در این مقاله قصد داریم تا به معرفی سعدی شیرازی، شاعر بزرگ و نویسنده توانمند ایرانی بپردازیم که از معروف ترین شخصیت های ادبی قرن هفتم هجری قمری در کل دنیا به شما می رود. او آثاری بی نظیر از خود به جای گذاشته که دوستداران حوزه غزل و همچنین افراد علاقمند به عرفان از آثار او بهره و استفاده های معنوی بسیار زیادی داشته اند.
فهرست موضوعات این مطلب
سعدی شیرازی مثل دیگر شاعران نامدار ایران زمین، درست همانند فردوسی بزرگ، مولانا، حافظ و دیگر شاعران و ادیبان محبوب در سراسر کره خاکی مشهور بوده و با وجود اینکه از زمانه زیستن او قرن ها می گذرد هنوز هم نام او بر زبان و قلب عاشقان فرهنگ و ادب جاری می باشد. غزل هایی که او با موضوع عشق و عاشقی سروده است شهرت زیادی در دنیا داشته و نثر و نظمی که برای خلق همه آثار سعدی مورد استفاده قرار گرفته است بسیار ساده و روان است که همین سادگی لحن سعدی را به چهره ای متفاوت و متمایز تبدیل کرده است!
گلستان و بوستان سعدی دو مورد از کتاب هایی هستند که او یکی را به نظم و دیگری را به نثر نوشته است و جزو آن دسته از کتاب های پارسی هستند که هزاران هزار بار در طول سال ها مجددا رونویسی شده و یا به چاپ رسیده اند. آثار سعدی به طور کلی نسبت به آثار اکثر ادیبان و شاعران و نویسندگان کهن خاص تر بوده و از لحن و معانی منحصر به فردی برخوردار هستند.
با توجه به جایگاه بالای سعدی شیرازی در تاریخ ایران و همچنین سطح ویژه آثاری که او خلق کرده است لازم است تا هر ایرانی او را بشناسد و با زندگینامه و آثار سعدی به خوبی آشنا باشد. به همین دلیل تصمیم گرفتیم که موضوع این مقاله را به زندگینامه سعدی اختصاص داده و ابعاد مختلف زندگی او را مورد بررسی قرار دهیم. اگر شما هم به این شاعر و نویسنده برجسته علاقمند هستید و می خواهید اطلاعات بیشتری درباره او داشته باشید، تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید…
بیوگرافی سعدی شیرازی و روز بزرگداشت سعدی
کلمه سعدی در واقع تخلص و لقب این شاعر بزرگ بوده و نامی که به عنوان اسم کامل او در کتاب ها و اسناد تاریخی آمده نام “ابومحمد مشرف الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف” می باشد. او در قرن هفتم هجری زندگی می کرده و در شهر شیراز متولد شده است. شواهد مختلفی ثابت می کنند که لقب سعدی از نام یکی از بزرگان آن زمان گرفته شده که این شخص سعد، پسر ابوبکر، پسر زنگی می باشد. البته او به جر این نام القاب مختلف دیگری مانند استاد سخن، پادشاه سخن و البته شیخ اجل نیز داشته است و به همه این نام ها و القاب او را می شناختند.
سعدی شیرازی یکی از پنج شاعر بزرگ پارسی زبان بوده و از نظر شهرت و توانایی جززو بزرگ ترین شاعران تاریخ این کشور به شمار می رود. بیشتر شهرت و محبوبیت او به سبب زیبایی وشیوا بودن کلامش کسب شده و در هر دو حوزه نظم و نثر استعداد و توانایی های بی نظیری از خود نشان داده است. او همچنین غزل های بسیار جذابی سروده است که بیشتر به موضوعاتی همچون عرفان و اخلاق و معنویات مربوط بوده اند. به سختی می توان ادعا کرد که شاعر دیگری در غزلسرایی بتواند به زیبایی شیخ اجل هنرنمایی کند.
کتاب ها و نوشته هایی که از سعدی شیرازی به جای مانده اند خیلی زود شهرت جهانی پیدا کردند و ملت های گوناگون اروپایی آنها را به زبان های خود ترجمه کردند. در واقع می توان مدعی شد که این سعدی و آثار بی نظیر او بود که باعث شناخته شدن ادبیات غنی و ارزشمند پارسی در قاره اروپا شد. به خاطر همه این تلاش ها و موفقیت ها مرکز سعدی شناسی ایران در نهایت و در سال 1381 تصمیم گرفت که یک روز از تقویم ایران، یعنی روز نخست اردیبهشت ماه را، به عنوان روز مخصوص بزرگداشت او انتخاب کند و از همان زمان بود که این روز در تقویم رسمی ایران زمین روز سعدی نام گرفت.
مطلب مشابه: زندگینامه حافظ شیرازی؛ اطلاعات مهم بیوگرافی این شاعر و مجموعه آثار و اشعار او
تولد، خانواده و دوران تحصیل سعدی شیرازی
اگر بخواهید درباره تاریخ متولد شدن سعدی شیرازی بدانید تنها می توانیم به شما بگوییم که او در حدود سال های 600 تا 615 هجری قمری و در شهر زیبای شیراز به دنیا آمد. با این وجود بعضی از افراد نیز برای این تاریخ سال 585 هجری قمری را در نظر گرفته اند. در واقع در اسناد دقیق تاریخی و کتاب هایی که به طور قطع بتوان به آنها استناد کرد مطالب زیادی درباره جزئیات زندگی این ادیب نامدار وجود ندارد. به همین دلیل بیشتر اطلاعاتی که امروزه در زندگینامه او درج می شوند به ناچار از اشعار و نوشته های خود او برداشت شده اند که به خاطر آمیخته بودن این اطلاعات با بزرگنمایی ها و مبالغه های موجود در آثار وی نمی توان از صحت و دقیق بودن همه آنها خیلی مطمئن بود.
دوران نوجوانی و جوانی سعدی در هنگامی سپری شد که او به بغداد رفته بود و در مدرسه ای تحت عنوان مدرسه نظامیه بغداد به کسب علوم مختلف می پرداخت. این مدرسه در آن سال ها جزو مهم ترین مراکز مربوط علم و دانش در سرتاسر جهان اسلامی محسوب می شد. سعدی موفق شد تا در موضوعات و علوم ادب، فقه، کلام، حکمت و همچنین تفسیر دانش زیادی کسب کند. او پس از این کار به عنوان یک خطیب و دانشمند موعظه گر سفرش به شام، مراکش و حجاز را شروع کرد تا در نهایت پس از سال ها سفر و تجربه اندوزی به زادگاه خود شیراز بازگردد.
درباره خانواده و زندگی خانوادگی سعدی شیرازی خوب است بدانید که پدرش در 12 سالگی فوت شد. سعدی همچنین خواهر زاده قطب الدین شیرازی بود که یکی از بزرگ ترین و تاثیرگذارترین دانشمندان و عالمان قرن هفتم به شمار می رود. تاثیری که قطب الدین شیرازی روی پیشرفت علوم مختلفی مثل حکمت، فلسفه، هنر و حتی پزشکی گذاشت هرگز قابل چشم پوشی نیست. سعد هم راه دایی خود را ادامه داد و به یکی دیگر از تاثیر گذارترین شخصیت های این قرن تبدیل شد.
ماجرای مسافرت های سعدی
با مطالعه کلیات سعدی شیرازی به مطالب زیادی که خود او درباره سفرهایش به آسیای مرکزی، عربستان، حبشه، شام و حتی هندوستان آورده است برخورد می کنید. طبق شواهد و سخنانی که در این باره وجود دارند می توان یک نقشه راه تقریبی از مسافرت های او در قاره آسیا تهیه کرد. بر این اساس او از شیراز راه خود را شروع کرده و از ره کرمان به منطقه پرآوازه بلخ رفته است. او در ادامه همراه کاروان های مسافر از بلخ حرکت کرده و از طریق مسیر بامیان به هندوستان رفته است. البته اطلاعات مربوط به سفرش به هندوستان و مدت زمان اقامت او در این کشور دارای تناقضات و اختلافاتی است. به هر حال، سعدی از هندوستان و به وسیله کشتی بازرگانی دوباره به جزیره کیش بازگشته است.
بعد از کیش که در آن زمان یکی از قطب های اقتصادی و تجاری مهم ایران به شمار می رفته سعدی دوباره راه سفر در پیش می گیرد و راهی مکه می شود. در این راه او دوباره ازدواج کرده و از این ازدواج یک فرزند هم نصیب او می شود. اما متاسفانه کودکش خیلی زود فوت کرد و باعث تحمیل یک درد سخت و بزرگ به روح سعدی شد.
پس از این اتفاق سعدی شیرازی دوباره از خانواده اش جدا شد و برای فراموشی این اندوه راه سفر را در پیش گرفت. شیخ اجل به زیارت خانه خدا رفته و به سبب جنگی که در آن زمان رخ داده بود، مجبور به ترک عربستان شد. او به تونس رفت و هنگامی که آتش جنگ کمی سردتر شد سوار بر کشتی به سمت زادگاه زیبایش یعنی شیراز حرکت کرد. در راه شیراز او به بیت المقدس رفته و به دمشق هم سر می زند. سرزمین دمشق در آن زمان دارای یک آرامش نسبی بوده و همین دلیل خوبی بود تا سعدی برای مدتی در این دیار توقف کند و به بحث و تبادل اندیشه با بزرگان حاضر در دمشق بپردازد. در نهایت سعدی به ماجراجویی های خود پایان داده و برای همیشه به وطنش شیراز بر می گردد.
مطلب پیشنهادی: 10 گزیده اشعار بوستان و غزلیات سعدی + گلچین بهترین اشعار زیبای سعدی
سال های پیری و وفات سعدی
همانطور که گفتیم سعدی شیرازی بعد از سالیان طولانی که درگیر مسافرت به دیارهای مختلف بود در نهایت به شیراز رسید. در تمام این سال ها او توانسته بود که شعرهایی را به صورت پراکنده و جداگانه بسراید. بعد از رسیدن به شیراز سعدی انرژی و زمان خود را بر روی خلق دو اثر جاویدانش، بوستان و گلستان، گذاشت تا بوستان سعدی در سال 636 هجری و گلستان سعدی نیز در سال 637 به مجموعه کتاب های ارزشمند گنجینه ادب فارسی اضافه شوند. در این دو کتاب تجربیات و دانش سعدی درباره موضوعات اخلاقی و حکمتی به خوبی نشان داده می شوند و او استادی او را به همگان ثابت می کند.
همچنین سعدی به خاطر تمام تجربیات و مطالعاتش به توانایی و تبحری دست نیافتنی در دو زبان فارسی و عربی رسیده بود که استفاده از این توانایی در کنار طبع و ذوق هنری بی نظیر او باعث شد تا آثارش برای همیشه جاودان باقی بمانند. در این هنگام بود که شیخ اجل به سال های آخر عمر پر بار خود نزدیک و نزدیک تر می شد و در همین هنگام نیز شهرت و آوازه او به خاطر تاثیر آثار و سخنانش در کل بلاد ایران زمین فراگیر شده بود.
تاریخ فوت شدن سعدی شیرازی نیز درست مثل باقی جزئیات زندگی او به روشنی مشخص نشده است. طبق نظر عده ای او در تاریخ هفدهم آذر ماه سال 670 هجری قمری از دنیا رفت. در حالی که گروه دیگری معتقد هستند که سعدی در مهر ماه سال 671 با این دنیا خداحافظی کرده است. در هر صورت سعدی از دنیا رفت و آثار با ارزشی از خود برای زادگاه و میهنش باقی گذاشت. سعدی هرگز در طول زندگی اش دچار زیاده خواهی نشد و تنها خواسته قلبی اش نیز همین بود که بتواند برای شهر و دیار و مردمانش میراثی ارزشمند بر جای بگذارد.
مقبره سعدی در شیراز
سعدی شیرازی بزرگ در زادگاهش شیراز از دنیا رفت و آرامگاه او نیز در شمال شرقی شیراز، دامنه کوه پهندژ و جنب باغ دلگشا قرار گرفته است. سعدی سال های انتهایی عمرش را در یک خانقاه می گذراند و بعد از فوت نیز او را در همین خانقاه به خاک سپرده اند که امروزه به این مکان مجموعه “سعدیه” گفته می شود. بزرگان و عالمان زیادی هنگام مرگ وصیت کرده اند که مقبره آنها در نزدیکی مقبره استاد سخن قرار بگیرد و به همین علت در اطراف بارگاه سعدی شاهد تعداد زیادی از مقبره های مربوط به افراد بزرگ و معروف هستیم.
با تلاش و همت دوستداران فرهنگ و هنر ایرانی در تاریخ بیستم آبان ماه سال 1353 هجری شمسی آرامگاه سعدی و مجموعه سعدیه به عنوان یکی از آثار ملی و تاریخی ایران زمین به ثبت رسمی رسید. اگر قصد دارید که برای زیارت سعدی به این مکان سری بزنید باید به شیراز رفته و از آنجا به سمت انتهای شرقی بلوار بوستان حرکت کنید تا به آرامگاه او برسید.
مطلب مشابه: عکس نوشته اشعار سعدی برای پروفایل + مجموعه شعر عاشقانه و زیبای شاعر معروف
ویژگی های اخلاقی سعدی
سبک زندگی و سخنوری سعدی شیرازی به گونه ای است که نمی توان او را یک شاعر فیلسوف دانست. بلکه او بیشتر سعی می کند تا در آثارش به آموزش های اخلاقی بپردازد و مخاطبان را از این نظر تعلیم دهد. سعدی در اشعار و نوشته هایش همواره اخلاقیات، رفتار ها و عادات انسان های هم عصر خود را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد. در نتیجه او اشتباهات و عیوب اخلاقی و رفتاری را در اطرافیان به خوبی مشاهده می کند و بدون آنکه به صورت مستقیم آنها را مورد انتقاد خویش قرار دهد تلاش می کند تا با معرفی رفتارها و عادات بهتر و پسندیده تر این خطاها را اصلاح کند.
چنین سبک و سیاقی برای همگان دلنشین و دوست داشتنی خواهد بود. سعدی شیرازی با سخنان و کلامش به پند دادن و نصیحت کردن پرداخته است که باید این نکات را در بین ابیات اشعار و خطوط نوشته هایش پیدا کنیم. همه این اندرزهای اخلاقی در کنار هم و به شیوه ای که سعدی آنها را با یکدیگر ترکیب کرده است باعث به وجود آمدن یک پیام یکپارچه و ویژه می شود که به آثار سعدی شخصیتی منحصر به فرد داده است. او با این کارها طریق صحیح برخورد و معاشرت و زندگی با هم نوعان را به ما آموزش داده است و البته به مسائل دیگری همچون مسائل مربوط به ارتباط دوطرفه انسان و خداوند هم می پردازد. همه این موارد شیخ اجل را به شخصیتی اخلاق مدار و استادی متعهد تبدیل کرده است که باید از او درس زندگی کردن بیاموزیم.
مطلب مشابه: حکایت های گلستان سعدی با چند داستان زیبای گلچین شده
سبک هنری آثار سعدی شیرازی
سعدی شیرازی در آثار خودش یک سبک و نقشه راه کلی مشخص شده دارد. او در ابتدا یک نکته و حقیقت اخلاقی را به صراحت ذکر می کند و در ادامه کار با مثال های خاصی این آموزه را برای مخاطبش به تصویر می کشد. البته در برخی موارد او تشخیص داده است که باید این راه را برعکس و از انتها به ابتدا طی کند. به این صورت که با بازگو کردن یک خاطره یا داستان بسیار ساده سعی می کند تا در آخر کار یک اندیشه خاص را برای خواننده اثر روشن سازد. این کار به شکلی رندانه و غیر منتظره انجام می شود و همه را غافلگیر می کند. سعدی یک راه دیگر هم دارد و آن استفاده کردن از تضاد و مجادله است. در برخی موارد او مکالمه ای بین دو فرد مخالف را شکل داده و با بیان کردن دلایل و برهان های دو طرف دعوا سعی می کند یک موضوع خاص را برای ما توضیح بدهد.
او برای انتخاب کردن شخصیت های داستان های خود از راه و روش مرسوم در آثار قرون وسطی استفاده کرده و علاوه بر انسان های مختلف، کلامش را بر زبان حیوانات گوناگون و حتی اشیاء جاری می سازد. این کار برای تاثیر گذاشتن روی طبقات مختلف مردم جامعه بسیار مفید واقع می شود.
سبک و راه و روش سعدی شیرازی به قدری هنرمندانه و جذاب است که حتی ترجمه کردن این آثار از زبان اصلی به زبان دیگر هم باعث افت کیفیت آنها نمی شود. در حالی که بسیاری از اشعار و نوشته های ادبی با ترجمه هویت خود را گم می کنند! سعدی علاقه زیادی به در هم آمیختن فکر و خیال با واقعیت و حقیقت داشته است و آثارش از این نظر بسیار ویژه هستند. او این کار را تا حدی خوب انجام می دهد که خیالات و تصورات ذهنی خواننده با جلو رفتن کار پر رنگ و قوی تر می شود تا در نهایت به یک اندیشه و تفکر استوار و بسیار پرمعنا برسد. این اتفاق معجره هنری سعدی است و نظیر آن در هیچ جا پیدا نمی شود!
آثار و کتاب های سعدی
به جز دو اثر ماندگار و برجسته سعدی شیرازی یعنی گلستان و بوستان که در ادامه مقاله هر کدام را به طور مفصل بررسی می کنیم، بقیه اشعار و نوشته های او در یک کتاب فاخر به نام کلیات سعدی گردآوری شده اند. کلیات سعدی شامل این موارد است:
غزلیات:
این مجموعه، غزل های سعدی که در حدود 700 غزل هستند را شامل می شود. او در اغلب این غزل ها به موضوعات عاشقانه پرداخته است. همه غزلیات سعدی در چهار کتاب طیبات، بدایع، خواتیم و غزلیات قدیم (مربوط به دوران جوانی سعدی) قرار گرفته اند که کلیات سعدی آنها را در خود جای داده است.
نصیحه الملوک:
این اثر از سعدی در موضوع پند و اخلاقیات خلق شده است و نکات اخلاقی را در بر می گیرد.
مجالس پنجگانه:
این رساله به نثر نوشته شده است و سخنرانی های مختلف سعدی شیرازی را در بر می گیرد. مجالس پنجگانه بیشتر شامل نصایح اوست اما از نظر سطح نثر در مقام بسیار پایین تری نسبت به گلستان دارد.
قصاید عربی و فارسی:
سعدی شیرازی هیچ کتاب و رساله جداگانه ای به زبان عربی ننوشت اما عده ای اشعار و قصیده های پراکنده عربی او را گردآوری کردند تا کلیات سعدی این ابیات را هم در خود داشته باشد.
در سمت مقابل، قصیده های فارسی سعدی که بیشتر به ستایش خداوند و پند و اندرز بزرگان و شاهان هم عصر سعدی مربوط می شود بسیار گسترده بوده و ارزش ادبی و اخلاقی زیادی هم دارند.
هزلیات
مجموعه هزلیاتی که سعدی شیرازی خلق کرده است در سه رساله مجزا یعنی مطایبات، مضحکات و خبیثات مشاهده می شوند. مطایبات مربوط به لطیفه ها و مسائل جنسی است که سعدی آن را بسیار بی پروا به رشته تحریر درآورده است و از این نظر جزو آثار خاص سعدی به شما می رود.
مراثی
آخرین خلیفه حکومت عباسیان معتصم بالله نام داشت که هلاکوخان دستور قتل او را صادر کرد. سعدی چند قصیده طولانی را برای ستودن این خلیفه سروده است. او همچنین مرثیه هایی برای اتابکان فارس و بزرگان این سلسله سروده که در کنار این قصاید رساله مراثی را تشکیل داده اند.
مطلب مشابه: اشعار عاشقانه سعدی؛ مجموعه گلچین زیباترین اشعار و غزلیات عاشقانه سعدی
بوستان سعدی
بوستان سعدی شیرازی اولین کتاب مستقلی است که سعدی آن را خلق کرده است. این کتاب در سال 655 هجری قمری به طور کامل تالیف شد و توسط سعدی در اختیار نزدیکان و دوستانش قرار گرفت. بوستان سعدی که در نسخه های قدیمی تر و منسوخ شده به نام “سعدی نامه” نیز شناخته می شوده است جزو ماندگارترین شاهکارهای ادبیات پارسی محسوب می شود.
اشعاری که در این کتاب جای دارند در طی سالیان متمادی و در حالی که سعدی مشغول مسافرت های طولانی خود بود سروده شدند. در نهایت هنگامی که دوباره سعدی به شیراز بازگشت این اشعار پراکنده را در یک کتاب جمع کرد و آنها را سر و سامان داد تا در نهایت سعدی نامه یا همان بوستان سعدی به وجود بیاید.
کتاب شعر بوستان در دل خود چیزی در حدود چهار هزار بیت داشته و از این نظر هم جزو کتاب های خاص تاریخ ایران است. موضوعاتی که بوستان درباره آنها سخن می گوید بیشتر مربوط به اخلاقیات، تربیت، سیاست و جامعه انسانی هستند. همچنین خوب است بدانید که سعدی این اثر را در قالب شعری مثنوی سروده است.
درباره ساختار کتاب هم باید بگوییم که بوستان یک مقدمه نسبتا طولانی در ابتدای خودش دارد. فصل های این کتاب عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربیت، شکر، توبه و مناجات و ختم کتاب هستند که در مجموع ده فصل مختلف را برای سعدی نامه به وجود آورده اند.
مطلب پیشنهادی: تک بیتی سعدی؛ مجموعه اشعار کوتاه تک بیتی عاشقانه و با معنی سعدی
گلستان سعدی
گلستان سعدی شیرازی که دومین کتاب مستقل این شاعر بزرگ بود در واقع یکی از مهم ترین کتاب های نثر فارسی در تاریخ ایران و دیگر کشورهای فارسی زبان در نظر گرفته می شود. کار نوشتن این کتاب در سال 656 هجری قمری تمام شد که یک سال بعد از اتمام سرودن بوستان بوده است. این کتاب از یک نثر آهنگین و همراه با نظم که به آن نثر مسجع می گویند ایجاد شده است و به همین خاطر نثری آهنگین دارد.
کتاب گلستان هشت فصل مجزا دارد و نام این فصل ها به ترتیب “پادشاهان، اخلاق درویشان، فضیلت قناعت، فواید خاموشی، عشق و جوانی، ضعف و پیری، تاثیر تربیت و آداب صحبت” می باشد. یکی از نکات مهمی که سعدی در این کتاب رعایت کرده است دوری کردن از نوشتن تاریخ و تذکره نویسی است که می تواند از جذابیت و تاثیرگذاری اثر کم کند. تمرکز سعدی در کتاب گلستان بیشتر روی مسائل مرتبط با زندگی و رفتار و شخصیت افراد بوده و به بررسی وضعیت فرهنگی جامعه خود می پردازد. او این کار را بسیار زیبا و تاثیرگذار انجام داده است!
همچنین گلستان شامل تعداد زیادی از حکایت های متنوع کوتاه و بلند است که وقتی آنها را می خوانید مثل این است که اتفاقات این حکایت ها را در زندگی واقعی تجربه کرده اید. گلستان با وجود اینکه در قرن های گذشته به رشته تحریر درآمده است بازهم نگارشی بسیار ساده و روان دارد. سعدی در این اثر از کلمات سخت و پیچیده ای که خواندن کتاب برای عامه مردم را دشوار می کند استفاده نکرده است. به همین دلیل مخاطب امروزی فارسی زبان نیز می تواند بیشتر بخش های این کتاب را به راحتی خوانده و متوجه شود.
زمانی که صنعت چاپ و ماشین های چاب برای اولین بار به ایران وارد شدند گلستان سعدی جزو اولین کتاب هایی بود که زیر چاپ این ماشین ها رفت. اولین تاریخ چاپ گلستان سعدی در سال 1824 میلادی بود که در شهر تبریز صورت گرفت. سعدی این کتاب را پس از نوشتن به ولیعهد آن زمان فارس یعنی “سعد ابن ابوبکر زنگی” تقدیم کرد.
جمع بندی
سعدی شیرازی درست مثل حافظ، مولانا، فردوسی و دیگر شاعران و ادیبان فارسی زبان در طول زندگی خود تمام تلاشش را برای زنده نگه داشتن زبان فارسی و استوار کردن پایه های غنی فرهنگ و ادب ایرانی انجام داد. از این جهت وظیفه همه ما فرزندان ایران این است که حداقل این عزیزان را در حد توان خود شناخته و با آثار آنها انس بگیریم. سعدی شیرازی با دو کتاب معروف خود یعنی گلستان و بوستان به مدت قرن هاست که در کل ایران و جهان ماندگار شده و محتوایی پرمغز و معنا برای کل تاریخ به جای گذاشته است. به همین دلایل بود که ما موضوع این مقاله را به زندگینامه این شخصیت ارزشمند تاریخ ایران اختصاص داده و سعی کردیم با بیان کردن نکات مختلفی درباره او و آثارش شما را با شیخ اجل آشنا کنیم. امیدواریم از مطالعه کردن این مطلب رضایت داشته باشید…
