اختلالات ساق پای نوزادان همانند بزرگسالان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. عدم تعادل صحیح کودکان در زمان ایستادن، راه رفتن و فعالیت بدنی آن ها باعث بروز اختلالات در پای کودکان می شود. هنگامی که کودکان برای اولین بار شروع به راه رفتن می کنند، طبیعی است که برای حفظ تعادل خود با پاهای باز راه روند. حتی بسیاری از کودکان خردسال بر روی پنجه پا راه می روند. این موارد از شایع ترین مشکلات و بیماری های پا در دوران کودکی است. وجود برخی علائم و ناهنجاری ها در پای نوزادان مانند گرفتگی پا، چرخش بیش از حد مچ و قوزک پا، لنگیدن و یا تغییر در راه رفتن پای کودک می تواند نشان دهنده برخی مشکلات جدی در پای آن ها باشد که نیازمند مراجعه به پزشک متخصص است. در ادامه به نشانه های اختلالات ساق پای نوزادان و راه های درمان این مشکلات اشاره خواهیم کرد.
منظور از اختلال ساق پای نوزاد چیست؟
اختلال ساق پا از جمله مشکلات شایع ارتوپدی در کودکان است که بسیاری از نوزادان به آن دچار می شوند. نوزادانی که از اختلالات ساق پا رنج می برند، بعد از مدت کوتاهی بهبود یافته و یا این که اختلال آن ها به درمان های جراحی نیاز دارد که در این صورت نباید به حال خود رها شوند.
علائم همراه با اختلالات ساق پای نوزادان
برخی اختلالات ساق پای مادرزادی نوزاد ممکن است با علائم دیگری همراه باشند. در بسیاری موارد پای چماقی یا کلاب فوت ممکن است همراه با دررفتگی تکاملی مفصل ران و یا اختلالی در ستون مهره ها به نام اسپینا بیفیدا دیده شود. هم چنین در مورد متاتارسوس اداکتوس، ممکن است اختلال ساق پا با دررفتگی تکاملی ران همراه باشد. گذشته از این اختلال پلی داکتیلی نیز ممکن است با مجموعه ای از علائم مرتبط با سندرم های ژنتیک خاص همراه باشد. خوب است بدانید هر نوع اختلال ساق پا با علائم مخصوص به خود همراه است، اما به صورت کلی، نشانه های زیر علائم اختلال در ساق پای نوزاد یا کودک می باشند:
- عدم تعادل در راه رفتن
- فلج شدن
- برآمدگی یا تورم در ناحیه مفاصل
- نشانه های اولیه مادرزادی
- کج گام برداشتن
- بی حسی پاها
- عدم تمایل ره راه رفتن و تنبلی غیر عادی
- پا درد مداوم به ویژه در ناحیه ساق
این نشانه ها ساده ترین نشانه هایی هستند که والدین می توانند با توجه به الگوی راه رفتن نوزاد آن ها را تشخیص داده و در صورت وجود مشکل به متخصص اطفال مراجعه کنند.
شایع ترین انواع اختلالات ساق پای نوزادان کدامند؟
انواع مختلفی از اختلالات ساق پای نوزادان وجود دارند. احتمالا مشکل «پای پرانتزی» یا «کف پای صاف» را بیش از سایر مشکلات شنیده اید، اما اختلالات جدی تری نیز وجود دارند که به مرور زمان خود را نشان می دهند. این مشکلات مانند گذاشتن پنجه پا به داخل یا خارج یا بد ایستادن کودک در آینده ممکن است باعث بروز مشکلات فراوانی از جمله آرتروز یا عدم تعادل شود. در ادامه به برخی از شایع ترین انوع اختلالات ساق پای نوزادان اشاره خواهیم کرد:
۱. کلاب فوت
به گروهی از اختلالات پا اشاره دارد که در آن ها پای نوزاد چرخیده، به طرف پایین و داخل است. تقریبا نیمی از نوزادان با این اختلال، در هر دو پا دچار مشکل هستند و در حدود یک تا چهار نوزاد در هر ۱۰۰۰ تولد به این اختلال دچار می شوند. نوزادان پسر تقریبا دو برابر دختران این مشکل را دارند. با وجود این که این مشکل باعث درد نوزاد نمی شود، اما در طولانی مدت می تواند برای او مشکل ساز باشد و راه رفتن کودک را دچار مشکل کند.
۲. بیماری بلانت
نوعی اختلال رشدی است که بر استخوان ساق پا یا درشت نی تأثیر می گذارد. نشانه این بیماری چرخش ساق پا به داخل یا حالت خمیده زانو است. بیماری بلانت بیشتر در کودکان نوپا و نوجوانان در سن رشد دیده می شود. البته دلیل این بیماری مشخص نیست. با این حال عواملی مانند کمبود ویتامینD ، چاقی یا زود راه رفتن (بین ۸ تا ۱۰ ماهگی) می تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.
۳. متاتارسوس اداکتوس
یک نوع اختلال رایج پا در بدو تولد است که در ۱ تا ۲ درصد نوزادان مشاهده می شود. در این اختلال انگشتان و قسمت جلویی پای نوزاد به سمت داخل چرخیده است و به سختی صاف می شود. در این اختلال ظاهر کف پای نوزاد شبیه به لوبیا می شود.
۴. زانوی ضربدری
برخلاف پای چماقی، زانوی ضربدری با چرخش پا از ناحیه زانو به سمت بیرون همراه است. در این حالت هنگامی که زانوها به هم چسبیده باشند، بیشتر از ۲ سانتی متر با هم فاصله دارند. احتمال دارد کودکان تا ۴ سالگی به خاطر وزن بیشتری که دارند دچار زانوی ضربدری شوند. اما زمانی که مشکل جدی است، این شرایط تا سن رشد و بعد از ۴ سالگی نیز می تواند ادامه داشته باشد. در این شرایط باید نسبت به درمان این اختلال اقدام کرد. چنین مشکلی را می توان تا ۶ سالگی و با استفاده از فیزیوتراپی و وسایل کمکی درمان کرد.
۵. تالوس عمودی بدو تولد
این مورد یک علت کمتر رایج برای کف پای صاف نوزادان و کودکان است. این اختلال اغلب با سایر اختلالات کروموزومی یا مادرزادی (اختلالاتی که از بدو تولد در نوزاد وجود دارند) همراه است. در حقیقت ظاهر کف پای نوزادی که به این اختلال مبتلا است، مانند پشت صندلی گهواره ای است.
۶. فیبولا ملیا
فیبولا ملیا نوعی نقص مادرزادی است که در آن تمام یا بخشی از استخوان فیبولا در نوزاد وجود ندارد. از هر ۴۰ هزار نوزاد یک مورد به این بیماری مبتلا می شود. این اختلال نقصی شدید بوده که با عوارض و بیماری‌های دیگری از جمله موارد زیر همراه است:
- بدشکلی پاها
- تفاوت طول پاها
- جهت گیری نامناسب پاها
- بدشکلی میان مچ پا و استخوان پاشنه
- شکل نگرفتن برخی از انگشتان پا
در حال حاضر دلیل مشخصی برای این بیماری تعیین نشده است. با این حال بر اساس تحقیقات، جهش ژنتیکی در اندام های تحتانی بدن در طول دوره جنینی به بروز این اختلال منجر می شود. خوب است بدانید این اختلال جنبه وراثتی نداشته و به دلایل نامعلومی در جهش ژنتیک ها اتفاق می افتد.
۷. پلی داکتیلی
پلی داکتیلی به معنای وجود انگشت یا انگشتان اضافی در دست یا پا است و اختلالی شایع است که تقریبا یک نوزاد در هر هزار نوزاد با پلی داکتیلی به دنیا می آید. با وجود این که این اختلال به صورت خانوادگی منتقل می شود، اما گاهی اوقات می تواند بدون وجود سابقه خانوادگی اتفاق بیفتد.
۸. انگشتان روی هم افتاده
این اختلال زمانی که انگشت پنجم نوزاد از روی انگشت چهارم او عبور می کند، رخ می دهد. چنین حالتی با درجات متفاوتی ایجاد می شود و خوشبختانه در بسیاری از نوزادان آزار دهنده نیست.
۹. انگشتان چرخیده از بدو تولد
این اختلال به معنای این است که انگشتان نوزاد به صورت غیر طبیعی چرخیده است. هم چنین ممکن است انگشت در حالت خم شده باشد. این اختلال در مراحل اولیه با چرخش نامناسب انگشت همراه است و عمدتا در هر دو پا مشاهده می شود.
۱۰. الگوهای غیر طبیعی راه رفتن
چرخش پا به طرف داخل یا خارج هنگام راه رفتن یکی از رایج ترین مشکلات اختلالات ساق پا در کودکان است. این اختلال در سنین رشد و با شروع راه رفتن خود را نشان می دهد. دلایل بسیاری از جمله کمبود کلسیم و ویتامین D می تواند منجر به بروز این اختلال شود. این چرخش در ناحیه مچ پا ایجاد شده و باعث بدشکلی استخوان ران در لگن می شود.
والدین وظیفه دارند الگوهای راه رفتن کودک و سلامت پاهای او را مورد بررسی قرار داده و در صورت مشاهده اختلال با متخصص اطفال مشورت کنند. گاهی چرخش شدید پا به داخل یا خارج باعث فلج کودک، عدم تعادل در راه رفتن و تلو تلو خوردن او می‌شود. به طور معمول درمان این مشکل در کودکان زیر ۸ سال با استفاده از بریس، آتل و حرکات اصلاحی انجام می شود. اما در صورت عدم درمان در سنین بالاتر نیاز به جراحی خواهد داشت.
۱۱. عفونت مفاصل
خوب است بدانید عفونت مفاصل یک مورد اورژانسی اختلالات ساق پا است که می بایست به سرعت نسبت به درمان آن اقدام کرد. این اختلال سطح مفصل را تخریب کرده و کودک را از راه رفتن دور نگه می دارد. به طور معمول در این عارضه کودک پای خود را بر روی زمین قرار نمی دهد. این عفونت در نهایت منجر به چرخش زانو و بدشکلی ساق پا می شود. درمان این بیماری نیاز به جراحی و استفاده از آنتی بیوتیک های مختلف دارد.
۱۲. وجود تومور در ساق پا
این تومور در میان کودکان به ندرت اتفاق می افتد. اما انواع مختلفی از تومورها وجود دارند که می توانند باعث اختلال در ساق پای نوزاد یا کودک شوند.
- از میان تومورهای خوش خیم می توان به کیست ساده استخوان، دیسپلازی فیبروز، فیبروم غیر استخوانی و … اشاره کرد.
- تومورهای بدخیم دارای انواع بیشتری بوده و با علائم شدیدتری همراه هستند. این تومورها به طور شدیدی باعث بروز اختلالات ساق پا می شوند و درمان آن ها نیازمند شیمی درمانی یا پرتودرمانی خواهد بود. از سوی دیگر تومورهای بدخیم باعث شکنندگی استخوان ها شده و بر شکل گیری ظاهر اندام های در حال رشد کودک تأثیر می گذارند.
۱۳. بیماری ازگود اشلاتر
به طور معمول بیماری ازگود اشلاتر تحت عنوان سندروم تحرک بیش از حد نیز شناخته می شود. تحرک زیاد به درشت نی و ساق پا فشار وارد می کند. این بیماری با تورم و برآمدگی استخوان ساق پا همراه خواهد بود. این نوع از اختلالات ساق پا اکتسابی بوده و به خاطر زانو زدن بیش از حد، پریدن از سطح مرتفع و … اتفاق می افتد. این اختلال خوش خیم بوده و با تمرینات فیزیوتراپی و مصرف داروهای ضد التهاب درمان می شود.
۱۴. بیماری لگ کالو پرتس
بیماری لگ کالو پرتس عارضه ای است که در اثر اختلال در عروق خونی و نرسیدن خون کافی به پاها، نوزاد را درگیر می کند. به طور معمول این بیماری در سن ۳ تا ۱۲ سالگی هر دو پای فرد را درگیر خواهد کرد. این اختلال می تواند به لنگی کودک بدون احساس درد منجر شود. جالب است بدانید پسران بیشتر از دختران در معرض ابتلا به این بیماری هستند. روش درمان آن نیز مبتنی بر فیزیوتراپی، آتل بندی، استفاده از کفش‌های اصلاحی و در نهایت جراحی است.
اصلی ترین دلایل اختلالات ساق پای نوزادان چیست؟
همان طور که در بخش های قبلی اشاره کردیم، اختلالات ساق پای نوزادان می‌تواند منشأ اکتسابی یا مادرزادی داشته باشد. در این میان عوامل بسیاری وجود دارند که می‌توانند احتمال بروز این اختلالات را افزایش دهند که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد و بلوغ.
- عوامل ژنتیکی و وراثتی.
- بیماری های زمینه ای مثل تیروئید یا دیابت.
- تغذیه نامناسب مادر در دوران بارداری و شیردهی.
- کشیدن سیگار و مصرف مواد مخدر در دوران بارداری.
- استفاده از برخی داروهای شیمیایی که وارد خون مادر می شوند.
- عدم شکل گیری مناسب ستون فقرات کودک در دوران جنینی.
- عدم تغذیه مناسب نوزاد.
- چرخاندن پاهای نوزاد و ماساژ دادن نادرست آن ها.
- عادات نادرست راه رفتن.
- کمبود شدید ویتامین در بدن کودک.
- روش های نادرست طب سنتی برای درمان اختلالات ساق پای نوزاد.
- عفونت ها و ویروس های داخلی در ناحیه لگن.
- وجود تومور یا انواع سرطان استخوان.
باید خاطر نشان ساخت که دلایل بروز این قبیل اختلالات بی پایان است و بسته به نوع بیماری کودک، علائم متفاوتی بروز پیدا می کند.
تشخیص اختلالات ساق پای نوزادان از چه راه هایی صورت می گیرد؟
علاوه بر نشانه های ظاهری و فیزیکی راه های بسیاری برای تشخیص اختلالات ساق پا وجود دارد که بعد از مراجعه به پزشک بهتر است نسبت به انجام آن ها اقدام نمایید. مهم ترین راه های تشخیص این اختلال در ادامه ذکر شده است:
- معاینه جسمانی کودک جهت تشخیص دلیل درد ساق پا: نخستین مرحله ارزیابی و درمان معاینه جسمانی او است. در این مرحله پزشک با کمک وسایل مختلف به بررسی درد و التهاب یا نشانه های حساسیت و کبودی های مختلف می پردازد تا بداند دقیقا با چه نوع از بیماری روبرو است.
- انجام آزمایش خون و ادرار: جهت ارزیابی میزان ویتامین ها و تأثیرات تغذیه در بروز عوامل.
- انجام رادیوگرافی و سونوگرافی: با هدف تشخیص توده ها صورت می گیرد.
- انجام آزمایش تراکم استخوان: به منظور بررسی کمبود کلسیم و تشخیص بیماری هایی مانند پای چماقی و …صورت می گیرد.
- تحلیل تصاویری که به کمک اشعه ایکس تهیه شده است: این تصاویر به منظور بررسی سلامت استخوان، مفصل و وجود ناهنجاری گرفته می شود.
- بررسی سابقه پزشکی کودک و خانواده او: این مورد بررسی بیماری های وراثتی را شامل می شود که می تواند کمک زیادی به تشخیص آرتریت نوجوانی کند.
نگاهی به روش های درمان اختلالات ساق پای نوزادان
در بخش شایع ترین انواع اختلالات ساق پای نوزادان و کودکان به قسمتی از این درمان ها اشاره کردیم. درمان اختلالات ساق پا با توجه به نوع بیماری متفاوت بوده و شاید درمان آن نیاز به صبر داشته باشد تا نوزاد به سن خاصی برسد. این مورد به خصوص در کودکان پا چماقی بسیار مشاهده می شود. این درمان ها بر رفع علت بروز اختلال، یاد دادن الگوهای صحیح راه رفتن و نشستن، بازگرداندن پا به شکل طبیعی، درمان و رفع مشکل و خوددرمانی تمرکز دارد.
از جمله رایج ترین روش های درمان این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از آنتی بیوتیک ها
- استفاده از بریس
- پابند و آتل
- پرتودرمانی و شیمی درمانی
- حرکات فیزیوتراپی
- استفاده از کفش‌های اصلاحی برای درمان پای پرانتزی
در نهایت اگر هیچ کدام از روش های فوق الذکر پاسخگو نبود، بسته به نوع بیماری، پزشک جراحی را تجویز خواهد کرد. به منظور درک بهتر این تفاوت، روش های درمانی زیر را با یکدیگر مقایسه کنید:
- عمل درمانی کلاب فوت (درمان پای چماقی)
- تالوس عمودی بدو تولد
- گچ پای متاتارسوس اداکتوس
- درمان انگشتان چرخیده از بدو تولد
- درمان پلی داکتیلی
- رفع مشکل انگشتان روی هم افتاده
- حرکات اصلاحی مشکلات پای کودکان مانند قورباغه ای نشستن، لی لی کردن، حرکت جنگجو و تمرین با وسایل ورزشی
درمان اختلالات ساق پای نوزادان و کودکان در خانه
در نهایت با مشورت پزشک جهت کمک به روند بهبود و درمان درد ساق پا می توانید روش های زیر را برای کاهش درد یا تسکین کودک انجام دهید. به خاطر داشته باشید هیچ کاری را بدون مشورت با پزشک انجام ندهید. برای درمان اختلالات ساق پای نوزادان در خانه می توانید از روش های زیر کمک بگیرید:
- انجام ماساژ روزانه: با مشورت پزشک و با استفاده از روغن های مختلف می توانید بدن کودک به ویژه ناحیه دردناک را آرام نمایید.
- رایحه درمانی: با استفاده از روغن های گیاهانی مانند بابونه و اسطوخودوس می توان درد کودک را تسکین داد. هم چنین حمام آب گرم با کمک این روغن ها به تسکین درد پای نوزاد بسیار کمک می کند.
- یوگای کودکان: تحت نظر دکتر فیزیوتراپی کودک، از جلسات هفتگی یوگای کودکان بهره مند شوید.
- دارو درمانی: استفاده از مسکن های تجویز شده توسط پزشک مانند استامینوفن می تواند به تسکین درد پای نوزاد کمک کند.
- کمپرس آب گرم: گرما درمانی، استفاده از پدهای گرمایی یا حوله گرم، درد ساق پای نوزاد را تسکین می دهد.
به هیچ عنوان به منظور کاهش تب یا التهاب کودک خود به او آسپرین ندهید؛ چرا که ممکن است باعث ابتلای کودک به سندروم ری شود.
چگونه می توان از اختلالات ساق پای نوزادان پیشگیری کرد؟
در حقیقت امکان پیشگیری از بروز اختلالات پای نوزادان وجود ندارد؛ زیرا این قبیل مشکلات معمولا پیش از تولد و در دوران جنینی به وجود می آیند. با این حال ممکن است اندام های نوزاد در سنین بالاتر به خاطر اشتباهات پدر و مادر در نگهداری از نوزاد، کج شوند و یا دچار انحراف شوند. در هر صورت می توان از بدتر شدن اختلالات ساق پا و مشکلات پا در نوزادان پیشگیری کرد. تنها کافی است اصول مراقبت و نگهداری از کودکان و نوزادان را به خوبی فرا بگیرید.
