطالبات، شکاف بی‌اعتمادی میان جامعه پرستاری و مسئولین وزارت بهداشت عمیق‌تر شده و این ناشی از نافرجام‌ماندن وعده‌های گذشته است. مسئله تأمین نیروی انسانی در حوزه پرستاری مشکلی ۳۰ ساله است و با پشت سر گذاشتن هفت موج کرونا و وقوع موج هشتم باری دیگر بر این مسئله تأکید می‌شود؛ زخم کهنه‌ای که در بدو شیوع کرونا سرباز کرد و از آنجا که نگاه مسئولین نظام سلامت به موضوع جذب پرستار منطقی و کارشناسی نیست، به هنگام بروز مشکل و اوج‌گیری کرونا به سراغ مُسکن می‌روند که آن هم به‌کارگیری نیرو در قالب قراردادهای موقت است. در موج‌های قبلی کرونا، نیروهای طرحی را به کار گرفتند و هر سه ماه قرارداد آنها را تمدید کردند، سپس پرستاران ۸۹روزه را به کار گرفتند که این اوج بداخلاقی است. پرستاران ما به‌ویژه در موج‌های اول تا سوم با وجود کمبود تجهیزات و امکانات جانشان را کف دست گرفتند اما وزارت بهداشت آنها را در قالب قراردادهای ۸۹روزه استثمار کرد. در صورتی که با انعقاد قرارداد ۹۰روزه، آنها از حداقل‌های قانون کار بهره‌مند می‌شدند، لذا پرستاران ما اکنون با آغاز موج هشتم به‌شدت بی‌انگیزه و فرسوده‌اند و تمایلی به ایفای نقش ندارند.»
دبیر کل خانه پرستار پیش‌بینی می‌کند که با پشت سر گذاشتن موج هشتم، باز هم شاهد تعدیل و اخراج پرستاران خواهیم بود. او این مسئله را به عنوان سیاست غلط نظام سلامت ذکر کرده و می‌گوید: «در بزنگاه‌های حساس و مواقع بحرانی، پرستار را در قالب قراردادهای موقت جذب کرده و با گذر از بحران به تعدیل و اخراج گسترده دست می‌زنند.»
حال آن که به گفته اعضای شورای عالی سازمان نظام پرستاری، کمبود نیروی انسانی در این بخش به یکی از موانع جدی خدمتی تبدیل شده و صدمات جبران‌ناپذیری را به بخش پرستاری و مراکز درمانی کشور وارد کرده است.»
