آنچه باید درباره وسواس در نوجوانان بدانیم

نوجوانی یکی از چالش برانگیزترین دوره های زندگی است که در طول آن و در تلاش برای مدیریت عوامل استرس زا، خصلت های خاصی در نوجوانان شکل می گیرد. اختلال وسواس فکری یا OCD یک وضعیت سلامت روانی شدید و مادام العمر است که بسیاری از بزرگسالان دچار آن می شوند. با این حال این اختلال در همان سنین نوجوانی آغاز می شود. اگرچه وسواس در نوجوانان قابل کنترل است، اما اگر به آن توجه نشود می تواند با اثرات منفی بسیاری بر کیفیت زندگی نوجوان و خانواده او همراه باشد. به همین خاطر لازم است برای حفظ سلامت روان تمام اعضای خانواده با مشاهده رفتارهای وسواسی در نوجوان خود هرچه سریع تر به روانشناس مراجعه کنید. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا به دلایل وسواس فکری در نوجوانان و راه های درمان آن بپردازیم.

منظور از وسواس در نوجوانان چیست؟

وسواس فکری در نوجوانان یکی از شایع ترین اختلالات فکری است. به صورت کلی این اختلال با مجموعه ای از افکار آزار دهنده همراه است. پیشرفت این بیماری می تواند منجر به بروز مشکلاتی تهدید کننده و آسیب زا در نوجوان شود. اگرچه اختلال وسواس فکری در همه سنین مشاهده می شود، اما شیوع آن در میان زنان و نوجوانان بیشتر است. باید خاطر نشان ساخت که این اختلال می تواند زمینه ساز ابتلا به افسردگی باشد.

در حقیقت نوجوانانی که درگیر وسواس فکری هستند، غالبا از نوعی اختلال اضطرابی آسیب زننده رنج می برند. این افکار تهدیده کننده بوده و اختلال های ناشی از آن، ابعاد مهمی از زندگی فرد را تحت الشعاع خود قرار می دهد. بسیاری از نوجوانان با دلالت بر علل مختلف، تشنج های وسواسی و روانی خود را از خانواده پنهان می کنند. این بدان معناست که این افراد پذیرای مشکلات خود نیستند و در مقابل در برابر اعتراض اطرافیان، کنش های نامعقولی را از خود بروز می دهند. بدون تردید چنین روندی می تواند با پیشروی اختلال و درگیری بیشتر فرد در طول زمان همراه باشد.

آشنایی با انواع وسواس در نوجوانان

متخصصان فعال در حوزه روانشناسی و رفتارشناسی، وسواس در نوجوانان را به انواع مختلفی تقسیم کرده اند. اما به صورت کلی می توان گفت وسواس در نوجوانان به دو نوع وسواس فکری و وسواس فکری- عملی تقسیم می شود. این تقسیم بندی می تواند تأمین کننده اطمینان از روند درمانی برنامه ریزی شده باشد.

وسواس فکری در نوجوانان

همان طور که از نام این نوع وسواس مشخص است، وسواس های فکری نوجوان تمام افکار مزاحم و تهدید کننده او را در بر می گیرد. این افکار در بدترین حالت خود به طور مکرر و تکرار شونده نوجوان را درگیر می کنند. باید در نظر داشته باشید که افکار مکرر و مزاحم می تواند نشخوارهای فکری را در فرد ایجاد کند. بر همین اساس نوجوان به طور دائم به بررسی رفتارها و واکنش های خود در زمان گذشته یا حال می پردازد. به صورت کلی وسواس های فکری دوره نوجوانی را می توان شامل موارد زیر دانست:

• کثیفی یا آلودگی: آلودگی، کثیفی و انواع میکروب ها می تواند ایجاد کننده افکار مزاحم در نوجوان باشد.
• دین: ممکن است نوجوان به شدت از خدا بترسد و یا این که در خصوص کلیسا و محل عبادت خود افکار مزاحمی در ذهن داشته باشد. به این صورت که تصور می کند تحت هر شرایطی باید در این مراسم ها شرکت کند.
• سلامتی: ممکن است نوجوان به شدت نگران بیمار شدن، درگیر عوارض کشنده یک بیماری خفیف و یا ابتلا به یک بیماری نادر باشد.
• افکار پرخاشگرانه جنسی: گاهی اوقات افکار نوجوان می تواند به صورت افکار تهاجمی یا جنسی ظاهر شوند که هیچ گاه تمام نمی شوند.
• تقارن یا نظم: ممکن است افکار نوجوان حول نیاز به شمارش اقلام، نظم دادن به وسایل و متقارن بودن سطح یا یک طرح باشد.
• کلمات یا عبارات: گاهی ممکن است افکار یک عبارت یا کلمه خاص را در بر گیرد که به طور مداوم در ذهن تکرار می شود.

وسواس فکری- عملی در نوجوانان

به طور معمول وسواس های فکری- عملی دارای طیف بسیار گسترده ای هستند. این وسواس در نوجوانان می تواند با افکار آزار دهنده ای همراه باشد. شایع ترین نوع وسواس فکری- عملی را که به راحتی می توان در رفتار افراد مشاهده کرد، وسواس نظافت نامیده می گویند. در این وسواس فرد خود را در معرض هجوم انواع میکروب و آلودگی می بیند. به همین خاطر به هیچ عنوان توانایی پاکسازی محیط اطراف خود را نخواهد داشت. وسواس فکری- عملی می تواند زمینه ساز افسردگی نوجوان شناخته شود. برخی از رایج ترین انواع وسواس فکری در نوجوانان به شرح زیر است:

• ترس از قبول مسئولیت
• وسواس شدید در رفتارهای روزانه
• اعتقاد به دعانویسی و جادو
• ترس شدید از نفرین یا طلسم شدن
• حساسیت شدید بر روی نظم چیدمان منزل
• دیدن اطرافیان در معرض تهدید و داشتن افکار منفی

اصلی دلایل وسواس فکری در نوجوانان چیست؟

اگرچه دلایل زیادی برای افکار وسواسی نوجوانان وجود دارد، با این حال علت دقیق آن ناشناخته مانده است. برخی از مهم ترین دلایل وسواس در نوجوانان عبارت است از:

ژنتیک

یکی از عوامل احتمالی وسواس در نوجوان به ژنتیک باز می گردد. اگر فردی در خانواده شما مبتلا به OCD باشد، احتمال ابتلای شما به این اختلال و داشتن افکار وسواسی وجود خواهد داشت. بسیاری از افراد بعد از تجربه یک رویداد استرس زا در زندگی مانند مرگ یکی از عزیزان، درگیر این افکار می شوند.

محیط

بدون تردید نمی توان نقش محیط را در ایجاد افکار وسواسی در نوجوانان انکار کرد. به طور مثال اگر در یک محیط پر هرج و مرج و غیر قابل پیش بینی زندگی می کنید، احتمال دارد این افکار سراغ شما نیز بیاید. هم چنین گاهی ممکن است ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی وجود داشته باشد که نقش مهمی در ایجاد افکار وسواسی نوجوانان دارد.

تروما

تروما یا ضربه روانی یکی از علل متعدد وسواس فکری در نوجوانان است. بسیاری از افراد که درگیر افکار وسواسی می شوند، نوعی از سوء استفاده، آسیب، غفلت و یا حتی یک رویداد مهم زندگی را تجربه کرده اند. این ضربه می تواند ایجاد کننده علائم OCD باشد. از طرف دیگر افرادی که OCD دارند، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اختلال PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) قرار بگیرند.

ساختار و عملکرد مغز

جالب است بدانید ساختار و عملکرد مغز نیز می تواند از عوامل ایجاد کننده این قبیل افکار در نوجوانان باشد. تحقیقات مختلف نشان می دهند که افراد مبتلا به وسواس فکری، در نحوه پردازش اطلاعات مغزشان تفاوت هایی با یکدیگر دارند. به طور مثال افراد مبتلا به OCD سطح فعالیت بالاتری در مناطق خاصی از مغز دارند. این افزایش فعالیت می تواند سرکوب یا نادیده گرفتن افکار مزاحم را برای این افراد دشوار کند.

سوء استفاده

سوء استفاده یکی از مهم ترین دلایل وسواس فکری در نوجوانان است. بسیاری از افرادی که از OCD رنج می برند، نوعی از سوء استفاده ها مثل سوء استفاده جنسی، سوء استفاده عاطفی و سوء استفاده فیزیکی را تجربه کرده اند. این قبیل سوء استفاده ها می تواند با افکار وسواسی یا علائم OCD همراه باشند.

قلدری

گاهی اوقات هنگامی که فردی از افکار وسواسی خود رنج می برد، ممکن است به دلیل این افکار و نشانه های آن مورد اذیت و آزار دیگران قرار بگیرد. به طور مثال فردی که از آلودگی ها و انواع میکروب می ترسد، ممکن است به خاطر داشتن این افکار مورد تمسخر دیگران قرار بگیرد. همین موضوع می تواند به کناره گیری فرد و اجتناب از موقعیت های اجتماعی منجر شود. چنانچه فکر می کنید نوجوان شما مورد اذیت و آزار قرار می گیرد، بهتر است با یک متخصص بهداشت روان یا مشاور مدرسه صحبت کنید.

بارداری نوجوان

بارداری یکی دیگر از دلایل احتمالی افکار وسواسی در نوجوانان است. برخی مطالعات نشان می دهد زنان بارداری که سطح بالاتری از استرس را تجربه می کنند، احتمال دارد که فرزند آن ها مبتلا به وسواس فکری شود.

عوامل تشدید کننده وسواس در نوجوانان

اگرچه وسواس فکری در نوجوانان قابل درمان است، با این حال برخی عوامل وجود دارند که می توانند بازدارنده درمان فرد باشند. یکی از مهم ترین عواملی که تشدید کننده وسواس شناخته می شود، عادی پنداری است. در حقیقت بی اهمیت دانستن و عادی جلوه دادن کنش های آسیب زا و ناسالم می تواند باعث درگیر شدن بیش از حد نوجوان با اختلال وسواس شود. با عادی سازی و پیشروی وسواس در نوجوان، پیگیری و اثربخشی روند درمانی در دوره بزرگسالی به شدت دشوار خواهد شد.

مهم ترین نشانه های وسواس فکری در نوجوانان چیست؟

از مهم ترین علائم وسواس فکری در نوجوانان جهت تشخیص می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نوجوان یک ساعت یا بیشتر را در روز صرف این قبیل افکار می کند.
• به خاطر این افکار، اختلالات و مشکلات قابل توجهی را در زندگی روزمره خود تجربه می کنند.
• در کنترل رفتارها و افکار خود ناتوان هستند. حتی زمانی که تشخیص دهند بیش از اندازه غیر منطقی رفتار می کنند.
• این افراد به هیچ عنوان از افکار خود لذت نمی برند. با این حال درگیر شدن در رفتارهای اجباری می تواند از اضطراب ناشی از افکار بکاهد.

نگاهی به راه های درمان وسواس فکری در نوجوانان

به صورت کلی درمان وسواس فکری می تواند شامل دارو درمانی، روان درمانی یا ترکیبی از این دو باشد.

دارو درمانی

داروهای مختلفی وجود دارند که تأثیر زیادی در کاهش فراوانی و شدت علائم دارند. از مهم ترین داروهایی که در درمان OCD مؤثر هستند، می توان به زولافت (سرترالین)، پروزاک (فلوکستین)، آنافرانیل (کلومیپرامین)، پاکسیل (پاروکستین) و لووکس (فلووکسامین) بر سطح سروتونین اشاره کرد. البته در نظر داشته باشید که این داروها باید تحت نظر روانپزشک مصرف شوند.

روان درمانی

درمان های روانشناختی نیز از جمله درمان های مؤثر در کاهش شدت علائم وسواس فکری هستند. به طور معمول این قبیل درمان ها بر اصلاح و تغییر افکار تمرکز دارند. در صورت لزوم روان درمانی می تواند به تنهایی یا همراه با دارو انجام شود. دو نوع اصلی و مهم درمان روانشناختی برای OCD، درمان شناختی رفتاری و درمان مواجهه و پیشگیری از پاسخ را شامل می شود.

راهکارهایی برای مقابله با افکار وسواسی در نوجوانان

وسواس فکری می تواند یک اختلال حاد و طولانی مدت باشد که با گذشت زمان بدتر شود. به همین خاطر بهتر است تحت درمان های حرفه ای قرار بگیرید. علاوه بر صحبت با یک متخصص سلامت روان، راهکارهایی وجود دارند که می توانید به منظور کاهش وسواس فکری و مدیریت علائم خود از آن ها بهره مند شوید:

• از تکنیک های آرام سازی استفاده کنید. توصیه می شود ابزارهای مؤثری مانند مدیتیشن، تجسم و آرام سازی پیشرونده عضلانی و تنفس عمیق را به برنامه خود اضافه کنید.
• راهبردهای مراقبت از خود را تمرین کنید. این راهبردها به شما کمک می کنند تا با استرس خود کنار بیایید. استرس می تواند یکی از علائم اصلی وسواس باشد. به همین خاطر مهم است که بر روش های مقابله ای سالم و مؤثری تکیه کنید. تحقیقات مختلف نشان داده است که اختلالات خواب با علائم شدیدتر وسواس ارتباط دارد. علاوه بر خواب، رژیم غذایی سالم و ورزش بدنی منظم از گزینه هایی هستند که با انجام آن ها می توانید مدیریت استرس و نگرانی های خود را در زندگی آسان تر کنید.
• یک پشتیبان یا حامی برای خود پیدا کنید. پیوستن به گروه ها و انجمن های مردم نهاد می تواند در این زمینه به شما کمک کند. چنین گروه هایی می توانند برای صحبت با افرادی که تجربیاتی مشابه شما را دارند، مفید باشند. حمایت اجتماعی برای رفاه روانی بسیار مهم است و گروه های حمایتی می توانند منبع بسیار مهمی باشند.