اضطراب نوعی احساس رایج و طبیعی است که همه ما آن را تجربه می کنیم. علی رغم تصور اشتباهی که در ذهن ما وجود دارد، داشتن مقدار کمی اضطراب واقعا ضرورت دارد. مثلا داشتن اضطراب به خاطر امتحانی که در پیش دارید باعث می شود که با احساس مسئولیت بیشتری درس بخوانید. هم چنین وجود مقداری نگرانی در خصوص آینده، تصمیمات مهم زندگی، کار و ازدواج باعث هوشیاری و تمرکز بیشتر شما خواهد شد. با این حال طبیعی است که اضطراب بیش از حد می تواند زیان بار و خطرآفرین باشد. متأسفانه زندگی همه ما در حال حاضر به گونه ای است که اضطراب را از کنترل خارج کرده و آن را به یک مشکل روانی در میان انسان ها تبدیل کرده است. در ادامه مطلب به انواع اختلالات اضطرابی اشاره خواهیم کرد.
اختلال اضطرابی به چه معناست؟
همان طور که می دانید اضطراب یک واکنش طبیعی و عادی در زندگی است. مغز انسان در برخورد با استرس و یا در مواقع خطر، دچار اضطراب می شود و این یک واکنش کاملا طبیعی است. همه ما در زندگی این موارد را تجربه کرده ایم و احتمالا در آینده نیز با آن مواجه خواهیم شد. به طور مثال هنگام تصمیم گیری برای زندگی آینده، ازدواج، هنگام شرکت در یک آزمون و … این موارد را تجربه می کنیم. در حقیقت در بسیاری موارد اضطراب کاملا لازم است و مشکل خاصی ایجاد نمی کند. اما اختلال اضطرابی موضوعی کاملا متفاوت است.
این اختلالات دسته ای از بیماری ها هستند که موجب می شوند فرد دچار اضطراب دائمی شود. این اضطراب باعث کاهش عملکرد و توانایی های فرد می شود. در واقع اضطراب طولانی و بیش از حد بدون داشتن عامل خارجی استرس زا باعث می شود که شخص در انجام کارهای روزمره، تحصیل، انتخاب شغل و حتی در برخورد با اعضای خانواده دچار مشکل شود.
علائم و نشانه های اختلال اضطرابی
مهم ترین علامت اختلال اضطرابی، دلهره و ترس است. علاوه بر این اضطراب می تواند با علائمی نظیر تنگی نفس، مشکل در تنفس و اختلال در خوابیدن همراه باشد. برخی از شایع ترین علائم اضطراب عبارتند از:
- ترس و دلهره
- احساس خطر و مرگ
- نگرانی و دلشوره
- نداشتن تمرکز ذهنی
- تنگی نفس
- از بین رفتن آرامش درونی
- احساس تپش قلب
- تنفس بیش از حد
- انزوا و پرهیز از روبرو شدن با دیگران
- فشار به قفسه سینه
- نشخوار فکری و فکر کردن مداوم بر روی موضوعی خاص
- دهان خشک
- احساس گزگز، کرختی، عرق کردن و سرد شدن دست و پا
- اسهال
- دل پیچه
علل ایجاد کننده اختلال اضطرابی کدامند؟
جالب است بدانید که هنوز علت اصلی اختلال اضطرابی مشخص نشده است. در واقع علت این اختلال در هر فرد متفاوت از دیگران است. با این حال ترکیبی از عوامل زیر در ایجاد اختلال اضطرابی نقش دارند.
- عوامل محیطی: منظور از عوامل محیطی مواردی هستند که از همان دوران کودکی تا بزرگسالی و بلوغ زمینه ساز اضطراب در فرد می شوند. طلاق، آسیب ها و سوء استفاده های به وجود آمده در دوران کودکی، جنگ، از دست دادن والدین و مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی همگی زمینه ساز بروز اضطراب و استرس در افراد می شوند. به علاوه مسائل عاطفی و عشقی نیز می تواند به شروع حملات اضطرابی در فرد منجر شوند.
- آسیب های مغزی: برخی دانشمندان معتقد هستند که اختلال در مرکز کنترل دلهره و ترس در مغز و تغییرات شیمیایی داخل مغز، نقش مهمی در ایجاد بیماری های اضطرابی دارند.
- ژنتیک: مسائل ژنتیکی و ارثی یکی از عوامل مهم در ایجاد اضطراب هستند. درگیری های خانوادگی و فامیلی نقش مهمی در ایجاد اضطراب دارند.
- مصرف برخی مواد و داروها: داروهای آرامبخش، روانگردان ها، الکل و کوکایین از جمله مواردی هستند که مصرف و ترک یکباره آن ها می تواند به بروز حملات اضطرابی در فرد منجر شود. از طرفی برخی داروهای گیاهی که به منظور کاهش وزن توصیه می شوند، حاوی مقادیر زیادی مواد محرک هستند که منجر به بروز اضطراب و استرس در فرد می شوند. لازم به ذکر است مصرف نوشابه های انرژی زا نیز می تواند باعث ایجاد استرس و اضطراب در فرد شود.
- ابتلا به بیماری های داخلی: ابتلا به برخی بیماری ها می توانند به ایجاد اضطراب در افراد منجر شوند. تیروئید، کم خونی، تومورها، بیماری قلبی و ریوی، اختلالات هورمونی و فشار خون از جمله مواردی هستند که شخص را در معرض انواع اضطراب ها قرار می دهند. به همین خاطر بهتر است شخص ابتدا از نظر بیماری های داخلی مورد بررسی قرار گیرد.
عوامل خطرساز اختلال اضطرابی
وجود برخی عوامل می تواند فرد را مستعد ابتلا به اختلالات اضطرابی نماید. اگرچه وجود این عوامل به معنی بروز قطعی اضطراب در فرد نیست، اما می تواند فرد را مستعد ابتلا به استرس نماید. این موارد عبارتند از:
- داشتن دیگر بیماری های روانی مانند افسردگی
- مورد اذیت و آزار جنسی یا فیزیکی قرار گرفتن در کودکی
- تجربه حوادث ناگواری مانند عدم موفقیت در تحصیل یا اشتغال، طلاق و شکست های عشقی و عاطفی
- مصرف داروهای روانگردان و الکل
- زندگی در شرایط تلخ و دشواری مانند جنگ و بحران
- پایین بودن سطع اعتماد به نفس و عدم برخورداری از عزت نفس
- خجالتی بودن در دوران کودکی و تمایل به انزوا و دوری از افراد
آشنایی با انواع اختلالات اضطرابی
زمانی که صحبت از انواع اضطراب به میان می آید، منظور انواع اختلال اضطرابی است که معمولا فراتر از یک نگرانی ساده و ترس خفیف است. شایع ترین انواع اختلالات اضطرابی شامل موارد زیر است:
اختلال هراس
افرادی که مبتلا به اختلال هراس هستند، به دلایل مختلفی با حملات پانیک غیر منتظره و مکرر مواجه می شوند. این افراد به طور غیر منتظره دچار ناراحتی، ترس شدید و از دست دادن کنترل می شوند. این قبیل حملات زمانی اتفاق می افتد که خطر و محرک بیرونی خاصی وجود ندارد. همین وضعیت می تواند برای فرد ناراحت کننده باشد و روند زندگی او را دچار اختلال کند. گاهی شدت این اختلال در فرد آن چنان زیاد است که افراد با تصور این که سلامتی شان به خطر افتاده، در بیمارستان بستری می شوند. برخی از شایع ترین علائم اختلال هراس عبارتند از:
- از دست دادن کنترل خود
- احساس خطر قریب الوقوع
- احساس گزگز یا لرزش
- درد در قفسه سینه
- عرق کردن
- بالا رفتن ضربان قلب
اختلال اضطراب اجتماعی
اضطراب اجتماعی یکی دیگر از انواع اختلالات اضطرابی است که به موجب آن فرد به طور مداوم از قضاوت های دیگران می ترسد. شخص مبتلا به اختلال اضطرابی، ترس زیادی در برخورد با موقعیت های اجتماعی مختلف دارد و گمان می کند که هیچ تسلطی بر این موارد ندارد. این ترس در افراد به حدی است که مانع از انجام فعالیت هایی نظیر انجام کار و یا رفتن به مدرسه می شود. این افراد به طرز نامعقولی نگران هستند که کاری شرم آور یا احمقانه از آن ها سر بزند. به صورت کلی اختلال اضطراب اجتماعی با نشانه های زیر همراه است:
- احساس لرزش
- آرام صحبت کردن
- دل درد
- عرق کردن و سرخ شدن
- ترس از قضاوت منفی دیگران نسبت به خود
- منقبض شدن ماهیچه های بدن
- مشکل در برقراری ارتباط چشمی و کلامی با دیگران
جالب است بدانید این اختلال فراتر از کم رویی معمولی است و ترس از آن باعث می شود که فرد در بیشتر مواقع از تعاملات اجتماعی سالم دوری کند.
اختلال اضطراب جدایی
اختلال اضطراب جدایی تنها مختص کودکان نیست، بلکه می تواند بزرگسالان را نیز درگیر کند. افراد مبتلا به اضطراب جدایی، همواره اضطراب جدا شدن از نزدیک ترین افراد خود را دارند. این افراد گمان می کنند زمانی که از عزیزان خود جدا می شوند، اتفاق بدی برای آن ها می افتد. این اختلال در میان کودکان بیشتر در سنین ۶ تا ۷ ماهگی و تا ۳ سالگی شیوع بیشتری دارد. اما در بسیاری از مواقع به مدت طولانی تر از آن چه متناسب با سن باشد، ادامه پیدا می کند. این اختلال در بزرگسالان به گونه ای بروز پیدا می کند که با نگرانی در خصوص سلامتی عزیزان و نزدیکان آن ها همراه است. آن ها از این بابت نگران هستند که مبادا اتفاقی خاصی برای خانواده شان بیفتد.
بیشترین شیوع این اختلال در کودکان زیر ۱۲ سال است و با افزایش سن، میزان ابتلا به آن کاهش می یابد. علامت اصلی این اختلال، خواب بد دیدن در خصوص جدایی از عزیزان است.
اختلال اضطراب فراگیر
این اختلال یکی از شایع ترین انواع اختلالات اضطرابی است. افراد مبتلا به این اختلال تجربه مداومی از اضطراب و ترس بدون هیچ گونه دلیل مشخصی دارند. این گونه از اضطراب زندگی روزانه شخص را تحت تأثیر قرار می دهد. به صورت کلی اختلال اضطراب فراگیر بدون دلیل مشخصی باعث ترس و اضطراب می شود و با نگرانی های گاه و بی گاه در رویدادها و شرایط تنش زا متفاوت است. نگرانی های بی دلیل یکی از ویژگی های آشکار این نوع اختلال است.
افراد مبتلا به این اختلال در بیشتر موارد مضطرب و نگران هستند؛ حتی اگر دلیل خاصی برای این اضطراب وجود نداشته باشد. این افراد نگرانی زیادی دارند و همواره نگران هستند که بدترین اتفاق ها برای آن ها بیفتد. همین نگرانی ها و ترس ها بر زندگی روزمره آن ها اثرات منفی داشته و کیفیت زندگی شان را کاهش می دهد.
اختلال اضطراب پس از سانحه
اختلال اضطراب پس رویدادی یا پس از سانحه، نوع دیگری از انواع اختلالات اضطرابی است که بعد از روبرو شدن با یک عامل استرس زای شدید و غیر قابل تحمل که باعث مرگ و آسیب جدی می شود، روی می دهد. حوادث و اتفاقاتی نظیر تصادف، سوء استفاده جنسی، جنگ، حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و … از جمله مواردی هستند که می تواند فرد را با اختلال اضطراب پس از سانحه یا PTSD مواجه نماید.
اختلال وسواس فکری- عملی
فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری، افکار خاصی را به شکل ناخواسته و پیوسته تجربه می کند. در این گونه از وسواس افراد سعی می کنند که افکار ناخواسته را نادیده بگیرند و با پرداختن به فکر و یا انجام کاری خاص، اثرات آن را خنثی کرده و خود را آرام سازند. فکر و یا عملی که به سراغ شخص می رود تا وسواس فکری را بی اثر کند، وسواس عملی نامیده می شود. این رفتار و یا اعمال ذهنی به طور مکرر اتفاق می افتد. به طوری که فرد مبتلا تصور می کند مجبور به انجام دادن آن است. البته ضرورتی ندارد که وسواس فکری با وسواس عملی همراه باشد.
افراد مبتلا به وسواس فکری- عملی که به اصطلاح OCD نامیده می شود، وسواس های عملی یا فکری را با چنان شدتی تجربه می کنند که زندگی روزمره آن ها را دچار اختلال می کند. شایع ترین وسواس های عملی در جهان تکرار یک رفتار خاص هستند. به طور مثال نظافت بیش از حد، ظرف شستن، نظم در چیدن اشیا، شمردن و … از جمله این موارد هستند.
اختلال لالی انتخابی
در این اختلال، شخص مبتلا علی رغم این که در حالت عادی به خوبی حرف می زند، اما در برخی موقعیت های خاص و یا در برابر بعضی از افراد، قادر به حرف زدن نیست. این اختلال می تواند با احساس خجالت یا اضطراب اجتماعی همراه شود. هم چنین کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی نگرانی زیادی در خصوص جدایی از خانه و یا پدر و مادر خود احساس می کنند.
اختلال فوبیا
فوبیا یکی دیگر از اختلالات شایع اضطرابی است. اختلالات مرتبط با فوبیا شامل تنفر یا ترس زیاد از اشیا و موقعیت های خاص است. افراد مبتلا به این اختلال به شکل غیر منتظره ای از اشیا و موقعیت های مورد نظر هراس دارند و میزان اضطراب آن ها هیچ تناسبی با آن شی یا موقعیت ندارد.
فوبیای خاص یا ترس های مرضی
یکی دیگر از انواع اختلالات اضطرابی است که به موجب آن فرد ترس شدیدی از گونه خاصی از اشیا یا موقعیت ها دارد. فوبیاها معمولا به رفتارهای اجتنابی و یا تفکر فاجعه سازی منجر می شوند. برخی عوامل ایجاد کننده ترس، ارتفاع، دریافت تزریقات، پرواز کردن، خون و حیواناتی نظیر مار، عنکبوت و سگ می باشند. اگرچه بسیاری از مردم در تمام عمر خود درگیر فوبیا هستند و نیازی به درمان پیدا نمی کنند، اما زمانی که زندگی شما به خاطر فوبیایی که دارید، شروع به تغییر کرد، یعنی مشکل شما جدی بوده و باید تحت درمان باشید.
اختلال آگورافوبیا
اختلال آگورافوبیا از جمله اختلالات اضطرابی است که علائم آن مشابه اختلال فوبیا است. با این وجود این اختلال یکی از انواع اختلالات اضطرابی شدید در برخورد با موقعیت های مختلف شناخته می شود. شخص مبتلا به آگورافوبیا هنگام حضور در مکان های عمومی و یا اجتماعات که شرایط خروج و فرار از آن ها دشوار است، دچار اضطراب و ترس می شود. حالت هایی نظیر آسانسور، هواپیما، فضاهای بسته، فضای های خیلی باز، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی، تنها ماندن در بیرون از خانه و ایستادن در جمع یا صف از جمله این موارد هستند.
بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال درگیر اختلال هراس نیز هستند. به این خاطر که آگورافوبیا در بسیاری از مردم ناشی از حملات هراس است. این افراد در مکان های عمومی دچار ترس می شوند؛ به همین خاطر برای جلوگیری از بروز حملات هراس، روز به روز از رفتن به مکان های عمومی پرهیز می کنند تا جایی که حتی از خانه خود نیز نمی توانند خارج شوند. جالب است بدانید آگورافوبیا در میان بزرگسالان رواج بیشتری دارد. بسیاری از افراد نگران این موضوع هستند که کنترل جسمی و روانی خود را از دست بدهند. به همین خاطر از حضور در موقعیت های اجتماعی دوری می کنند.
اختلال اضطراب ناشی از دارو
مصرف برخی داروها نظیر داروهای غیر قانونی و یا قطع داروهای خاص بدون مشورت با پزشک می تواند از نشانه های آشکار اختلال اضطرابی باشد.
اضطراب ناشی از بیماری های دیگر
اضطراب ناشی از بیماری های دیگر یکی از انواع اضطراب ها است. به گونه ای که فرد ترس و نگرانی شدیدی از بروز یک مشکل یا بیماری زمینه ای دارد که اگرچه به عنوان یک اختلال شناخته نمی شود، اما زندگی فردی و اجتماعی شخص را تحت تأثیر قرار می دهد.
درمان اختلالات اضطرابی
راه های مختلفی برای درمان اختلالات اضطرابی وجود دارد که از مهم ترین آن ها می توان به دارو درمانی و روان درمانی اشاره کرد. البته در برخی موارد ترکیبی از این روش ها می تواند به درمان اختلالات اضطرابی کمک کند.
درمان های دارویی
در حال حاضر داروهای مختلفی به منظور درمان اختلالات اضطرابی تجویز می شوند که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.
- داروهای ضد افسردگی. داروهای ضد افسردگی جدید مانند SSRI ها و SNRI ها، داروهایی نظیر فلوکستین و اس سیتالوپرام از دسته SSRI و داروهایی مانند دولوکستین و ونلافاکسین از دسته SNRI از جمله این داروها هستند.
- بوپروپیون. این دارو به منظور درمان اختلالات اضطرابی مزمن مورد استفاده قرار می گیرد. البته تأثیر زیادی د درمان افسردگی و ترک سیگار نیز دارد.
- داروهای گروه بتابلوکر. این داروها برای افرادی که از لرزش، تپش قلب و علائم فیزیکی قلبی رنج می برند، بهترین درمان هستند. استفاده درست و به موقع از این داروها می تواند به کاهش علائم جسمانی اضطراب کمک کند.
- بنزودیازپین ها. داروهایی از قبیل کلونازپام و آلپرازولام تأثیر زیادی در درمان اضطراب دارند و معمولا برای درمان اضطراب شدید و حملات حاد پانیک تجویز می شوند. البته استفاده طولانی مدت از این داروها می تواند موجب وابستگی به آن ها شود.
- بوسپیرون. این داروها برای تأثیرگذاری به چند ماه مصرف نیاز دارند. به همین خاطر معمولا جهت درمان اضطراب های مزمن مورد استفاده قرار می گیرند.
- دیگر داروهای ضد افسردگی. داروهای سه حلقه ای TCA و مهارکننده های مونو آمین اکسیداز MAOIS به خاطر عوارض جانبی زیاد کمتر جویز می شوند.
- داروهای ضد سایکوز. مصرف این داروها با دوز پایین می تواند به درمان اضطراب کمک کند.
- داروهای ضد تشنج. داروهایی که برای درمان صرع و تشنج تجویز می شوند، می توانند جهت درمان اختلالات اضطرابی مفید باشند.
روان درمانی
روان درمانی به این معنا است که فردی مسلط به روانپزشکی و روانشناسی از طریق شرح حال و مصاحبه در خصوص افکار و رفتارهای بیمار نظراتی را ارائه می دهد. بنیان این روش بر پایه صحبت و تغییر در دیدگاه ها و نگرش ها است. CBT یا رفتار درمانی یکی از روش های مهم در روان درمانی است که طبق آن به بیمار آموزش داده می شود که رفتارها و افکار منفی خود را به سمت افکار و رفتارهای مثبت تغییر دهد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
به صورت کلی زندگی همه ما با اضطراب و استرس آمیخته شده است. به همین خاطر حساسیت نسبت به وجود هر میزان از اضطراب، نه تنها خوشایند نیست، بلکه می تواند به بروز مشکلات زیادی منجر شود. در صورتی که سطحی از اضطراب های زیر را مشاهده کردید، حتما به روانپزشک و یا یک روانشناس بالینی مراجعه کنید:
- اضطرابی که شما را ناراحت و آزرده کرده و به سختی کنترل شود.
- اضطراب در سطح بالایی قرار داشته باشد و زندگی روزمره، کار و تحصیل فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
- فرد به خودکشی فکر می کند و یا اقدام به خودکشی داشته است.
- بیشتر از ۶ ماه است که اضطراب شدیدی را تجربه می کند.
- فرد همزمان با اضطراب، تجربه افسردگی داشته و یا مشکل سوء مصرف مواد مخدر یا الکل دارد.
- زمانی که اضطراب با وجود یک مشکل در سلامت جسمانی فرد در ارتباط باشد.
