کم خونی یا آنمی فقر آهن زمانی ایجاد می‌شود که بدن به مقدار کافی به ماده معدنی آهن دسترسی نداشته باشد. بدن انسان برای ساخت هموگلوبین (پروتئین حمل‌کننده اکسیژن) و به دنبال آن تولید سلول‌های قرمز به آهن نیاز دارد. اگر هموگلوبین به مقدار کافی تولید نشود بافت‌ها و اندام‌های از دریافت اکسیژن محروم می‌مانند و نتیجه آن کاهش بازدهی و افت قابل‌توجه کیفیت زندگی فرد مبتلا به کم خونی است. درصورتی‌که به دنبال علائم کم خونی فقر آهن در کودکان، بزرگسالان و سالمندان هستید با این مقاله از مجله سلامت هومکا همراه شوید. همچنین می‌توانید آزمایش کم خونی را در منزل انجام دهید. برای ثبت درخواست و دریافت کد تخفیف کلیک کنید.
علائم کم‌خونی در افراد بالغ
اگرچه انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد اما مهم‌ترین و شایع‌ترین آن‌ها کم خونی فقر آهن است که میلیون‌ها نفر در ایران به آن مبتلا هستند. علائمی که در آنمی فقر آهن بروز می‌کند به موارد زیر بستگی دارد:
- شدت کم خونی
- سن فرد
- وضعیت سلامت عمومی وی
در مواردی که کم خونی خفیف است ممکن است علائم قابل‌تشخیص نباشند اما در بسیاری از موارد علائم و نشانه‌ها محسوس هستند و آگاه بودن از آن‌ها می‌تواند شما را در تشخیص این عارضه یاری دهد. مهم‌ترین علائم کم خونی در افراد بزرگ‌سال به شرح زیر است.
۱. خستگی زیاد و غیرطبیعی
خستگی و بی‌رمقی در طی روز شایع‌ترین علامت کم‌خونی فقر آهن است. در کم‌خونی فقر آهن به دلیل کم بودن ذخایر آهن در بدن، مغز استخوان قادر نیست به‌اندازه کافی هموگلوبین تولید کند. با کم شدن تولید هموگلوبین، تولید سلول‌های قرمز نیز افت قابل‌توجهی پیدا می‌کند به‌طوری‌که ظرفیت اکسیژن‌رسانی خون عملکرد و کیفیت اولیه خود را از دست می‌دهد.
به‌این‌ترتیب، اگر اکسیژن کافی به عضلات، مغز و قلب نرسد سطح انرژی بدن دچار کاهش چشمگیری می‌شود و حاصل آن خستگی مفرط و مداوم است. شاید تمایز دادن خستگی ناشی از کار کردن در طول روز با خستگی کم‌خونی تا حدودی دشوار باشد اما تفاوت عمده آن‌ها در این است که خستگی ناشی از کم خونی با مشکلات دیگری همچون ضعف، تحریک‌پذیری و عدم تمرکز همراه است.
۲. پوست رنگ‌پریده
پوست رنگ پریده به این معنی است که پوست رنگ طبیعی خود را ازدست‌داده و به زردی گرایش پیدا کرده است. مقداری از رنگ طبیعی پوست صورت حاصل جریان خون در مویرگ‌هایی است که درست زیر پوست قرار دارند. رنگ قرمز خون از هموگلوبین به دست می‌آید و زمانی که به دلیل فقر آهن هموگلوبین به اندازه کافی تولید نشود حاصل آن کاهش تعداد سلول‌های قرمز و درنتیجه کاهش جریان خون در زیر پوست است.
این روند ناسالم سبب تغییر تدریجی رنگ پوست می‌شود و در افراد مبتلا به کم خونی این موضوع کاملا مشهود است. نتایج یک مطالعه در خصوص کم خونی کودکان ۶ تا ۱۱ ساله نشان داده است که رنگ‌پریدگی می‌تواند در کل بدن ایجاد شود و یا تنها به یک ناحیه خاص نظیر صورت، لثه‌ها، سطح داخلی لب‌ها یا پلک و ناخن‌ها محدود شود. رنگ‌پریدگی یکی از اولین علائمی است که پزشکان از طریق آن به کم‌خونی پی می‌برند.
البته جهت تائید تشخیص اولیه آزمایشات خونی نیز تجویز می‌شوند. یکی از بافت‌هایی که به خوبی علائم رنگ‌پریدگی را بروز می‌دهد سطح داخلی پلک پایین است به‌طوری‌که اگر در مقابل آینه پلک پایین را مقداری به سمت بیرون بکشید متوجه می‌شوید که در حالت طبیعی رنگ آن قرمز است اما زمانی که فرد به کم خونی مبتلا باشد رنگ قرمز جای خود را به رنگ صورتی کم رنک و یا در موارد شدید رنگ زرد می‌دهد.
۳. تنگی نفس
همان‌طور که گفته شد هموگلوبین پروتئینی است که داخل سلول‌های قرمز مستقر است و وظیفه حمل اکسیژن را بر عهده دارد. اگر به دلیل کم‌خونی فقر آهن سطح هموگلوبین خون کاهش پیدا کند به همان نسبت نیز سطح اکسیژن خون کاهش می‌یابد. این عارضه به این معنی است که عضلات شما قادر نیستند به مقدار کافی اکسیژن برای انجام امور روزمره مثل پیاده‌روی دریافت کنند.
به همین دلیل برای اینکه بدن بتواند اکسیژن را به مقدار کافی در اختیار عضلات قرار دهد سرعت تنفس و اکسیژن‌گیری از طریق ریه را افزایش می‌دهد که حاصل آن نفس زدن‌های پیاپی و بیش‌ازحد است. اگر در انجام امور روزمره مثل بالا رفتن از پله‌ها، ورزش و یا حتی پیاده‌روی زودتر از حد معمول به نفس زدن می‌افتید احتمالاً کم خونی اولین احتمال است.
۴. سردرد
کم خونی گاهی در زمان پریود باعث ابتلا به سردرد به‌ویژه در زنان و دختران می‌شود. محققان بر این باورند که کاهش سطح آهن بر عملکرد دوپامین و هورمون استروژن تأثیرگذار است. البته بروز سردرد ناشی از کم خونی در مردان نیز رخ می‌دهد اما در مقایسه با زنان شیوع آن کمتر است.
۵. تپش قلب
به دلیل کمبود اکسیژن در خون افراد مبتلا به کم خونی، قلب مجبور است برای تأمین اکسیژن اندام‌های بدن با قدرت و شدت بیشتری فعالیت کند. این شدت، فشار مضاعفی را بر ماهیچه‌های قلب تحمیل می‌کند و حاصل آن بروز تپش قلب، ضربان سریع و گاهی آریتمی (بی‌نظمی در ضربان قلب) است. به دلیل چنین فشاری بر قلب، افراد مبتلا به کم خونی شدید در معرض بیماری‌های قلبی مثل نارسایی قلبی و بیماری‌های عروق کرونر قرار دارند.
۶. خشکی پوست و مو
آنمی فقر آهن باعث کاهش سطح هموگلوبین در خون می‌شود و یکی از آثار مخرب آن کاهش اکسیژن‌رسانی به فولیکول‌های مو است. زمانی که مو و پوست از اکسیژن محروم شوند به سمت خشک شدن سوق پیدا می‌کنند. از اثرات مضر این روند آسیب‌زا نازک شدن مو و در ادامه ریزش مو است.
۷. التهاب و تورم دهان و زبان
پزشکان قادرند با بررسی داخل دهان به وجود کم‌خونی پی ببرند. علائمی مثل تورم، التهاب، تغییر رنگ و گاهی تغییر بافت داخل دهان سرنخ‌هایی از کم خونی هستند. تغییراتی که کم‌خونی در بافت دهان ایجاد می‌کند به صورت زیر است:
- خشکی دهان
- احساس سوزش در دهان
- به وجود آمدن شکاف‌های قرمز و دردناک در اطراف دهان
- زخم‌های دهانی
۸. پاهای بی‌قرار
احتمالاً اصطلاح سندرم پای بی‌قرار را پیش‌ازاین شنیده‌اید و شاید دانستن آن برایتان جالب باشد. یکی از مشکلاتی که کمبود آهن در بدن ایجاد می‌کند دچار شدن به سندرم پاهای بی‌قرار است. خصوصیت پاهای بی‌قرار این است که فرد در زمان استراحت احساس می‌کند که باید پاهایش را حرکت دهد و همچنین ممکن است درد و گرفتگی عضلات پا را نیز تجربه کند. این عارضه در شب بدتر می‌شود و به همین علت ممکن است باعث مشکلات خواب و خستگی مزمن در طول روز شود. افراد مبتلا به آنمی فقر آهن ۶ برابر بیشتر از دیگران در معرض سندرم پاهای بی‌قرار هستند.
۹. بدشکلی ناخن‌ها
علامت کمتر شایع کم خونی فقر آهن ناخن‌های شکننده و چنگالی شکل است که به آن کویلونیشیا هم گفته می‌شود. در مراحل اولیه کم‌خونی ناخن‌ها معمولاً تا حدودی شکننده می‌شوند به‌طوری‌که به‌آسانی بر اثر ضربه یا تماس صدمه می‌بینند. در مراحل پیشرفته‌تر، ناخن‌ها فرم چنگالی به خود می‌گیرند به این صورت که وسط ناخن فرو می‌رود و لبه‌ها برجسته‌تر می‌شوند. البته این عارضه نادر است و تنها در ۵ درصد از موارد آنمی فقر آهن رخ می‌دهد.
۱۰. ویارهای عجیب
گرایش به خوردن یخ، خاک، کاغذ و گچ از نشانه‌های کمبود آهن در بدن است. زنان باردار مبتلا به کم خونی فقر آهن نیز ممکن است چنین علائمی را تجربه کنند.
۱۱. احساس افسردگی
کاهش آهن در بدن با کاهش اکسیژن و نیز کاهش عملکرد مغز نسبت مستقیم دارد. اکسیژن‌رسانی نامطلوب و ناقص به مغز زمینه را برای ابتلا به افسردگی مهیا می‌کند. زنان باردار مبتلا به آنمی فقر آهن از گروه‌های پرخطر ابتلا به افسردگی بارداری و یا افسردگی پس از بارداری محسوب می‌شوند.
۱۲. دست و پای سرد
علت سرد شدن دست و پا در افراد مبتلا به کم خونی، کاهش اکسیژن در رگ‌های دست و پا است. این موضوع حساسیت به سرما را نیز افزایش می‌دهد به‌طوری‌که بیشتر از دیگران تحت تأثیر هوای سرد قرار می‌گیرند.
۱۳. ابتلای مکرر به بیماری‌های عفونی
به دلیل اینکه آهن یکی از الزامات مهم سیستم ایمنی برای عملکرد بهینه است ازاین‌رو، کاهش آهن در بدن توان سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد به‌طوری‌که در برابر عوامل عفونی آسیب‌پذیرتر خواهد شد.
۱۴. کم بودن اشتها
کمبود آهن در بدن سطح هورمون اشتها به نام گرلین را کاهش می‌دهد و این موضوع باعث کم شدن اشتها و کاهش میزان کالری دریافتی می‌شود.
به گفته‌ی mayoclinic مهم‌ترین ریسک‌فاکتورهای کم‌خونی عبارت است از:
- رژیم غذایی فاقد ویتامین‌ها و مواد معدنی به میزان کافی
- اختلالات روده
- قاعدگی زنان
- بارداری
- شرایط مزمن مانند ابتلا به سرطان، نارسایی کلیه و …
- سابقه خانوادگی کم خونی
- سن؛ افراد بالای ۶۵ سال
علائم کم خونی در کودکان
کم خونی فقر آهن یکی از شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای کودکان در ایران و جهان به شمار می‌رود. علائم اصلی آنمی در کودکان شامل موارد زیر است:
- خستگی و ضعف
- پوست رنگ‌پریده
- تحریک‌پذیری
- سبکی سر
در کم خونی مزمن و درمان‌نشده علائمی همچون خشکی دهان، التهاب لب، ریزش مو و گلوسیت یا التهاب زبان بروز می‌کند. در عارضه گلوسیت زبان به دلیل التهاب، ناهمواری و زبری خود را از دست داده و به‌صورت صاف دیده می‌شود. علاوه بر موارد ذکرشده احتمال بروز مشکلات عصبی نظیر بیش فعالی و عدم توجه، سندرم پاهای بی‌قرار و همچنین برخی مشکلات تنفسی وجود دارد.
علائم کم خونی در سالمندان
کم‌خونی در افراد سالخورده شایع است. علائم کم‌خونی در سالمندان تا حدودی غیراختصاصی‌تر است ازجمله:
- خستگی
- رنگ‌پریدگی
- تنگی نفس
- درد قفسه یسنه
- ادم و تورم بدن
در مقایسه با افراد جوان‌تر، کم‌خونی در سالمندان ارتباط بیشتری با بیماری‌های مزمن دارد چراکه بیماری‌های مزمن غالباً منجر به از دست دادن خون، خالی شدن ذخایر آهن و التهاب می‌شوند که همگی آن‌ها می‌توانند به کم خونی فقر آهن منتهی شوند. برای مثال زخم معده، ورم روده و یا بیماری‌های کلیه ازجمله مشکلاتی هستند که باعث ایجاد کم‌خونی می‌شوند. برای انجام آزمایش کم خونی در منزل کلیک کنید.
