هر شخصی باید کمک های اولیه برای سوختگی را بداند تا در زمان سوختگی های خفیف یا شدید، پیش از مراجعه به پزشک، شدت سوزش و درد را کاهش دهد. سوختگی یکی از حوادث مهم و زیانبار جانی و مالی است که هر ساله تعداد زیادی کشته و مجروح بر جای می گذارد. سوختگی در ایران بسیار شایع است؛ به گونه ای که مردم ایران ۸ برابر متوسط جهانی دچار سوانح سوختگی می شوند. علاوه بر این سوختگی ها هزینه های درمانی بسیار زیادی را به خانواده ها تحمیل می کنند که علی رغم تلاش های فراوان در این زمینه، علاوه بر تغییرات ظاهری، مشکلاتی را برای همیشه به همراه خواهند داشت.
به صورت کلی سوختگی از جمله مشکلات رایجی است که بدون تردید برای همه ما پیش آمده است. همه ما حداقل یک بار دچار سوختگی خفیف شده ایم؛ به ویژه در دوران کودکی. سوختگی علاوه بر سوزش و درد، آسیب های شدید پوستی را به همراه خواهد داشت. بنابراین اگر اطلاعات کاملی در زمینه این قبیل آسیب ها نداشته باشیم، ممکن است سلامتی ما در معرض خطرات جدی قرار بگیرد. در ادامه مطلب به انواع سوختگی، راه های پیشگیری از آن و کمک های اولیه برای سوختگی خواهیم پرداخت.
منظور از سوختگی چیست؟
منظور از سوختگی نوعی جراحت پوست یا غشاهای مخاطی بدن، دستگاه گوارش، معده و … است که در نتیجه گرما یا سرمای بیش از حد مواد شیمیایی، جریان برق و …ایجاد می شود. سوختگی شدید ممکن است تنها به زخم ها و جراحت سطحی ختم نشود و ساختمان کلی پوست، استخوان ها، اعصاب و ماهیچه ها و … را دچار آسیب های جدی نماید. به صورت کلی سوختگی بدن نوعی آسیب دیدگی در بافت بدن است که با یک ماده جوش آمده، برخورد با شعله آتش، دود سیگار، مواد شیمیایی و قرار گرفتن در معرض نور خورشید یا دیگر امواج ایجاد می شود. سوختگی از نظر میزان شدت و علت بروز آن به انواع مختلفی تقسیم می شود که در ادامه به هریک اشاره خواهیم کرد.
آشنایی با انواع سوختگی
انواع سوختگی بر حسب عمق آسیب وارده به پوست دارای سه درجه اصلی است:
۱. سوختگی درجه اول یا سطحی
این نوع سوختگی، تنها قسمت بیرونی پوست را دچار آسیب می کند. در چنین حالتی پوست گرم، دردناک، قرمز و در زمان لمس به شدت حساس است و ناحیه آسیب دیده با فشار ملایم انگشت نیز رنگ پریده می شود. در حالت کلی سوختگی های درجه اول ابتدا بسیار دردناک هستند، اما در عرض چند روز بدون این که اثری از خود به جا بگذارند، بهبود می یابند. مهم ترین علائم این سوختگی، درد، تورم یا التهاب جزئی، قرمزی پوست بدون ایجاد تاول، خشکی و پوسته پوسته شدن در مرحله بهبودی سوختگی است.
اگر قسمت وسیعی از پوست دچار سوختگی شده باشد یا ناحیه سوختگی روی زانو، مچ پا، شانه، صورت، ستون فقرات و … باشد، باید به پزشک مراجعه کنید. البته در بیشتر موارد سوختگی های درجه اول در منزل قابل درمان هستند. درمان سوختگی درجه اول به شرح زیر است:
- فرو بردن زخم در آب سرد به مدت ۵ دقیقه
- استفاده از لیدوکائین
- مصرف ایبوپروفن یا استامینوفن
- استفاده از پماد آنتی بیوتیک و پانسمان بر روی ناحیه آسیب دیده
۲. سوختگی درجه دوم یا متوسط
سوختگی درجه دوم معمولا جدی تر از سوختگی درجه یک است و آسیب بیشتری به بدن وارد می سازد. در این نوع سوختگی تقریبا تمام پوست بیرونی به همراه قسمتی از پوست میانی آسیب می بیند. در محل سوختگی، پوست نمای صورتی یا لکه دار پیدا می کند که معمولا با درد شدید، تورم، تاول و ترشح همراه است. از آن جایی که این قبیل جراحت ها بسیار حساس هستند، باید حتما تمیز نگه داشته شوند. به این صورت که به درستی پانسمان شوند تا عفونت ایجاد نشود.
مدت زمان بهبودی در این سوختگی به طور معمول طولانی تر است. در بیشتر موارد سوختگی های درجه دو ظرف دو هفته بهبود می یابند؛ اما گاهی اوقات ممکن است سه هفته نیز طول بکشند. اگرچه جای زخم این قبیل سوختگی ها باقی نمی ماند، اما ممکن است رنگ پوست دچار تغییر شود. این سوختگی با علائمی مانند تاول و ضخیم شدن اندک پوست همراه است. در حالت کلی درمان سوختگی درجه دوم شامل مورارد زیر خواهد بود:
- فرو بردن زخم در آب سرد به مدت ۱۵ دقیقه
- استفاده از کرم آنتی بیوتیک برای تاول ها
- مصرف قرص ایبوپروفن یا قرص استامینوفن
چنانچه سوختگی منطقه وسیعی از پوست صورت، دست ها، کشاله ران و … را درگیر کند، باید هرچه سریع تر به متخصص پوست مراجعه کنید.
۳. سوختگی درجه سوم یا عمیق
سوختگی های درجه سوم بسیار شدید هستند. در این نوع سوختگی پوست به طور کامل تخریب می شود و حتی ممکن است بافت های زیرین پوست مانند عضلات، چربی و استخوان دچار آسیب شوند. رنگ پوست بعد از این سوختگی کاملا متفاوت بوده و ممکن است سیاه، سفید، زرد مایل به قهوه ای یا کاملا شفاف باشد. بسیاری از افراد تصور می کنند که این نوع سوختگی با درد زیادی همراه است؛ اما جالب است بدانید که در این درجه از سوختگی امکان دارد اعصاب فرد از بین برود و او هیچ دردی را احساس نکند. به همین خاطر باید هرچه سریع تر به پزشک مراجعه شود تا درمان این درجه از سوختگی تحت نظر پزشک متخصص انجام شود. از مهم ترین علائم این سوختگی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضخیم شدن گسترده پوست با ظاهر چرمی
- برجسته شدن بافت پوست
- زغالی شدن رنگ پوست
- مومی و سفید شدن پوست
- قهوه ای تیره شدن رنگ پوست
- ایجاد تاول
هم چنین علاوه بر سه نوع اصلی سوختگی، سوختگی از نوع درجه ۴ نیز وجود دارد که بسیار شدید بوده و علاوه بر علائم سوختگی درجه سوم، درگیری استخوان ها و تاندون ها را نیز به همراه دارد.
علت سوختگی
اکنون که با درجه های مختلف سوختگی آشنا شدید، بهتر است به انواع علت های سوختگی بپردازیم:
- سوختگی حرارتی: به طور معمول این سوختگی ناشی از منابع حرارتی خارجی مانند مایعات داغ، فلزات داغ، بخار آب و شعله آتش است.
- سوختگی شیمیایی: سوختگی های شیمیایی ناشی از سوختگی با مواد شوینده یا حلال ها، مواد قلیایی و اسیدهای قوی هستند.
- سوختگی تابشی: این نوع از سوختگی ناشی از پرتوهایی مانند اشعه ایکس و آفتاب سوختگی است.
- سوختگی الکتریکی: این سوختگی ناشی از جریان الکتریکی، جریان مستقیم (DC) و جریان متناوب (AC) است.
بهتر است بدانید که درجه سوختگی ارتباطی با علت آن ندارد. به طور مثال، سوختگی با آب جوش ممکن است باعث ایجاد هر سه نوع سوختگی شود.
کمک های اولیه برای درمان سوختگی
برای انواع سوختگی ها لازم است کمک های اولیه را بدانید و تا زمان رسیدن به بیمارستان، آن ها را انجام دهید. به صورت کلی کمک های اولیه برای سوختگی به شرح زیر است:
کمک های اولیه برای سوختگی با مواد شیمیایی
سوختگی با مواد شیمیایی یکی از جدی ترین و خطرناک ترین انواع سوختگی است که در سطح کم و عمق زیادتری بدن را دچار سوختگی می کند و معمولا در محیط های کاری مانند کارخانه های مواد شیمیایی اتفاق می افتد. به منظور حذف عامل سوختگی در سوختگی های شیمیایی ابتدا باید لباس های آلوده فرد را از تن او جدا کنید و محل آسیب دیده را با آب فراوان بشویید. سپس به ارزیابی بیمار از نظر علائم حیاتی، شوک و … بپردازید.
اقدامات اولیه برای درمان سوختگی با مواد شیمیایی در بسیاری موارد شبیه به سوختگی با آتش است. تنها تفاوت آن در این است که چون عامل سوزاننده، آتش نیست که با سرد کردن خاموش شود، نیاز است که محل سوختگی به مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه با آب فراوان شسته شود و سپس با انجام مراقبت های اولیه، فرد مصدوم به مراکز درمانی منتقل شود.
یکی از نکات مهم در خصوص سوختگی چشم با مواد شیمیایی این است که حتما توجه کنید که در زمان شستشوی هر چشم، آب آلوده در نتیجه شستشو از جانب بیرونی چشم خارج شود تا چشم دیگر آلوده نگردد. در صورت وجود جسم خارجی در چشم حتما با نوک دستمال تمیز آن را به آرامی خارج کنید و سپس چشم را توسط گاز استریل پانسمان کرده و فرد حادثه دیده را هرچه سریع تر به مراکز درمانی منتقل نمایید.
کمک های اولیه برای سوختگی با حرارت
سوختگی با حرارت یکی از شایع ترین انواع سوختگی است و بیشتر سوختگی ها از این نوع هستند. به منظور حذف عامل سوختگی در مواردی که عامل سوزاننده آتش است، ابتدا آتش را به وسیله آب سرد خاموش کنید. از دویدن فرد در حال سوختن جلوگیری کنید و لباس های مستعد آتش گرفتگی را هرچه سریع تر از تن او خارج کنید. مجروح را از نظر علائم حیاتی و شوک کنترل کنید و اقدامات درمانی زیر را انجام دهید:
- بیمار را بر روی سطحی از بدن که سوختگی نداشته یا میزان کمتری سوختگی دارد، دراز کنید.
- وسایل آلوده را از بدن فرد حادثه دیده جدا کنید. توجه کنید که لباس های چسبیده به زخم را به هیچ عنوان جدا نکنید. (در سوختگی با قیر بلافاصله محل را با آب سرد خنک کنید و هرگز سعی نکنید قیر را از محل سوختگی بردارید).
- ناحیه سوختگی را به وسیله آب تمیز و خنک شستشو دهید.
- محل جراحت را با گاز استریل پانسمان کنید.
- اگر بیمار در وضعیتی است که امکان نوشیدن مایعات را دارد و زمان کافی نیز در اختیار شما است، بهتر است به مصدوم مایعات بدهید. (در این خصوص برای بزرگسالان نصف لیوان، کودکان ۱ تا ۱۲ سال، ۱/۴ لیوان و کودکان کمتر از ۱ سال نیز ۱/۸ لیوان مناسب است).
- فرد حادثه دیده را به اولین مرکز درمانی انتقال دهید.
کمک های اولیه برای سوختگی با برق
در حالت کلی سوختگی با جریان برق عمق زیادی دارد و می تواند به بافت های داخلی بدن آسیب جدی وارد کند. حذف عامل سوختگی در این موارد، قطع جریان برق یا جدا کردن فرد مصدوم به وسیله یک عایق از جریان الکتریسته است. به منظور درمان سوختگی با جریان برق، بهتر است کمک های اولیه زیر را انجام دهید و فرد را هرچه سریع تر به بیمارستان منتقل کنید:
- در صورت سوختن فرد با برق خانگی با ولتاژ ۲۲۰ تا ۲۴۰ ولت، منبع تغذیه را خاموش کنید. هم چنین می توانید به کمک یک صندلی چوبی یا یک تکه چوب بلند، منبع برق را از فرد جدا کرده و او را هرچه سریع تر به بیمارستان منتقل کنید.
- در صورت سوختن فرد با برق با ولتاژ بسیار بالا (برق صنعتی سه فاز حدود ۱۰۰۰ ولت یا بیشتر)، به هیچ عنوان به دنبال جدا کردن فرد از منبع برق نباشید. بنابراین باید سریع تر با مراکز درمانی تماس بگیرید تا خودشان را رسانده و به شما یادآور شوند پیش از آمدن آن ها چه اقداماتی برای سوختگی با برق انجام دهید.
کمک های اولیه برای سوختگی با تشعشعات
این سوختگی معمولا به وسیله اشعه های با طول موج پایین ایجاد می شود که متداول ترین آن سوختگی با اشعه خورشید است. این سوختگی ممکن است در اثر تماس طولانی با پرتو فرابنفش (پرتو ایکس، پرتو درمانی یا جوشکاری با قوس الکتریکی) به وجود آید. این قبیل سوختگی ها نیز همانند سوختگی های دیگر درمان می شوند. سوختگی های ناشی از اشعه زیان بار خورشید یکی از شایع ترین انواع سوختگی است که معمولا قابل پیشگیری بوده و در بیشتر موارد سطحی است. سوختگی های ناشی از تابش خورشید نیاز چندانی به درمان های جدی و مراجعه به اورژانس ندارد. اما در موارد خاص و در افرادی که مشکلات پوستی شدیدی دارند، ممکن است با عمق و وسعت بیشتری همراه باشند. در چنین مواردی فرد مصدوم علاوه بر انجام کمک های اولیه برای سوختگی، باید به مراکز درمانی منتقل شود.
نکته مهمی که در خصوص تشعشعات اتمی اهمیت دارد، حفظ سلامت فرد امدادگر است. تجهیزات و پوشش امدادگر باید به گونه ای باشد که او را از آسیب های تشعشعات حفظ کند. در مرحله بعد برای حذف عامل سوختگی، باید به رفع آلودگی مصدوم و ارائه کمک های اولیه برای سوختگی توجه شود. یکی از مهم ترین مراحل در این قبیل سوختگی ها، انتقال فرد حادثه دیده به مراکز درمانی است که به خاطر آلودگی، این کار باید تحت شرایط کنترل شده و توسط نیروهای متخصص صورت گیرد.
کمک های اولیه لازم برای آفتاب سوختگی
به طور معمول اغلب کودکان در فصل تابستان دچار آفتاب سوختگی می شوند. برای درمان آفتاب سوختگی باید موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- به سایه بروید.
- آب و مایعات فراوان بنوشید.
- دوش گرفتن با آب خنک را فراموش نکنید.
- حواس تان به علائم گرمازدگی مثل استفراغ، سرگیجه و نبض سریع باشد.
- لوسیون مخصوص آفتاب سوختگی را همراه خود داشته باشید.
بهترین زمان مراجعه به پزشک چه موقع است؟
در صورت بروز هریک از موارد زیر به پزشک متخصص مراجعه کنید:
- سوختگی صورت
- سوختگی های بزرگ یا عمیق
- سوختگی اندام های تناسلی
- سوختگی پوست همراه با تاول
- سوختگی دست همراه با تاول
- سوختگی ناشی از مواد شیمیایی یا الکتریکی
- سوختگی کودکان کمتر از ۵ سال، افراد مسن و زنان باردار
- شوک شدن فرد حادثه دیده
- استنشاق دود یا بخار داغ
- سابقه بیماری مهمی مانند دیابت، بیماری قلبی، کبدی یا ریوی در فرد حادثه دیده
بهترین راه های درمان سوختگی چیست؟
درمان سوختگی با توجه به شدت و علت آن دارای انواع مختلفی است که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:
۱. درمان سوختگی های جزئی
در زمان بروز سوختگی های جزئی تنها کافی است محل سوختگی را خنک نگه دارید. سپس محل سوختگی را به خوبی تمیز کنید. اگر محل تاول زده بود، از ترکاندن آن ها خودداری کنید. این تاول ها معمولا طی چند روز کاملا از بین می روند.
۲. درمان سوختگی های عمیق و جدی
در سوختگی های جدی باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. به صورت کلی پزشک اقدامات زیر را برای درمان سوختگی انجام خواهد داد:
- بررسی مرتب پانسمان برای جلوگیری از عفونت
- بررسی اندازه و عمق سوختگی
- استفاده از ایبوپروفن یا استامینوفن برای تسکین درد
- تمیز کردن محل سوختگی به منظور جلوگیری از ایجاد تاول
- پانسمان ناحیه سوخته به کمک پد گاز استریل و باند
- تزریق واکسن کزاز بنا به تشخیص پزشک و بسته به نحوه سوختگی
- ارجاع مصدوم به بخش سوانح و سوختگی تخصصی در بیمارستان به تشخیص پزشک
۳. درمان سوختگی های همراه با تاول
به منظور درمان سوختگی همراه با تاول، به هیچ عنوان نباید تاول های خود را بترکانید. با مراجعه به پزشک، وی تشخیص خواهد داد که این تاول ها احتیاج به تخلیه دارند یا خیر!
نگاهی به روش های پیشگیری از سوختگی
به جرأت می توان گفت بهترین راه درمان سوختگی، جلوگیری از بروز آن است. کودکان ما در معرض آسیب های ناشی از سوختگی قرار دارند و بهتر است با رعایت برخی نکات ساده، آن ها را این قبیل آسیب ها در امان نگه داریم. برخی از مهم ترین اقدامات که می توانند به پیشگیری از سوختگی کمک کنند، عبارت اند از:
- دور نگه داشتن کودکان از آشپزخانه در زمان آشپزی کردن
- دور کردن کبریت و فندک از دسترس کودکان
- دور نگه داشتن مواد شیمیایی از دسترس کودکان
- دور انداختن کابل های برق یا سیم لخت
- قرار دادن یک کپسول آتش نشانی در نزدیکی آشپزخانه
- قرار دادن دستگیره قابلمه رو به پشت گاز
- نگه داشتن دمای آبگرمکن زیر ۱۲۰ درجه فارنهایت
- آزمایش سنسورهای حساس به دود
- تعویض سنسورهای تشخیص دود هر ۱۰ سال یک بار
- پوشاندن پریزهای برق
- چک کردن پرزگیرهای سشوار به طور مرتب
امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات درمان سوختگی با بخار، درمان سوختگی با روغن، از بین بردن جای سوختگی، آموزش پانسمان سوختگی و شستن جای سوختگی را نیز مطالعه فرمایید.
