آلودگی هوا از کجا نشات می‌گیرد ؟

به گزارش بهداشت نیوز: آلودگی هوای محیط، مثل سیگار کشیدن نیست که بشود آن را به طور حتمی با نمونه ‌های فردیِ ناتوانی یا مرگ نابهنگام مرتبط دانست، اما این آلودگی عوامل مخاطره‌ آمیز را بسیار بالا می‌برد. امروزه آلودگی هوای محیط بعنوان یک مشکل بسیار مهم در سطح ملی و بین المللی شناخته شده است. یافته های علمی در خصوص طیف گسترده اثرات آلودگی هوا بر سلامت رو به افزایش است و مطالعات متعدد اثرات بهداشتی آلودگی هوا را نشان داده است. امروزه آلودگی هوا به یکی از معضلات اصلی کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است.

آلودگی هوا به طرق گوناگونی آثار زیانبار دراز مدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها می گذارند. معمولاً میزان این آسیب ها بستگی به غلظت مواد شیمیایی موجود در هوا و همچنین میزان قرارگرفتن افراد در معرض هوای آلوده دارد. بیماری های ناشی از آلودگی های جوی می تواند بسیار پرهزینه باشند به طوری که هزینه های درمانی، کاهش بهره وری در محل کار میتواند سالیانه میلیاردها دلار هزینه بر جامعه تحمیل کند.

بث گاردینر در کتاب خفقان ‌گرفته توضیح می‌دهد که آلودگی هوا هر سال جان حدود ۷ میلیون نفر را در سرتاسر جهان می‌گیرد. تحقیقات اخیر حاکی از این است که تعداد واقعی نزدیک به ۹ میلیون نفر است. به عبارت دیگر یک در هر ۹ مرگ است. رقم دقیق هر چه باشد، آلودگی هوا که در درجۀ اول اکسید نیتروژن و ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرومتر است، بیشتر از سیگار کشیدن مردم را می‌کشد. حتی میزان مرگ ناشی از آلودگی هوا از مجموع مرگ‌ها به دلیل ایدز، دیابت و تصادفات رانندگی بیشتر است. بالغ بر ۴۰ درصد از آمریکایی‌ ها و رقم حیرت‌آور ۹۵ درصد از مردم در سرتاسر دنیا، هر روز هوای آلوده را تنفس می‌کنند.

تاثیر آلودگی هوا بر محیط زیست

در جهان امروز مشکلات جانبی ناشی از گسترش روزافزون صنعت، صدمات جبران‌ناپذیری بر زندگی آدمیان و سایر موجودات زنده وارد کرده است. یکی از این مشکلات، از طرف دیگر گازهای سمی موجود در هوا، با نزولات جوی ترکیب شده و بارانهای اسیدی به‌وجود می‌آورند که باعث آلودگی آب رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و مخازن زیرزمینی شده و اثر تخریبی خود را در سطح منطقه نشان می‌دهند. تاثیر دیگر مصرف حاملهای انرژی، گرم شدن سطح زمین و اثر گلخانه‌ای است. سوزاندن جنگلها در نیم‌قرن اخیر، به ‌سرعت رشد یافته و در میان دانشمندان و هواداران محیط زیست نگرانیهای فراوانی را دامن زده است.

براساس چشم‌انداز انرژی جهانی ۲۰۰۲ (WEO)، تقاضای انرژی در جهان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰، ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت، مگر اینکه سیاستهای تازه‌ای اتخاذ شود. از زمان وقوع انقلاب صنعتی تمرکز دی‌اکسید کربن در جو ۳۰ درصد افزایش یافته که یکی از علل تغییرات آب و هوایی جهان، افزایش همین گاز است. براساس پروتکل کیوتو، کشورهای توسعه یافته باید تولید گاز دی‌اکسید کربن را ۲/۵ درصد کاهش بدهند که این مقدار کاهش، مشکلات آب و هوایی جهان را برطرف نخواهد کرد.

آلودگی هوا از کجا ناشی می‌شود؟

آلودگی هوا از اثرات جانبی فعالیتهای صنعتی به شمار می رود. صنایع نفت، گاز ، پتروشیمی یکی از مهمترین منابع نشر آلاینده های هوا و گازهای گلخانه ای هستند. در این میان نوع آلاینده های منتشر شده در فازهای مختلف از نظر کمی و کیفی متفاوت هستند. فعالیتهای اکتشاف و استخراج نفت و گاز شامل مراحل چندگانه ای است که هر مرحله آلودگی خاص خود را در پی دارد. با تمرکز بر آلاینده های هوا ناشی از این فعالیتها می توان مهمترین آنها را به صورت : نشر ذرات معلق، تبخیر هیدروکربنها ، گازهای گلخانه ای و گازهای اسیدی ذکر کرد.

آلودگی محیط زیست در اثر استفاده از سوختهای فسیلی نظیر نفت، زغال سنگ و گاز است. استفاده از این حاملهای انرژی با پخش مواد آلاینده در محیط زیست همراه است. وسعت توزیع مواد آلاینده، به نوع کیفیت سوخت مورد استفاده بستگی دارد. انتشار مواد آلاینده تخریب محیط زیست و به ‌خطر افتادن سلامت انسانها را در پی دارد. مصرف سوختهای فسیلی موجب تولید بخار آب، گاز کربنیک وگازهای سمی همچون CO،SO۲ و اکسید نیتروژن(NOx) است. تمامی این مواد غیر از بخار آب، روی محیط زیست در سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی اثر تخریبی دارند.   نشت هیدروکربنها و تبخیر آنها، سوزاندن گوگرد و گازهای اسیدی، زباله سوزها، فعالیتهای انفجاری و خاکبرداری از مهمترین منابع ایجاد آلودگی هوا در این بخش هستند . اثر انتشار آلاینده ها به دو صورت : اثرات جهانی(گرم شدن هوای کره زمین) و اثرات منطقه ای ( تاثیر بر محیط بیولوژیک منطقه) ظاهر می شود.

آلوده کننده های هوا کدامند؟

آلوده کننده های هوا که موجب آلودگی هوا می شوند عبارتند از:

ازن و دی اکسید نیتروژن

دی اکسید گوگرد

ذرات گردوغبار

سرب و منوکسید کربن

تمامی آلوده کننده های هوا به جز سرب و منوکسید کربن بر روی دستگاه تنفسی اثر گذاشته و موجب افزایش علائم ریوی و افزایش علائم بیماری ریوی در بیماران و یا دیگر اثرات مضر بر سلامت می شوند. سرب و منوکسیدکربن گر چه بر فعالیت دستگاه تنفسی اثر آشکاری نمی گذارند ولی بر دیگر اعضای بدن اثرات زیان آوری دارند: سرب موجب اختلال عصبی رفتاری Neurobehaviourial در کودکان می شود همچنین سرب موجب افزایش فشار خون در افراد بالغ می گردد. منوکسید کربن هم بر دستگاه قلبی عروقی اثر گذاشته و موجب افزایش مرگ و میر بیماران قلبی عروقی می گردد.

تاثیر آلودگی هوا بر تولید مثل

خطرات جدی در سنین بزرگسالی و از دست رفتن رشد و تکامل در دوران پیش از تولد و ابتدای تولد ارتباطی وجود دارد که بیماری‌هایی نظیر دیابت غیر وابسته به انسولین، فشار خون بالا و بیماریهای قلبی و عروقی ناشی از آن است. مواجه با آلودگی هوا با کاهش شدید درصد تحریک اسپرم، کاهش شدید درصد اسپرم‌های طبیعی از نظر شکل و همچنین ساختمان غیرطبیعی کروماتین اسپرم ارتباط مستقیم دارد. این عوامل باعث حالت ناباروری در مردان می‌شود.

مطالعات ژنتیکی انجام شده جنبه‌های مختلفی دارد مثل تغییرات کروموزومی ناشی از تماس با آلاینده‌ها، تخریب DNA اشکالات DNA در جنین و مادر در معرض آلودگی و نهایتاً ایجاد سرطان که نشانگر ارتباط میان اینها و اثرات آلودگی هوا بوده است. مواجه با آلودگی هوا با کاهش شدید درصد تحریک اسپرم، کاهش شدید درصد اسپرم‌های طبیعی از نظر شکل و همچنین ساختمان غیرطبیعی کروماتین اسپرم ارتباط مستقیم دارد. این عوامل باعث حالت ناباروری در مردان می‌شود. محققان معتقدند مقدار بالای آلودگی هوا در تعیین جنسیت فرزندان پسر مؤثر است و باعث کاهش آن می‌شود تیمی از دانشگاه پائولوی برزیل دریافته که میزان تولد پسر در مناطقی که آلودگی هوا کم است نسبت به مکانهای بیشتر آلوده، زیاد شده است. آزمایشاتی که بر موش‌های آزمایشگاهی انجام شده نشان داده که میزان آلودگی در بر هم زدن بالانس جنسیت در پستانداران دخیل است و بر آن تأثیر مستقیم دارد.

در پژوهشی دیگر نمونه‌های جمع‌آوری شده اسپرم مردان در انتهای زمستان ۵ برابر بیشتر از نمونه‌های جمع‌آوری شده همان مردان در انتهای تابستان بودند.محققان معتقدند مقدار بالای آلودگی هوا در تعیین جنسیت فرزندان پسر مؤثر است و باعث کاهش آن می‌شود تیمی از دانشگاه پائولوی برزیل دریافته که میزان تولد پسر در مناطقی که آلودگی هوا کم است نسبت به مکانهای بیشتر آلوده، زیاد شده است. آزمایشاتی که بر موش‌های آزمایشگاهی انجام شده نشان داده که میزان آلودگی در بر هم زدن بالانس جنسیت در پستانداران دخیل است و بر آن تأثیر مستقیم دارد.

تاثیر آلودگی هوا بر جنین، نوزادان و کودکان

تحقیقات نشان داده است طیف وسیعی از اختلالات و عوارض آلودگی هوا بر دستگاه تولید مثل، بارداری، جنین و نوزاد اثر می‌گذارد. میزان مواجهه ماده با گروهی از ذرات معلق یا هیدروکربن در هشتمین ماه بارداری بر رشد جنین اثر مستقیم گذراد. این اتفاق بیشتر در نواحی صنعتی و شهرهای بزرگ مخصوصاً در زمستان رخ می‌دهد.

بررسی ها نشان می‌دهد اثرات آلاینده‌ها منواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد و ذرات معلق بیشترین تأثیر را در این میان دارند. همچنین مطالعات انجام شده در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی نشان می‌دهد کودکان متولد شده از مادرانی که در دوران بارداری در معرض سطوح بالای ازن قرار داشتند بیشتر احتمال دارد دچار کم وزنی شوند. به گزارش مدلاین پلاس، محققان دریافته ‌اند زنانی که هوای آلوده به ازن را استنشاق می‌کنند جنین آنها دچار کاهش وزن می‌شود.

پژوهشها در نروژ، روسیه و مکزیک نشان داده است که بین میزان زیاد سرب در بافتهای نوزاد که از خون بندناف به نوزاد رسیده است با کاهش وزن هنگام تولد یا کاهش قد ارتباط معناداری دارد.رشد جنین و وزن آن در زمان تولد به شدت با ابتلاء به بیماری و مرگ و میر طی کودکی و بزرگسالی ارتباط دارد.

کودکان و نوزادان از جمله حساس ترین افراد جامعه نسبت به آلاینده های هوا هستند. مطالعات اخیر علاوه بر ارتباط بین آلودگی هوا و علائم بیماریهای تنفسی و بدتر شدن آسم ارتباط هایی بین آلودگی هوا و تولد زودرس ، مرگ و میر نوزادان، کاهش ظرفیت ریه و حتی آسم را نشان داده است.

نمونه‌های زیادی از افزایش میزان سندرم مرگ ناگهانی نوزادان و بیماریهای زنان نظیر اندوستریوز در اثر آلودگی هوا دیده شده است. همچنین مقدار بالای آلودگی هوا به نوعی سبب افزایش آمار سقط جنین نیز شده است. آلودگی هوا بر دستگاه تولید مثل زن و مرد نیز اثرات منفی دارد.

مطالعات ژنتیکی انجام شده جنبه‌های مختلفی دارد مثل تغییرات کروموزومی ناشی از تماس با آلاینده‌ها، تخریب DNA اشکالات DNA در جنین و مادر در معرض آلودگی و نهایتاً ایجاد سرطان که نشانگر ارتباط میان اینها و اثرات آلودگی هوا بوده است.

 در بیشتر موارد ممکن است کودکان در معرض تماس بیشتری با آلایندهای ناشی از هوا نسبت به بزرگسالان باشند. نوزادان و کودکان معمولا سریعتر از بالغین تنفس می کنند که این امر تماس آنها را با هر نوع آلاینده ای در هوا افزایش میدهد.

 کودکان و نوزادان اغلب از طریق دهانشان و بدون گذراندن هوا از فیلترهای موثر بینی نفس می کشند، لذا به بیشتر آلاینده ها این امکان داده می شود، بدون عبوراز مانع خاصی فرو داده شوند. کودکان نسبت به بالغین( خصوصا در ماههای تابستان زمانیکه سطح مه دود بسیار بالاست) بیشتر وقتشان را در بیرون سپری می کنند. کودکان نسبت به اثرات آلودگی هوا حساس ترند، چون سیستم ایمنی و ارگانهای رشدشان هنوز کامل نشده است.

به طور مثال سرب که فرو داده میشود به آسانی در استخوانهای کودکان که سریعا در حال رشد هستند رسوب می کند. در معرض قرار گرفتن کودکان با آلاینده های سمی هوا در دوره نوزادی و کودکی می تواند بر رشد و توسعه سیستم تنفسی ، اعصاب ، غدد و سیستم ایمنی بدن اثر بگذارد و خطر سرطانهای بعدی در زندگی را افزایش دهد.

چندین آلاینده معمول هوا تحت عنوان قانون هوای پاک تنظیم شده اند و بعنوان "شاخص آلاینده های هوا" شناخته شده اند. دو مورد از گسترده ترین آلاینده های شاخص هوا ذرات و ازن می باشند. ذرات از منابع مختلف طبیعی و انسان ساخت (مصنوعی) منتشر می شوند. ذرات می توانند در عمق ریه ها جا بگیرند. تحقیقات نشان داده که ذرات ممکن است باعث تشدید آسم ، سرفه ، گرفتگی گلو و سایر بیماریهای تنفسی در کودکان گردد. ازن یکی از تحریک کننده های قوی دستگاه تنفسی بوده که می تواند باعث التهاب ریه وکاهش ظرفیت انتقال در عمل ریه ها و کوتاه کردن تنفس و سایر اختلالات تنفسی شود. دیگر آلاینده های شاخص شامل نیتروژن دی اکساید (NO۲) ،کربن مونوکساید (CO) ، سرب ، سولفور دی اکساید (SO۲) ، و سولفید ئیدروژن (H۲S) می باشد.

AQI  یا شاخص کیفیت هوا  چیست؟

 AQI یک شاخص برای گزارش روزانه ی کیفیت هوا است. AQIبا اندازه گیری آلاینده هایی چون مونواکسیدکربن. ازن.دی اکسیدگوگرد.دی اکسیدنیتروژن و گرد و غبار ذرات معلق محاسبه میگردد.

هوای پاک (۰ تا ۵۰): کیفیت هوا خوب است پیامدی بهداشتی ندارد.

هوای سالم (۵۱ تا ۱۰۰): کیفیت هوا قابل‌قبول است؛ اما برخی از مواد آلاینده ممکن است مشکلات مختصری برای شماری از افراد به‌طور غیرمعمول حساس به آلودگی هوا ایجاد کنند.

هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (۱۰۱-۱۵۰): افراد گروه حساس از جمله افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی مانند آسم، افراد دارای بیماری قلبی، کودکان و سالمندان ممکن است دچار مشکل و ناراحتی تنفسی شوند.

هوای ناسالم (۱۵۱-۲۰۰): همه افراد در صورت قرار گرفتن دراز مدت در معرض هوای با این شدت آلودگی ممکن است دچار علائم تنفسی شوند؛ افراد گروه حساس ممکن است دچار پیامدهای بیشتری شوند.

بسیار ناسالم (۲۰۱-۳۰۰): هشدار درباره بروز وضعیت اضطراری بهداشتی. با احتمال بیشتر سلامت همه جمعیت به خطر می‌افتد.

خطرناک (۳۰۰- ۵۰۰): وضعیت اضطراری هشدار بهداشتی. همه افراد ممکن است دچار پیامدهای بهداشتی وخیم شوند.

حل مشکل آلودگی هوا

بطور کلی در بررسی های آلودگی هوا، چهار مرحله مدنظر قرار می گیرد:

نوع آلاینده و منبع انتشار آن

نحوه پراکندگی آلودگی هوا

تاثیرات آلودگی هوا

روش های کنترل آلودگی هوا

 اولین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی کرده و استانداردهایی را برای اندازه گیری نوع و مقدار آلاینده های خطرناک تعیین می کنند. سپس باید حد مجاز آلاینده های هوا مشخص شود؛ در مرحله بعد می توان گام هایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. یکی از مؤثرترین روشهای کاهش آلودگی هوا کنترل از منبع انتشار است، که باید روش هایی برای کنترل آلودگی های جوی پیش رو گرفت. امروزه در کشورهای پیشرفته برای تصفیه و ضدعفونی مایع آلوده جوی، استفاده از روشهای سازگار با طبیعت، که لازمه توسعه پایدار هستند بطور روز افزون مورد توجه قرار می گیرند. کاربرد پرتو فرابنفش و اوزون از این جمله بوده و هر دو برگرفته از روشهایی است که طبیعت برای تصفیه و ضدعفونی منابع آب و هوا اختیار کرده است.

منبع: آنا