استرس و اضطراب بخشی از تجربه های مهم انسان به ویژه در دوران سالمندی است که می تواند سلامت روان سالمندان را تحت تأثیر قرار دهد. اضطراب در سالمندان از جمله بیماری هایی است که با افزایش سن بروز می کند. اضطراب یک احساس طبیعی است و از جمله پاسخ های طبیعی مغز به استرس است که فرد را برای پاسخ مناسب به خطرات احتمالی آماده می کند. با این وجود اضطراب بیش از حد می تواند منجر به اختلال در فعالیت های روزانه سالمندان شود. به گونه ای که کیفیت زندگی سالمندان را تحت تأثیر قرار داده و باعث مشکلات سلامتی در آنان می شود.
آمارها نشان می دهند که چیزی در حدود ۳ تا ۱۴ درصد از سالمندان با مشکل اضطراب درگیر هستند. طبق گزارش های اخیر مجله بین المللی اضطراب سالمندان، در بیش از ۲۷ درصد از سالمندان تحت نظر در مراکز مراقبت از سالمندان، نشانه هایی از ابتلا به اضطراب مشاهده شده است. اضطراب انواع مختلفی دارد که از رایج ترین انواع آن می توان به اختلال هراس، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال اضطراب فراگیر و فوبیاهای خاص اشاره کرد. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا به بررسی عوامل زمینه ای اضطراب در سالمندان و راه های درمان این مشکل در آن ها بپردازیم.
آشنایی با انواع اضطراب در سالمندان
احساس استرس یا اضطراب یک احساس رایج برای افراد در هر دوره سنی است و یک پاسخی طبیعی به استرس به شمار می رود. احساس اضطراب به ما کمک می کند تا مشکلات و موقعیت های عجیب و غریب در زندگی را مدیریت کرده و از خطر دوری کنیم. داشتن اضطراب در مورد تعاملات اجتماعی جدید، بیماری و رویدادهای ترسناک کاملا طبیعی است. اما هنگامی که فرد در نگرانی و اضطراب دائم به سر می برد، این موضوع تا حد زیادی می تواند بر زندگی اجتماعی، کارهای روزمره و روابط او تأثیر بگذارد. در چنین شرایطی این اضطراب یک بیماری تلقی می شود. از انواع اضطراب در سالمندان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
فوبیای خاص
منظور از فوبیای خاص، ترس های غیر منطقی و شدید از مکان ها، رویدادها و اشیایی است که برای سالمندان هیچ گونه خطری به همراه ندارند. برخی از رایج ترین انواع این فوبیا، استفاده از آسانسور و پله برقی، رانندگی در بزرگراه، قرار گرفتن در ارتفاع، داخل تونل شدن، دیدن پرواز برخی حشرات مانند سوسک و رفتن در فضاهای محدود را شامل می شود. از دیگر انواع فوبیاهای خاص می توان به ترک خانه، تنها ماندن در خانه و ترس از مکان های عمومی اشاره کرد.
به صورت کلی شایع ترین فوبیا در افراد مسن شامل فاجعه برای خانواده، ترس از مرگ و اقدامات دندانپزشکی خواهد بود. تجربه این موارد و یا فکر کردن در مورد آن ها می تواند باعث اضطراب شدید یا حملات پانیک ( تنگی نفس، تپش قلب، درد قفسه سینه، حالت تهواع یا سرگیجه) شود.
فوبیای اجتماعی
این حالت زمانی به وجود می آید که فرد در موقعیت های اجتماعی روزمره بیش از حد دچار استرس و اضطراب می شود. این احتمال وجود دارد که یک فرد مسن ترس مدام، طولانی مدت و قوی در مورد قضاوت شدن توسط دیگران داشته باشد و همین موضوع باعث می شود که او در برخورد با سایرین احساس شرم کند. برخی از افراد سالمند به خاطر ناتوانی در به خاطر سپردن نام ها یا خودآگاهی نسبت به ظاهر خود به دلیل بیماری، از فوبیای اجتماعی رنج می برند. این قبیل اختلالات فکری باعث می شود تا حفظ دوستان برای این افراد دشوار شود.
اگرچه ممکن است برخی افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی در اطراف خود دوستانی داشته باشند، اما پیش از برخورد با آن ها نیز دچار اضطراب هستند. بنابراین می توان نتیجه گرفت این افراد از بودن در کنار سایر افراد دچار نگرانی و ناراحتی می شوند. اصلی ترین دلیل این دلهره را می توان به ترس از قضاوت شدن توسط دیگران نسبت داد. از مهم ترین علائم فیزیکی در فوبیای اجتماعی می توان به تعریق شدید، لرزش، گرگرفتگی، مشکل در صحبت کردن و استفراغ اشاره کرد.
اختلال هراس یا پانیک
افراد مبتلا به پانیک یا اختلال هراس دچار حملات ناگهانی می شوند و اغلب احساس درد، اضطراب، ضعف، تعریق، سر گیجه، غش و حالت تهوع دارند. اغلب حملات پانیک می تواند در هر زمانی حتی هنگام خواب برای افراد سالمند اتفاق بیفتد. این حملات معمولا در کمتر از ۱۰ دقیقه فروکش می کند. اما گاهی می تواند بیشتر از این زمان نیز طول بکشد. فرد مسن مبتلا به اختلال هراس ممکن است فکر کند دچار سکته مغزی یا حمله قلبی شده است. اگرچه زوال عقل در افراد مسن به ندرت دیده می شود، اما بهتر است سالمندان مبتلا به اختلال پانیک از تنهایی دوری کنند.
اختلال وسواس (OCD)
اگرچه اختلال وسواس در افراد مسن چندان شایع نیست، اما برخی سالمندان همواره از اضطراب رنج می برند و همین موضوع می تواند با انجام کارهای کوچکی مانند شمردن چیزها، چک کردن مکرر اشیا و ضربه زدن بر روی اشیا خود را نشان دهد. برخی از مبتلایان به OCD در زمینه نظم و تقارن وسواس بسیار زیادی دارند. دیگر قربانیان نیز اقدام به احتکار و انباشته کردن اقلام غیر ضروری می نمایند.
اختلال اضطراب فراگیر (GAD)
این اضطراب باعث ایجاد نگرانی دائمی، افکار رقابتی و احساس ناامیدی در سالمندان می شود. افراد مسن مبتلا به GAD نمی توانند به درستی بخوابند و یا تمرکز کنند. در بسیاری موارد آن ها احساس زودرنجی، خستگی و حالت تهوع می کنند. هم چنین این احتمال وجود دارد که این افراد اغلب موارد در دستشویی باشند. تنگی نفس و گرگرفتگی از شایع ترین علائم اختلال اضطراب فراگیر است.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
به طور معمول اختلال استرس پس از سانحه از یک رویداد آسیب زا ناشی می شود. در برخی موارد علائم تروما می تواند تا ماه ها و چه بسا سال ها بعد از حادثه ظاهر نشود. افراد مسن ممکن است بعد از احساس درماندگی به دلیل ناتوانی جدید، به خاطر یک رویداد آسیب زای قبلی تحریک شوند.
عوامل زمینه ای به وجود آورنده اضطراب در سالمندان
- اختلالات خواب
- اختلالات ترس و اضطراب شدید در دوران کودکی
- احساس بدتر شدن سلامتی سالمندان (مانند کاهش توانایی بدن)
- نوشیدن الکل یا استفاده نادرست از داروهای تجویزی
- عوارض جانبی داروها (داروهای استروئیدی، داروهای ضد افسردگی و …)
- نگرانی بیش از حد در مورد مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و …
- بیماری های مزمن مانند مشکلات تیروئید، بیماری های قلبی عروقی، دیابت و بیماری انسدادی مزمن ریه
علائم و نشانه های اضطراب در سالمندان
افراد در هر سن و سالی علائم مشابهی از اضطرب را نشان می دهند. برخی از انواع اختلالات با علائم متفاوتی همراه هستند. از نشانه های شایع اضطراب در سالمندان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد و سرگیجه
- فراموشی
- حالت تهوع، تعریق و مشکل در تنفس
- مشکلات چشم و بینایی
- افکار غیر منطقی
- تحریک پذیری و زودرنجی
- لرزش و احساس وحشت
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- مشکلات گوارشی و درد قفسه سینه
- تنش عضلانی، درد و خستگی
- ناتوانی در به خواب رفتن
- تغییر در وزن، عادات غذایی یا اشتها
- گوشه گیری، انزوا طلبی و عدم تمایل به ترک خانه
- افکار وسواسی و رفتارهای اجباری
- پرهیز ار فعالیت ها، افراد، مکان ها و حتی افکاری که باعث ایجاد اضطراب می شوند.
راه های تشخیص اضطراب در افراد مسن
بهترین و ساده ترین راه تشخیص اضطراب در سالمندان، استفاده از معاینه سلامت روان است که توسط روانشناس مجرب صورت می گیرد. مشاور با بررسی علائم و عوامل اضطراب در افراد مسن، شدت اضطراب را مشخص می کند و در خصوص ضرورت مراجعه فرد به متخصص جهت دریافت درمان های جدی تر تصمیم گیری می نماید. خوب است سالمندان بدانند که اضطراب یک پدیده رایج و قابل درمان است. به همین خاطر اگر هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان آن راحت تر خواهد بود.
درمان اضطراب در سالمندان
بدون تردید مؤثرترین و بهترین روش درمان برای اضطراب، ترکیبی از دارو درمانی و مشاوره است. البته تعدادی از مبتلایان تنها به یکی از روش های درمانی پاسخ خواهند داد. یک مشاور و متخصص مجرب، با بررسی علائم بیمار می تواند بهترین راهکار درمانی را پیشنهاد دهد.
گاهی اوقات استفاده از روش های «رفتار درمانی شناختی (CBT)» بهترین راه درمان اضطراب در افراد سالمند است. در این روش فرد می آموزد که چگونه احساسات منفی و ناراحت کننده خود را به احساسات مثبت تبدیل نماید. در طول رفتار درمانی شناختی، فرد تمام راه های مقابله با استرس در شرایط نگران کننده را می آموزد و گاهی مشاوره گروهی اعضای خانواده تأثیرات بیشتری بر روند درمان اضطراب در سالمندان خواهد داشت.
بدون تردید اطرافیان و پرستار سالمند نقش مهمی در درمان بیماری او خواهند داشت. از این رو می توانند با انجام فعالیت های زیر گامی مؤثر در جهت بهبود شرایط سالمند بردارند:
- اگر سالمند از نظر فیزیکی توانایی حضور در مطب مشاور را ندارد، از یک مشاور آنلاین یا مشاور حضوری در خانه استفاده کنید تا با انجام جلسات مشاوره منظم، درمان سریع تری در انتظار سالمند باشد.
- سعی کنید هنگام صحبت با سالمند شنونده خوبی باشید. این کار به کاهش اضطراب آن ها کمک خواهد کرد.
- تفریحات سالم مانند شرکت در ورزش های گروهی در پارک ها، فعالیت های گروهی و … می تواند باعث افزایش احساسات مثبت و کاهش علائم بیماری وی شود.
- تمرین تمرکز حواس برای چند دقیقه در روز می تواند تأثیر زیادی بر سطح کلی استرس و اضطراب داشته باشد.
- هیچ گاه سالمند را در طول دوره درمان تنها نگذارید. احساس تنهایی و نداشتن تکیه گاه از مهم ترین عواملی است که باعث ایجاد افکار منفی و شدت گرفتن احساس اضطراب در سالمندان می شود.
- نوشتن یادداشت های روزانه درست پیش از خواب می تواند به بهبود کیفیت خواب سالمند کمک کند. این کار باعث می شود که فرد در طول خواب با افکار ناراحت کننده روز قبل خود درگیر نباشد.
- تغذیه مناسب برای سلامت روح و جسم بسیار ضرورت دارد. غذا به مغز انسان انرژی می دهد. به همین خاطر مصرف مناسب و متعادل پروتئین، کربوهیدرات ها و چربی های سالم به شما کمک می کند تا افکار مضطراب خود را کنار بگذارید. مطمئن شوید که سالمند شما در هر وعده غذایی از انواع غذاهای سالم استفاده می کند.
- از مصرف غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین جدا خودداری کنید. مصرف کافئین باعث تغییرات خلقی در سالمندان می شود و ممکن است علائم اضطراب را در آن ها افزایش دهد. به طور مثال چای، قهوه، شکلات و نوشابه های انرژی زا می توانند حاوی مقادیر زیادی کافئین باشند.
