پیشگفتار
هنگامی که دعوی یا شکایتی در محاکم طرح می‌شود، علاوه بر عناصری همچون محق بودن، راستی و صداقت، توانایی و مهارت طرفین یا وکلای آنان در فن دفاع، یکی از مهمترین مؤلفه‌هایی که شاید به جرأت بتوان گفت تعیین سرنوشت دعوی در گرو آن است، دلایل اثبات دعوی برای طرفین خواهد بود. بدین ترتیب هر طرفی که دلایل و اسناد بیشتر و معتبرتری برای اثبات ادعای خود داشته باشد، به احتمال زیاد پیروز دعوی خواهد بود. چه بسا همه دیده‌ایم که در موضوعات فراوانی، فردی که در حقیقت حق با اوست یا به عبارتی محق و ذی‌حق اصلی اوست، به دلیل نداشتن مستندات و دلایل مناسب کافی، در واقعیت محکوم شده و به حق خود نرسیده است. لذا یکی از مهمترین امور در تعیین استراتژی پرونده‌ها، مدیریت دعوی (ادعا) می باشد. در مدیریت دعاوی، مؤلفه‌های مختلفی وجود دارد اما یکی از آنها ارزیابی و اعتبارسنجی اسناد موجود و در صورت لازم تثبیت و در حاشیه امن قرار دادن دلایل است. تامین دلیل یکی از حربه‌های وکلا و طرف‌های دعوی است که قانونگذار در مواد 149 تا 155 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی، به این امر پرداخته است. تامین دلیل کیفری و تامین دلیل در امور حقوقی هر دو مقدور است و با عنایت به این که در چه پرونده‌ای در آینده بدان استناد می شود، متفاوت خواهد بود. با عنایت به موارد معروضه، اگر می خواهید بدانید تامین دلیل چیست؟ تامین دلیل شورای حل اختلاف چیست؟ تامین دلیل کارشناسی یا تامین دلیل با جلب نظر کارشناس چگونه است؟ اعتراض تامین دلیل چگونه انجام می شود؟ قرار تامین دلیل چیست؟ هزینه تامین دلیل چقدر است؟ انواع تامین دلیل چیست؟ مدت اعتبار تامین دلیل چقدر است یا به دنبال پاسخ سؤالاتی از این قبیل هستید، ما را تا پایان این مقاله همراهی بفرمایید.
تامین دلیل چیست
تامین در لغت به معنی ایمن ساختن، حفظ کردن، در حاشیه امنیت قرار دادن است (در لغتنامه دهخدا اینچنین آمده است: تأمین. [ ت َءْ ] حفظ کردن و امن نمودن) و مقصود از دلیل نیز در ترکیب "تامین دلیل" عبارت از ادله اثبات دعوی یا هر دلیل و سندی که در مقام اثبات ادعا بتوان به آن استناد کرد، می باشد. لذا تامین دلیل یعنی حفظ نمودن ادله و در حاشیه امنیت قرار دادن دلایلی که ممکن است در آینده برای اثبات ادعا به آنها استناد نماییم. قانون گذار در ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد که هر گاه فرد ذی نفع این احتمال را بدهد در آینده استفاده از دلایل و مدارک آنان که در محل موجود است یا نزد طرف دعوا یا فرد دیگری است، غیر ممکن شود یا سخت شود یا حتی ذات این دلایل به گونه ای باشد که از بین بروند یا تغییر حالت دهند، می تواند از دادگاه تامین آنها را درخواست نماید که مقصود از تامین صرفاً صورت برداری و ملاحظه این دلایل است نه اعتبار سنجی و اظهار نظر در مورد آن ها. این دلایل می تواند تحقیق محلی، کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان، اخذ رونوشت از دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود باشد که با این وصف دامنه‌ی آنها به حدی وسیع است که می توان گفت هر دلیلی قابلیت تامین دلیل را خواهد داشت.
مرجع صالح صدور تامین دلیل و زمان آن
بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صالح درخواست تامین دلیل دادگاه است اما مستند به بند "چ" از ماده 9 قانون شوراهای حل اختلاف، امروزه صدور قرار تامین دلیل در صلاحیت شوراهای حل اختلاف قرار دارد.
به موجب ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل می تواند حین رسیدگی و یا قبل از اقامه دعوا صورت گیرد البته در رویه اکثرا پیش از طرح دعوا به تامین دلایل و مستندات می پردازند.
شرایط درخواست تامین دلیل
درخواست تامین دلیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می گیرد. بدین ترتیب که درخواست تامین دلیل در قالب برگه دادخواست تنظیم شده و به یکی از شعبات شورای حل اختلاف ارجاع می شود. این درخواست مستند به ماده 151 می بایست شامل مشخصات درخواست کننده و طرف او، موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود و اوضاع و احوالی که موجب درخواست شده است، باشد. بر اساس ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی اگر تعیین طرف مقابل برای خواهان تامین دلیل مقدور نباشد، درخواست ایشان بدون تعیین طرف پذیرفته می شود. و این موضوع باعث شده است تا در عمل درج نشدن نام خوانده (طرف) مانعی برای صدور قرار نبوده و اصولاً بدون اطلاع طرف انجام شود. مستند به ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی اگر نام طرف مقابل درج شده باشد و خوانده حاضر نشود، باز هم قرار صادر و اجرا خواهد شد. درخصوص یکی از شرایط صدور تامین دلیل باید گفت که دلیل باید موجود باشد یعنی شخص خواهان نمی تواند جهت تحصیل ادله تقاضای تامین دلیل نماید.
مراحل صدور تامین دلیل
هنگامی که درخواست صدور تامین دلیل از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام و به شعبه ای از شورای حل اختلاف ارجاع شد، شما می بایست به عنوان خواهان در شورا حاضر شده تا شعبه مورد نظر به تعیین کارشناس رسمی دادگستری جهت تامین دلایل شما بپردازد که این امر مستلزم پرداخت حق الزحمه کارشناس خواهد بود. کارشناس رسمی دادگستری با حضور در محل پس از بررسی موضوع به اظهارنظر پرداخته و نظر خود را به شعبه ارائه می نماید. فراموش نکنید که بر اساس ماده 155 قانون آیین دادرسی مدنی، تامین دلیل صرفاً برای حفظ و به ثبات رساندن دلایل موجود است و تشخیص و تعیین میزان ارزش آن در مواردی که به آن استناد می شود، با دادگاه صالح خواهد بود.
انواع تامین دلیل
امکان درخواست تامین دلیل هم در امور مدنی (تامین دلیل حقوقی) و هم امور کیفری (تامین دلیل کیفری) وجود دارد و زمانی که شما بخواهید ادله ای را حفظ نمایید و از تعرض در امان دارید می توانید از طریق تامین دلیل اقدام کنید.
برای مثال زمانی که خودرو شما در تصادف خسارت دیده برای تعیین خسارت می توانید تامین دلیل نمایید و بعد از آن اتومبیل خود را تعمیر کنید و با استناد به تامین دلیل صورت گرفته به طرح دعوای مطالبه خسارت از شخص مقصر بپردازید.
شما به عنوان مستاجر ملک می توانید در زمان تخلیه ملک جهت اثبات تخلیه در تاریخ مقرر قرارداد تامین دلیل نمایید تا مشمول پرداخت خسارات قراردادی یا اجرت المثل ایام تصرف نشوید.
اگر شما به اسناد و مدارکی نیاز دارید که در اختیار ارگان های دولتی یا بانک ها قرار دارد می توانید از طریق تامین دلیل به تامین دلایل و اسناد موجود در آن محل بپردازید.
اگر شخصی مانع می شود که از حقتان در ملکی استفاده نمایید می توانید جهت تامین دلیل ممانعت از حق اقدام کنید.
اعتراض به قرار تامین دلیل
در خصوص اعتراض به قرار تامین دلیل صادره، قانونگذار راه حلی بیان ننموده است لکن اگر دعوایی طرح شده باشد که در آن به نظر کارشناس تامین دلیل استناد شده است خوانده دعوا می تواند اعتراض خود را به تامین دلیل صادره بیان دارد و از دادگاه بخواهد که موضوع را مجدد به کارشناسی ارجاع دهد. در واقع امکان اعتراض به نظر کارشناس تامین دلیل در شعبه ای از شورا که این قرار را صادر کرده وجود ندارد و اعتراض به آن فقط در شعبه ای که دعوای اصلی در آن طرح شده و تامین دلیل یکی از مستندات آن دعوا است، امکانپذیر می باشد.
