درمان آمنوره ثانویه یکی از چالش‌های پزشکی است که بسیاری از زنان با آن روبرو هستند. آمنوره ثانویه به معنی قطع قاعدگی برای مدت سه ماه یا بیشتر است که می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی در دستگاه تولید مثل یا غدد درون ریز باشد. این اختلال می‌تواند تأثیر منفی بر روی کیفیت زندگی، روابط اجتماعی و روانی زنان داشته باشد. بنابراین، شناخت علل، علائم، روشهای تشخیص و درمان آمنوره ثانویه برای حفظ سلامتی زنان اهمیت زیادی دارد.
چه روش‌هایی برای درمان آمنوره ثانویه وجود دارند؟ چه معیارهایی برای انتخاب روش مناسب درمان آمنوره ثانویه مهم هستند؟ چه پیشنهادها و راهکارهایی برای بهبود روشهای درمان آمنوره ثانویه می‌توان ارائه داد؟ هدف از این مقاله بررسی روشهای مختلف درمان آمنوره ثانویه است که شامل درمان پزشکی و دارویی، درمان طب سنتی، درمان جراحی و درمان رفتاری می‌شوند. در این مقاله، مزایا، معایب، هزینه‌ها و نتایج هر روش مورد بحث و تحلیل قرار خواهند گرفت.
فهرست موضوعات این مطلب
تعریف آمنوره ثانویه
آمنوره ثانویه یک اختلال شایع در زنان است که به معنی قطع قاعدگی برای مدت سه ماه یا بیشتر است. این اختلال می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی در دستگاه تولید مثل یا غدد درون ریز باشد. بنابراین، شناخت علل، علائم، روشهای تشخیص و درمان آمنوره ثانویه برای حفظ سلامتی زنان اهمیت زیادی دارد.
برای تعریف آمنوره ثانویه، لازم است ابتدا با چرخه قاعدگی طبیعی آشنا شویم. چرخه قاعدگی یک فرآیند پیچیده است که تحت تأثیر هورمون‌های مختلفی قرار می‌گیرد. این هورمون‌ها توسط مغز، تخمدان‌ها و رحم تولید و ترشح می‌شوند. این هورمون‌ها عبارتند از:
- هورمون رهاساز گنادوتروپین (GnRH): این هورمون توسط هیپوتالاموس مغز تولید می‌شود و به غده هیپوفیز فرمان می‌دهد که هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان را ترشح کند.
- هورمون تحریک‌کننده فولیکول (FSH): این هورمون توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود و باعث رشد و بلوغ فولیکول‌ها در تخمدان‌ها می‌شود. فولیکول‌ها حاوی تخمک‌ها هستند که هر ماه یکی از آن‌ها رها می‌شود.
- هورمون لوتئینیزان (LH): این هورمون نیز توسط غده هیپوفیز تولید می‌شود و باعث رهاسازی تخمک از فولیکول می‌شود. این رویداد را تخمک‌ریزی یا اوولاسیون می‌گویند.
- استروژن: این هورمون توسط فولیکول‌ها ترشح می‌شود و باعث ضخیم شدن پوشش داخلی رحم می‌شود. این پوشش را اندومتر می‌گویند که برای جذب جنین آماده می‌شود.
- پروژسترون: این هورمون توسط یک ساختاری که پس از تخمک‌ریزی از فولیکول باقی می‌ماند ترشح می‌شود. این ساختار را جسم زرد می‌گویند که باعث تثبیت و تغذیه اندومتر می‌شود.
اگر تخمک لقاح پیدا نکند، سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد و اندومتر از بین می‌رود. این امر باعث خونریزی از واژن می‌شود که به آن قاعدگی یا پریود می‌گویند. این چرخه هر ماه تکرار می‌شود تا زمانی که زن باردار شود یا به یائسگی برسد.
علل آمنوره ثانویه
- آمنوره ثانویه زمانی رخ می‌دهد که چرخه قاعدگی طبیعی به هر دلیلی مختل شود و قاعدگی برای مدت سه ماه یا بیشتر قطع شود. این اختلال می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- بارداری: شایع‌ترین علت آمنوره ثانویه بارداری است. در زمان بارداری، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون افزایش می‌یابد و از خونریزی رحم جلوگیری می‌کنند. بنابراین، قاعدگی در زمان بارداری متوقف می‌شود. برای تشخیص بارداری، می‌توان از آزمایش خون یا ادرار یا تصویربرداری سونوگرافی استفاده کرد.
- شیردهی: در زمان شیردهی، سطح هورمون پرولاکتین افزایش می‌یابد. این هورمون باعث تولید شیر در سینه‌ها می‌شود و از ترشح هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان جلوگیری می‌کند. بنابراین، قاعدگی در زمان شیردهی ممکن است متوقف شود یا نامنظم باشد.
- یائسگی: در زمان یائسگی، تخمدان‌ها قادر به تولید تخمک و هورمون نیستند. بنابراین، قاعدگی در زمان یائسگی متوقف می‌شود. معمولا یائسگی در سن ۴۵ تا ۵۵ سال رخ می‌دهد.
- مصرف داروهای ضد بارداری: برخی از داروهای ضد بارداری مانند قرص‌ها، آمپول‌ها، پلاسترها و حلقه‌های واژنی، با تغییر سطح هورمون‌ها، از تخمک‌ریزی جلوگیری می‌کنند. این داروها ممکن است باعث کاهش یا قطع قاعدگی شوند.
- سبک زندگی: برخی از عوامل مربوط به سبک زندگی مانند کاهش شدید وزن، چاقی، ورزش شدید، استرس، کم‌خوابی و تغذیه نامناسب می‌توانند باعث اختلال در تعادل هورمونی و چرخه قاعدگی شوند.
- عدم تعادل هورمونی: برخی از بیماری‌ها یا اختلالاتی که سطح هورمون‌های مرتبط با قاعدگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند می‌توانند منجر به آمنوره ثانویه شوند. این بیماری‌ها یا اختلالات عبارتند از:
- اختلالات تیروئید: تیروئید یک غده درون ریز است که هورمون‌هایی را تولید می‌کند که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند. اگر تیروئید کم‌کار یا بیش‌فعال باشد، ممکن است سطح هورمون‌های تخمدان را کاهش دهد و باعث آمنوره شود.
- اختلالات هیپوفیز: هیپوفیز یک غده درون ریز است که هورمون‌هایی را ترشح می‌کند که عملکرد تخمدان‌ها را کنترل می‌کنند. اگر هیپوفیز آسیب ببیند یا تومور داشته باشد، ممکن است ترشح هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان را مختل کند و باعث آمنوره شود.
- اختلالات هیپوتالاموس: هیپوتالاموس یک قسمت از مغز است که هورمون‌هایی را تولید می‌کند که هیپوفیز را فعال می‌کنند. اگر هیپوتالاموس تحت تأثیر عوامل محیطی یا ژنتیکی قرار گیرد، ممکن است ترشح هورمون‌های تحریک‌کننده تخمدان را کاهش دهد و باعث آمنوره شود.
- اختلالات تخمدان: تخمدان‌ها غده‌هایی هستند که تخمک و هورمون‌های زنانه را تولید می‌کنند. اگر تخمدان‌ها به دلیل عفونت، التهاب، تومور، کیست، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا خودایمنی آسیب ببینند، ممکن است عملکرد آن‌ها اختلال پیدا کند و باعث آمنوره شود.
- مشکلات ساختاری: برخی از ناهنجاری‌ها یا آسیب‌هایی که بر روی رحم، دهانه رحم، واژن یا پرده بکارت وجود داشته باشند می‌توانند باعث انسداد خروج خون از واژن شوند و باعث آمنوره شوند. این ناهنجاری‌ها یا آسیب‌ها ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشند یا در اثر عفونت، آسیب، جراحی یا سوء استفاده جنسی ایجاد شوند. برای درمان آمنوره ثانویه ناشی از این عوامل، لازم است از روشهای جراحی یا دارویی استفاده کرد. این روش‌ها می‌توانند باعث رفع انسداد، ترمیم آسیب، حذف تومور یا کیست یا اصلاح ناهنجاری شوند .
علائم آمنوره ثانویه
علائم آمنوره ثانویه به عوامل موثر در ایجاد آن بستگی دارد. با این حال، شایع‌ترین نشانه‌های قطع قاعدگی عبارتند از:
- ترشحات نوک سینه: در برخی موارد، زنان ممکن است ترشحات شیری یا خونی از نوک سینه‌هایشان داشته باشند. این ممکن است نشانه‌ای از بارداری، تومور هیپوفیز، سندرم تخمدان پلی کیستیک یا اختلالات تیروئید باشد.
- ریزش مو: ریزش مو ممکن است در اثر کاهش سطح هورمون‌های زنانه یا افزایش سطح هورمون‌های مردانه رخ دهد. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا کمبود آهن باشد.
- سردرد: سردرد ممکن است به عنوان نشانه‌ای از آمنوره ثانویه ظاهر شود. این ممکن است نشانه‌ای از تومور هیپوفیز، مصرف داروهای ضد بارداری، استرس یا میگرن باشد.
- تغییرات بینایی: تغییرات در بینایی مثل دوبینی، اختلال در دید رنگ‌ها، کاهش دید محیطی یا کوری ناگهانی ممکن است رخ دهند. این ممکن است نشانه‌ای از تومور هیپوفیز، اختلالات تیروئید، فشار خون بالا یا بیماری‌های چشم باشد .
- موهای زائد صورت: موهای زائد صورت ممکن است در اثر افزایش سطح هورمون‌های مردانه یا کاهش سطح هورمون‌های زنانه رشد کنند. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
- درد لگن: درد لگن ممکن است در اثر انسداد خروج خون از واژن یا التهاب رحم یا تخمدان‌ها ایجاد شود. این ممکن است نشانه‌ای از ناهنجاری‌های ساختاری، عفونت‌ها، کیست‌ها، فیبروئید‌ها یا سرطان باشد .
- آکنه: آکنه ممکن است در اثر افزایش سطح هورمون‌های مردانه یا کاهش سطح هورمون‌های زنانه پدید آید. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
- گرگرفتگی: گرگرفتگی ممکن است در اثر کاهش سطح هورمون‌های زنانه یا افزایش سطح هورمون‌های مردانه اتفاق بیفتد. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
- خشکی واژن: خشکی واژن ممکن است در اثر کاهش سطح هورمون‌های زنانه یا افزایش سطح هورمون‌های مردانه رخ دهد. این ممکن است نشانه‌ای از یائسگی، مصرف داروهای ضد بارداری، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
- بم شدن صدا: بم شدن صدا ممکن است در اثر افزایش سطح هورمون‌های مردانه یا کاهش سطح هورمون‌های زنانه اتفاق بیفتد. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
- رشد موی زائد در بدن: رشد موی زائد در بدن ممکن است در اثر افزایش سطح هورمون‌های مردانه یا کاهش سطح هورمون‌های زنانه رخ دهد. این ممکن است نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئید، بیماری‌های خودایمنی یا تومور تخمدان باشد .
روشهای تشخیص آمنوره ثانویه
این اختلال می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی در دستگاه تولید مثل یا غدد درون ریز باشد. بنابراین، شناخت روشهای تشخیص و درمان آمنوره ثانویه برای حفظ سلامتی زنان اهمیت زیادی دارد.
برای تشخیص آمنوره ثانویه، لازم است ابتدا بارداری را به عنوان شایع‌ترین علت قطع قاعدگی حذف کنیم. برای این منظور، می‌توان از آزمایش خون یا ادرار یا تصویربرداری سونوگرافی استفاده کرد. اگر بارداری وجود نداشت، باید عوامل دیگری که می‌توانند باعث آمنوره شوند را بررسی کنیم. این عوامل عبارتند از:
- اختلالات هورمونی: سطح هورمون‌هایی که بر چرخه قاعدگی تأثیر دارند ممکن است به دلیل بیماری‌ها یا اختلالاتی در مغز، تیروئید یا تخمدان‌ها مختل شوند. برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌هایی مانند FSH، LH، پرولاکتین، تیروئید، تستوسترون و استرادیول می‌توان از آزمایش خون استفاده کرد.
- مشکلات ساختاری: برخی از ناهنجاری‌ها یا آسیب‌هایی که بر روی رحم، دهانه رحم، واژن یا پرده بکارت وجود داشته باشند می‌توانند باعث انسداد خروج خون از واژن شوند و باعث آمنوره شوند. برای بررسی وضعیت ساختاری این اندام‌ها می‌توان از روش‌هایی مانند نمونه‌برداری از مخاط رحم، عکس رنگی از رحم، سونوگرافی از محتویات لگن یا سی تی اسکن یا ام آر آی از مغز استفاده کرد.
- عوامل ژنتیکی: برخی از اختلالات ژنتیکی ممکن است باعث کاهش تعداد یا عملکرد تخمدان‌ها یا تأخیر در بلوغ شوند و منجر به آمنوره شوند. برای تشخیص این اختلالات می‌توان از تست‌های ژنتیکی استفاده کرد.
روشهای درمان آمنوره ثانویه
یکی از مراحل مهم در درمان آمنوره ثانویه شناسایی و رفع علت اصلی آن است. برای مثال، اگر بارداری علت قطع قاعدگی باشد، نیازی به درمان نیست و قاعدگی پس از زایمان یا شیردهی ادامه خواهد یافت. اگر یائسگی علت قطع قاعدگی باشد، ممکن است درمان جایگزینی هورمونی تجویز شود تا علائم کاهش سطح استروژن مانند گرماک، خشکی واژن یا استئوپروز را کاهش دهد. اگر دارویی علت قطع قاعدگی باشد، مانند قرص‌های ضد بارداری، افسردگی یا شیمی درمانی، پزشک ممکن است توصیه کند که دارو را قطع یا تغییر دهید یا به روشهای دیگری برای پیشگیری از بارداری مراجعه کنید.
اگر علت آمنوره ثانویه مربوط به اختلالات هورمونی باشد، ممکن است نیاز به تنظیم سطح هورمون‌ها با داروهای هورمونی یا غیرهورمونی باشد. برای مثال، اگر سندرم تخمدان پلی کیستیک علت آمنوره باشد، ممکن است داروهایی مانند متفورمین، کلومیفن، پروژسترون یا قرص‌های ضد بارداری تجویز شود تا سطح هورمون‌ها را تنظیم کند و باعث تخمک‌ریزی شود. اگر اختلالات تیروئید علت آمنوره باشد، ممکن است داروهایی مانند لووتیروکسین یا متیمازول تجویز شود تا سطح هورمون‌های تیروئید را تنظیم کند. اگر تومور هیپوفیز علت آمنوره باشد، ممکن است داروهایی مانند بروموکریپتین، کابرگولین یا اکترئوتید تجویز شود تا سطح هورمون پرولاکتین را کاهش دهد یا از روشهای جراحی یا تابش درمانی برای حذف تومور استفاده شود .
اگر علت آمنوره ثانویه مربوط به مشکلات ساختاری باشد، ممکن است نیاز به رفع انسداد یا ترمیم آسیب با روشهای جراحی یا دارویی باشد. برای مثال، اگر ناهنجاری‌های مادرزادی مانند عدم تشکیل واژن یا پرده بکارت علت آمنوره باشد، ممکن است از روشهای جراحی مانند واژینوپلاستی یا هیمنکتومی استفاده شود تا راه خروج خون را باز کند. اگر عفونت، آسیب، جراحی یا سوء استفاده جنسی علت آمنوره باشد، ممکن است از داروهای ضد عفونی یا التیام بخش استفاده شود تا التهاب را کاهش دهد و زخم را ترمیم کند. اگر تومور، کیست، فیبروئید یا سرطان علت آمنوره باشد، ممکن است از روشهای جراحی یا شیمی درمانی یا تابش درمانی استفاده شود تا آن‌ها را حذف یا کوچک کند .
اگر علت آمنوره ثانویه مربوط به عوامل سبک زندگی باشد، ممکن است نیاز به تغییر سبک زندگی و بهبود عادات غذایی، ورزشی، روانی و خواب باشد. برای مثال، اگر کاهش شدید وزن علت آمنوره باشد، ممکن است نیاز به افزایش وزن با رژیم غذایی سالم و متعادل و مکمل‌های تغذیه‌ای باشد.
روشهای پیشگیری از آمنوره ثانویه
یکی از روشهای پیشگیری از آمنوره ثانویه حفظ وزن سالم است. وزن کم یا زیاد می‌تواند بر تعادل هورمونی و فرآیند تخمک‌ریزی تأثیر بگذارد. زنان کم‌وزن ممکن است سطح کمی از استروژن داشته باشند که برای رشد و ریزش لایه رحمی ضروری است. زنان چاق ممکن است سطح بالایی از آندروژن داشته باشند که هورمون‌های مردانه هستند و می‌توانند با آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها مخالفت کنند. بنابراین، مهم است که رژیم غذایی متعادل و برنامه ورزشی متوسط داشته باشیم تا وزن سالم را به دست آورده و حفظ کنیم. این می‌تواند به پیشگیری از آمنوره ثانویه ناشی از مسائل مربوط به وزن، مانند بی‌اشتهایی، بلیمی یا چاقی کمک کند .
روش دیگری برای پیشگیری از آمنوره ثانویه مدیریت و کاهش استرس است. استرس می‌تواند بر فعالیت هیپوتالاموس و هیپوفیز تأثیر بگذارد که مسئول ترشح هورمون‌هایی هستند که تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند. استرس همچنین می‌تواند بر فعالیت غده‌های فوق کلیوی تأثیر بگذارد که کورتیزول را تولید می‌کنند که یک هورمون است که می‌تواند عملکرد تولید مثل را مهار کند. بنابراین، مهم است که منابع استرس در زندگی خود را شناسایی و با آن‌ها مقابله کنیم، مانند کار، خانواده یا مشکلات شخصی. برخی از راههای مدیریت و کاهش استرس عبارتند از تمرین تکنیک‌های آرامش بخش، مانند مدیتیشن، یوگا یا تمرینات تنفسی، جستجوی کمک حرفه‌ای، مانند مشاوره یا درمان، یا انجام فعالیت‌های لذت بخش، مانند سرگرمی‌ها، ورزش‌ها یا اجتماعی شدن است.
روش سومی برای پیشگیری از آمنوره ثانویه داشتن معاینات و غربالگری‌های منظم است. برخی از بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به آمنوره ثانویه شوند، مانند اختلالات تیروئید، تومور هیپوفیز، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا نارسایی زودرس تخمدان، می‌توانند با معاینات و غربالگری‌های منظم شناسایی و درمان شوند. برخی از آزمایش‌هایی که می‌توانند به تشخیص این بیماری‌ها کمک کنند عبارتند از آزمایش‌های خون، ادرار، سونوگرافی، ام آر آی یا سی تی اسکن. علاوه بر این، برخی از داروهایی که می‌توانند منجر به آمنوره ثانویه شوند، مانند قرص‌های ضد بارداری، افسردگی یا شیمی درمانی، می‌توانند با مشورت با پزشک تنظیم یا تغییر یابند اگر فرد درباره تاریخچه قاعدگی و علائم خود اطلاع دهد.
سخن آخر
به طور خلاصه، آمنوره ثانویه یک اختلال است که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، برخی از آن‌ها می‌توانند با اتخاذ عادات و رفتارهای سالم جلوگیری یا تغییر کنند. برخی از روشهای پیشگیری از آمنوره ثانویه عبارتند از حفظ وزن سالم، مدیریت و کاهش استرس و داشتن معاینات و غربالگری‌های منظم. این روش‌ها می‌توانند به پیشگیری و درمان این بیماری کمک کند.
