نارسایی دریچه سه لتی یا تریکوسپید شرایطی است که باعث بسته نشدن درست دریچه بین دو حفره بطن راست و دهلیز راست می گردد. نقص عملکرد دریچه اجازه می دهد تا خون به داخل قسمت فوقانی راست قلب یا دهلیز راست بازگردد.
نارسایی دریچه سه لتی یا تریکوسپید چیست؟
نارسایی دریچه تریکوسپید می تواند نتیجه وضعیتی باشد که فرد با آن به دنیا آمده است یا ممکن است به دلیل ناهنجاری های دریچه ای ناشی از سایر شرایط رخ داده باشد.
اگر وضعیت خفیف باشد، ممکن است نیازی به درمان نداشته باشد. پزشک ممکن است فقط وضعیت را کنترل کند. با این حال، اگر بیمار به نارسایی شدید دریچه سه لتی همراه با علائم مبتلا باشد، ممکن است درمان مورد نیاز باشد.
علائم نارسایی دریچه سه لتی
نارسایی دریچه سه لتی تا زمانی که به اندازه کافی وخیم نشود، هیچ گونه علائمی را ایجاد نمی کند و یا ممکن است در هنگام تست شدن برای سایر شرایط پزشکی تشخیص داده شود. نشانه ها و علائم قابل توجه در نارسایی دریچه تریکوسپید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• خستگی
• کاهش ظرفیت ورزش
• تورم در شکم، پاها یا رگ های در گردن
• ضربان قلب غیر طبیعی
• ضربان در گردن
• تنگی نفس به دنبال انجام فعالیت
همچنین علائم و نشانه هایی از بیماری زمینه ای مانند فشار خون ریوی که باعث نارسایی دریچه تریکوسپید می شود، ممکن است احساس گردد. علائم فشار خون ریوی ممکن است شامل خستگی، ضعف، مشکلاتی در ورزش کردن و تنگی نفس باشد.
علت نارسایی تریکوسپید
نارسایی دریچه سه لتی می تواند تحت تاثیر چندین شرایط ایجاد شود از جمله:
نارسایی دریچه تریکوسپید معمولاً در اثر افزایش اندازه بطن راست ایجاد می شود که می تواند باعث عدم عملکرد مناسب دریچه سه لتی گردد. شرایط متعددی می توانند بر روی بطن راست تأثیر بگذارند مانند نارسایی قلبی، شرایطی که باعث ایجاد فشار خون بالای ریوی می شود. یا وضعیت غیرطبیعی عضله قلب (کاردیومیوپاتی) که همچنین می تواند به این عملکرد نامناسب دریچه سه لتی دامن بزند.
از طرفی این نارسایی همچنین می تواند به دلیل برخی از شرایط قلبی تاثیر گذار در سمت چپ قلبی رخ دهد، مانند نارسایی قلبی سمت چپ که به نارسایی قلبی سمت راست ختم می شود.
برخی از مشکلات دریچه قلبی که می توانند باعث بروز این نارسایی گردند عبارتند از:
• ناهنجاری ابشتین. در این شرایط نادر، دریچه تریکوسپید تغییر شکل یافته در محلی پایین تر از حد نرمال بطن راست قرار می گیرد و زوائد درون دریچه تریکوسپید به طور غیر طبیعی تشکیل می شوند. این می تواند منجر به نشت خون به سمت عقب یعنی به دهلیز راست (نارسایی) شود. نارسایی این دریچه در کودکان معمولاً ناشی از بیماری های قلبی مادرزادی می باشد. ناهنجاری ابشتین شایعترین بیماری مادرزادی قلب است که باعث ایجاد این بیماری می شود. نارسایی این دریچه در کودکان ممکن است نادیده گرفته و در نهایت تا بزرگسالی تشخیص داده نشود.
• اندوکاردیت عفونی. در صورتی که عفونت آستر قلب (اندوکاردیت عفونی) ایجاد شده باشد، می تواند دریچه های قلبی را درگیر نماید.
• سندرم کارسینوئید. در این شرایط نادر، تومورهایی که در دستگاه گوارش ایجاد می شوند و به کبد یا غدد لنفاوی سرایت می کنند، نوعی ماده هورمونی ایجاد می کنند که می تواند به دریچه های قلب آسیب برساند، که معمولا دریچه های سه لتی و دریچه های ریوی می باشند.
• لیدهای دستگاه ضربان ساز. سیم یا همان لیدهای مربوط به دستگاه ضربان ساز یا دفیبریلاتورگاهی اوقات می توانند باعث آسیب این دریچه در حین قرار دادن یا خارج کردن دستگاه ایجاد شوند.
• بیوپسی اندومیوکارد. در بیوپسی اندومیوکارد، نمونه کوچکی از بافت عضله قلب برداشته می شود و برای علائم التهاب یا عفونت مورد آزمایش قرار می گیرد. در این روش ممکن است گاهی به آسیب دریچه بینجامد.
• آسیب دیدگی قفسه سینه. تجربه آسیب به قفسه سینه، مانند تصادف رانندگی، می تواند منجر به نارسایی دریچه تریکوسپید گردد.
• تب روماتیسمی. تب روماتیسمی عارضه ای ناشی از عفونت گلوی استرپتوکوکی درمان نشده می باشد که می تواند به دریچه های قلبی، از جمله دریچه سه لتی آسیب رسانده، و منجر به شرایط ثانویه نارسایی در مراحل بعدی زندگی گردد.
• نقایص مادرزادی قلب. برخی نقایص مادرزادی قلبی ممکن است بر دریچه سه لتی تأثیر بگذارند. که شایع ترین آن ها معمولاً ناهنجاری ابشتین می باشد.
• سندرم مارفان. سندرم مارفان، یک اختلال ژنتیکی مادرزادی بافت همبند می باشد که گاهی اوقات با نارسایی این دریچه همراه است.
• قرار گیری در معرض تشعشعات. قرار گیری طولانی مدت در معرض تشعشع یا پرتوهای وارده به قفسه سینه ممکن است به دریچه سه لتی آسیب برساند و باعث نارسایی آن گردد.
عوارض
در صورتی که نارسایی این دریچه بدون درمان رهاشود، می تواند به موارد زیر ختم شود:
- نارسایی قلبی. در موارد نارسایی های شدید، به دلیل جاری شدن خون به سمت عقب در دهلیز راست، جریان خون کمتری از طریق بطن راست به داخل ریه ها جریان می یابد و این حالت با افزایش فار بطن راست همراه خواهد بود. بطن راست نیز با گذشت زمان دچار گشاد گشدگی و تضعیف بیشتری خواهد گردید و به نارسایی قلبی منجر می شود.
- فیبریلاسیون دهلیزی. این احتمال وجود دارد که برخی از افراد مبتلا به نارسایی شدید دریچه دارای اختلال ریتم قلبی باشند، شرایطی که به آن فیبریلاسیون دهلیزی اطلاق می شود.
تشخیص نارسایی دریچه سه لتی
از آن جایی که این نارسایی معمولا بدون علامت است، به دنبال بررسی های بالینی برای سایر شرایط پزشکی احتمالا تشخیص داده خواهد شد. در صورت وجود هر گونه علائم قلبی، پزشک سابقه خانوادگی و علائم بالینی بیمار را مورد بررسی های دقیق تری قرار خواهد داد.
آزمایشات
پزشک ممکن است چندین آزمایش برای تشخیص دقیق تر این نارسایی، تعیین شدت و علت بیماری و تهیه یک برنامه درمانی مناسب درخواست نماید. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
اکوکاردیوگرام
تست اصلی که معمولا برای تشخیص این نارسایی مورد استفاده قرار می گیرد، یک سنوگرافی قلبی یا اکوکاردیوگرافی خواهد بود. در این آزمایش، امواج صوتی تصاویر مقطعی از قلب تولید می کنند. این آزمایش ساختار قلب، دریچه سه لتی و جریان خون در قلب را مورد ارزیابی قرار می دهد. همچنین ممکن است یک اکوکاردیوگرام 3 بعدی درخواست گردد.
احتمال این که پزشک یک تست اکوکاردیوگرام مری درخواست نماید، وجود خواهد داشت. در این آزمایش، پزشک لوله ای را به بخشی از دستگاه گوارش به مری وارد خواهد کرد که از طریق گلو این لوله هدایت خواهد شد. از آنجا که مری نزدیک قلب قرار دارد، مبدل تصویر دقیقی از قلب ارائه می دهد.
MRI قلب
MRI قلبی از میدان های مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از قلب استفاده می کند. این آزمایش ممکن است برای تعیین شدت وضعیت و ارزیابی اندازه و عملکرد بطن راست مورد استفاده قرار گیرد.
الکتروکاردیوگرام (ECG)
یک نوار قلبی می تواند حفره های بزرگ شده قلب، بیماری قلبی و ریتم غیر طبیعی قلب را تشخیص دهد.
تصویربرداری قفسه سینه
در رادیوگرافی قفسه سینه، پزشک اندازه و شکل قلب را مورد بررسی قرار داده و ریه ها را ارزیابی می کند.
تست ورزش یا تست استرس
تست های ورزشی مختلف به اندازه گیری میزان تحمل فعالیت کمک نموده و واکنش قلب را در برابر فشارهای بدنی مورد ارزیابی قرار می دهد. در صورتی که امکان ورزش کردن وجود نداشته باشد، ممکن است از داروهایی برای تقلید تأثیر ورزش بر روی قلب استفاده گردد.
کاتتریزاسیون قلبی
پزشکان به ندرت از این آزمایش برای تشخیص نارسایی استفاده می کنند. با این حال، در بعضی موارد پزشکان ممکن است به دلیل برخی از دلایل نارسایی و به منظور کمک به تصمیم گیری در مورد روش درمانی از این روش تشخیصی استفاده کنند.
در این روش، پزشکان یک لوله باریک و نازک (کاتتر) را به درون رگ خونی واقع در دست، کشاله ران یا گردن وارد کرده و با استفاده از اشعه ایکس، آن را به درون قلب هدایت می کنند. یک رنگ مخصوص تزریق شده از طریق کاتتر به پزشک کمک می کند تا جریان خون در قلب، رگ های خونی و دریچه ها را مشاهده نماید و به پزشک اجازه بررسی دقیق تر ناهنجاری های داخل قلب و ریه ها را می دهد. در این روش فشار در محفظه های قلب و رگ های خونی نیز قابل ارزیابی خواهد بود.
درمان نارسایی دریچه سه لتی
درمان نارسایی دریچه سه لتی به علت و شدت شرایط بستگی خواهد داشت. هدف از درمان کاهش شدت این علائم، جلوگیری از عوارض بعدی و افزایش طول عمر می باشد.
اگر یک بیماری اساسی مانند نارسایی قلبی یا اندوکاردیت باعث این نارسایی شده باشد، پزشکان درمان این شرایط را در اولویت قرار خواهند داد.
درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
نظارت منظم
در صورتی که شدت نارسایی خفیف باشد، معمولا درمان چندانی مورد نیاز نبوده و تنها پیگیری های منظم لازم خواهد بود.
داروها
پزشک ممکن است داروهایی را برای درمان برخی شرایط اساسی مانند داروهایی که از احتباس آب جلوگیری می کند (ادرارآور) و برخی داروها برای مبتلایان به نارسایی قلبی یا داروهایی را برای کمک به کنترل ضربان قلب در صورت بروز اختلال در ریتم قلب (آریتمی) تجویز نماید.
عمل جراحی
پزشک ممکن است اصلاح یا تعویض دریچه سه لتی، در صورت بروز نارسایی شدید دریچه و یا در صورت وجود برخی علائم، یا در صورت بزرگی شدگی قلب و کاهش عملکرد قلبی تجویز نماید. احتمال توصیه به جراحی در موارد شدید نارسایی دریچه و با آغاز بزرگ شدگی قلبی در برخی از موارد هم چنان وجود خواهد داشت. پزشک بیمار را برای کاندید عمل جراحی ترمیمی یا تعویض دریچه مورد ارزیابی قرار خواهد داد.
گزینه های جراحی شامل موارد زیر خواهد بود:
- ترمیم دریچه قلب. جراحان سعی می کنند در صورت امکان به جای عمل جراحی تعویضی، دریچه قلب را ترمیم نمایند. جراح ممکن است با جدا کردن زوائد موجود در دریچه، بستن سوراخ های موجود و یا تغییر شکل زوائد، ترمیم دریچه را انجام دهند تا بتوانند آن ها را به طور مناسبی با یکدیگر مرتبط کرده و از جریان برگشتی جلوگیری نمایند. جراحان اغلب با قرار دادن یک حلقه مصنوعی می توانند حلقه اطراف دریچه را محکم یا تقویت کنند. بعضی از جراحان برای ترمیم دریچه های تریکوسپید در مبتلایان به ناهنجاری ابشتین، ترمیم مخروطی، شکل جدیدتری از ترمیم دریچه تریکوسپید را انجام می دهند. در این نوع از بازسازی، جراحان زوائد دریچه تریکوسپید را از عضله قلب زیرین جدا می کنند. سپس زوائد چرخانده شده و مجدداً متصل می شوند و یک زائده مخروطی شکل را ایجاد می کنند.
- در صورتی که روش های ترمیمی به خوبی عمل نکنند ممکن است تعویض دریچه با یک دریچه میکانیکی یا بیولوژیکی صورت گیرد. دریچه های مکانیکی نیاز به مصرف داروهای ضد انعقادی به صورت مادام العمر دارا می باشند در حالیکه دریچه های بیولوژیکی نیز ممکن است با گذشت زمان با کاهش عملکرد و از بین رفتن مواجه گردند.
- روش کاتتر. در صورتی که دریچه تعویضی با بافت بیولوژیکی به مرور زمان عملکرد کافی نداشته باشد پزشکان ممکن است از یک کاتتر برای قرار دادن دریچه در محل مورد نظر استفاده کنند.
- روش ماز. در صورت وجود ریتم های قلبی بسیار سریع پزشک ممکن است در هنگام اصلاح این ریتم های قلبی روش ماز را نیز بر روی فرد انجام دهد.
- روش ابلیشن. در این روش پزشکان برای از بین بردن ریتم های سریع قلبی از امواج رادیویی، سرما و یا گرما برای ایجاد بلوک در مسیر تکانه های الکتریکی ایجاد کننده ریتم های سریع قلبی استفاده می کنند.
کلینیک قلب و عروق دکتر محمد حسین نجفی
