درمان سرطان دستگاه گوارش به فاکتورهایی مانند نوع و مرحله سرطان و همچنین سن، سلامت عمومی بیمار و ترجیحات او بستگی دارد. با این حال وقتی صحبت از سرطان گوارش می‌شود، رایج‌ترین راهکاری که پیش روی بیماران قرار دارد، جراحی سرطان گوارش است.
هدف اصلی از این جراحی برداشتن کل تومور به همراه حاشیه‌ای از بافت سالم اطراف آن است. اما طی این جراحی چه اقدامات دیگری صورت می‌گیرد؟ کدام افراد متقاضیان مناسبی برای جراحی گوارش هستند؟
جراحی دستگاه گوارش به معنای پایان بیماری سرطان نیست و بعد از آن نقش بیمار در تسریع روند بهبودی پررنگ‌تر می‌شود. اقدامات و مراقبت‌های قبل و بعد از این جراحی کدامند؟
اگر با مشورت پزشک، قصد تصمیم‌گیری در خصوص این جراحی را دارید یا به دنبال اطلاعات جامع و دقیق هستید، ادامه مطلب را از دست ندهید.
هدف از جراحی دستگاه گوارش چیست؟
این نوع سرطان که با علامت اختصاری GI نیز مشخص می‌شود، شامل جراحی بخش‌های مختلفی از دستگاه گوارش می‌شود که در ادامه به مهم‌ترین بخش‌های آن اشاره می‌کنیم:
- مری: لوله‌ای که وظیفه انتقال غذا از دهان به معده را بر عهده دارد
- معده
- روده کوچک
- روده بزرگ یا راست روده
- پانکراس: اندامی است که آنزیم‌هایی برای کمک به هضم غذا تولید می‌کند
- مجرای صفراوی: لوله‌ای حاوی صفرا که به هضم چربی کمک می‌کند
- کبد
- کیسه صفرا
چنانچه تشخیص سرطان دستگاه گوارش در مراحل ابتدایی بیماری اتفاق بیفتد و سرطان به بخش‌های دیگر بدن گسترش نیافته باشد به احتمال زیاد جراحی به‌عنوان راهکاری مناسب برای درمان پیشنهاد می‌شود.
به‌طور کلی این نوع جراحی با دو هدف عمده صورت می‌گیرد:
درمان سرطان و بهبودی کلی: بسته به محل و مرحله سرطان بیمار، ممکن است جراحی برای حذف تومورهای سرطان از بخشی یا تمام معده، غدد لنفاوی مجاور و سایر اندام‌ها انجام شود. در این فرایند، جراح سعی می‌کند تا جایی که امکان دارد بافت معده را حفظ کند. با این وجود احتمال دارد که اعضایی از دستگاه گوارش طی جراحی برداشته شوند.
جراحی برای تسکین بیمار: چنانچه سرطان گسترده‌تر باشد و امکان حذف تومورها به‌طور کامل وجود نداشته باشد، عمل جراحی به‌منظور جلوگیری از خونریزی یا مسدود شدن معده در اثر رشد تومور صورت می‌گیرد.
این جراحی علائم بیماری را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد و تسکینی برای بیمار است، اما نباید انتظار درمان کامل سرطان دستگاه گوارش را از این فرایند داشت.
انواع جراحی سرطان دستگاه گوارش
برای از بین بردن سرطان معده تکنیک‌های متنوع جراحی پیش روی بیمار قرار دارد. البته انتخاب از میان تکنیک‌های موجود به اینکه سرطان در چه قسمتی در دستگاه گوارش قرار دارد و چقدر سرطان در نواحی مجاور رشد داشته است، بستگی دارد.
انواع این جراحی را می‌توان در دو دسته جای داد؛ گاسترکتومی جزئی و گاسترکتومی کلی.
گاسترکتومی جزئی
در این فرایند، جراحان قسمتی از دستگاه گوارش را که تومور سرطانی در آن محل تجمع دارد، برمی دارد. گاهی اوقات بخشی از معده، مری یا قسمت ورودی روده کوچک که اثنی عشر (دوازدهه) نامیده می‌شود توسط جراح برداشته خواهد شد. در ادامه نیز قسمت باقی مانده معده به مری و روده کوچک متصل می‌شود.
همچنین این احتمال وجود دارد که جراحان امنتوم- لایه‌ای از بافت چربی که معده و روده را می‌پوشاند- به همراه غدد لنفاوی مجاور را حذف کنند تا از گسترش سرطان پیشگیری شود.
اگر تومور معده در حال رشد، به اندام‌های مجاور مثل طحال، کبد یا لوزالمعده نیز سرایت کرده باشد، این احتمال وجود دارد که قسمت‌هایی از این اندام‌ها نیز حذف شوند. این کار شانس بهبودی کامل را افزایش می‌دهد.
اگر سرطان تنها در قسمت تحتانی معده یا قسمت ابتدایی آن قرار دارد، گاسترکتومی جزئی توصیه می‌شود.
گاسترکتومی کامل
چنانچه سرطان در سراسر معده گسترس یافته باشد یا در قسمت فوقانی معده و نزدیک به مری قرار داشته باشد، جراح ممکن است گاسترکتمی کامل را به‌عنوان تکنیک درمانی انتخاب کند.
طی این فرایند، جراح کل معده، غدد لنفاوی مجاور و امنتوم را خارج می‌کند. همچنین این احتمال وجود دارد که پزشک قسمت‌هایی از طحال، مری، روده،(جراحی سرطان روده) لوزالمعده یا سایر اندام‌های مجاور را از بدن خارج کند.
در ادامه جراح، قسمت انتهایی مری را به قسمتی از روده کوچک متصل می‌کند تا مواد غذایی از روده عبور کنند. پس از جراحی مایعات داخل وریدی (IV) به بیمار داده می‌شود تا تغذیه و هیدراتاسیون او حفظ شود.
خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر به‌ویژه در فاصله کمی از جراحی، مناسب است. این احتمال وجود دارد که قبل از خوردن یا نوشیدن ماده‌ای، جراح آزمایش اشعه ایکس را برای بیمار تجویز کند تا از عدم وجود نشتی در اندام‌هایی که به هم وصل شده‌اند، اطمینان حاصل شود.
تکنیک‌های مورد استفاده در جراحی سرطان دستگاه گوارش
در حال حاضر گزینه‌های متنوعی برای جراحی دستگاه گوارش پیش روی پزشکان قرار دارد. با این وجود تکنیکی که در نهایت انتخاب می‌شود به‌اندازه تومور و میزان گسترش آن به سایر نقاط بستگی دارد. در ادامه به معرفی برخی از این تکنیک‌ها می‌پردازیم.
جراحی لاپاروسکوپی
در جراحی لاپاروسکوپی پزشک چندین برش کوچک در ناحیه شکم ایجاد می‌کند. در ادامه از طریق یک برش، لاپاراسکوپ، لوله‌ای با دوربین کوچک در سر آن را وارد بدن می‌کند. جراح از طریق برش‌های دیگر، ابزارهای جراحی گاسترکتومی را داخل بدن قرار می‌دهد. این تکینک جراحی نسبت به سایر تکینک ها با داشتن اسکار کمتر، به‌مدت زمان بهبودی کوتاه‌تری نیاز دارد.
جراحی باز
در این تکنیک، جراحان برشی نسبتاً بزرگ را در ناحیه شکم ایجاد می‌کنند و سایر اقدامات برای خارج کردن بافت سرطانی را انجام می‌دهد. با به پایان رسیدن این فرایند، بیمار باید به‌مدت ۵ تا ۷ روز در بیمارستان بستری باشد تا عملکرد روده به حالت نرمال برگردد.
جراحی تسکینی برای بیماران مبتلا به سرطان غیرقابل درمان
همانطور که پیش‌تر اشاره شد، برای افراد مبتلا به سرطان معده که گسترش سرطان به‌گونه‌ای است که درمان آن به کمک جراحی امکان‌پذیر نیست، از جراحی تسکینی به‌منظور کاهش علائم و کنترل بیماری استفاده می‌شود. برای این کار ا تکنیک‌های زیر را به کار می‌گیرند:
بای پس معده (گاستروژژنونوستومی)
تومورهایی که در قسمت انتهایی معده قرار دارند، ممکن است در نهایت به‌اندازه‌ای بزرگ شوند که اجازه خروج غذا از معده را ندهند. در چنین شرایطی برای بیماران با سلامت عمومی خوب، جراحی بای پس معده انجام می‌شود. در این جراحی قسمت کوچکی از روده کوچک به قسمت فوقانی معده متصل می‌شود. به این ترتیب عبور غذا از معده امکان‌پذیر خواهد شد.
گاسترکتومی ساب توتال
برای بیمارانی که توانایی تحمل جراحی عمومی را دارند، برداشتن قسمتی از معده به همراه تومور می‌تواند به رفع عوارضی مانند خونریزی، درد یا توموری که مانع از عبور غذا می‌شود، کمک می‌کند.
از آنجا که این جراحی به درمان سرطان کمک نمی‌کند و تنها برای تسکین درد کاربرد دارد، نیازی به برداشتن غدد لنفاوی مجاور یا سایر اندام‌ها نیست.
نکات مهم برای آمادگی قبل از جراحی سرطان گوارش
آمادگی برای این جراحی شاید سخت‌ترین اتفاقی باشد که در فرد در زندگی تجربه می‌کند. ابهامات و سؤالات بسیاری در رابطه با درمان سرطان معده در سر دارید و بهترین راه برای رهایی از استرس، صحبت کردن با خانواده، دوستان و مشاور است.
قبل از انجام این عمل، پزشک به سؤالاتی که در رابطه با این جراحی دارید، پاسخ می‌دهد. همچنین آزمایشات مختلفی پیش از این جراحی لازم است که از شما گرفته می‌شود. اگر روده نیاز به پاکسازی داشته باشد، داروی ملین برای شما تجویز خواهد شد.
در نهایت این جراحی تحت بیهوشی عمومی صورت می‌گیرد و این امکان وجود دارد که شب قبل از جراحی از شما خواسته شود که داروهای مسهل مصرف کنید.
عوارض احتمالی بعد از جراحی سرطان دستگاه گوارش
جراحی دستگاه گوارش، فرایندی به شدت پیچیده است و مانند هر جراحی دیگری عوارضی به دنبال دارد. عوارض اولیه این جراحی شامل خونریزی ناشی از جراحی، لخته شدن خون و آسیب به اندام‌های مجاور حین عمل است. به‌ندرت احتمال دارد اتصالات جدیدی که بین انتهای معده، مری و روده کوچک ایجاد می‌شود، نشت کند.
از آنجا که تکنیک‌های مربوط به این جراحی طی سال‌های اخیر پیشرفت داشته‌اند، درصد بسیار کمی از مردم بر اثر جراحی سرطان معده می‌میرند. احتمال وقوع این اتفاق به‌خصوص زمانی بیشتر می‌شود که عمل گسترده‌تر باشد و حتی سایر اندام‌ها نیز برداشته شوند. البته چنانچه جراح ماهری انتخاب شود، این احتمال قطعاً کمتر خواهد بود.
عوارض جانبی بعد از عمل شامل حالت تهوع، سوزش، درد شکم و اسهال به‌ویژه بعد از صرف غذاست. این عوارض ناشی از این واقعیت است که با برداشتن قسمتی یا تمام اسلیو معده، مواد غذایی پس از صرف غذا سریعتر وارد روده می‌شوند. این عوارض با گذشت زمان بهتر می‌شود؛ اما این موضوع برای همه افراد صدق نمی‌کند. در صورت نیاز داروهایی برای شما تجویز خواهد شد.
مراقبت‌های بعد از جراحی سرطان گوارش
مراقبت‌های بعد از این جراحی در تسریع روند بهبود نقش انکارنشدنی دارند. به همین خاطر اهمیت دادن به آنها را باید در اولویت قرار داد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم.
عدم مصرف مواد غذایی بلافاصله بعد از جراحی
حداقل تا چند روز بعد از عمل گاسترکتومی کامل یا جزئی، بیمار اجازه خوردن یا نوشیدن هیچ ماده غذایی را ندارد. این کار به دستگاه گوارش اجازه می‌دهد که به‌تدریج التیام پیدا کند و از عدم نشتی بخش‌هایی که یکدیگر متصل شده‌اند، اطمینان حاصل خواهد شد.
تغییر رژیم غذایی
تغییر در رژیم غذایی موضوع دیگری است که بعد از این جراحی باید به آن توجه داشت. مهم‌ترین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید، صرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر است. در رابطه با این موضوع، اندازه بخشی از معده که برداشته می‌شود، نقش مهمی در رژیم غذایی بیمار دارد.
البته برخی افراد نیز ممکن است با مشکلات شدیدتر مواجه شوند؛ چرا که درمان‌هایی مانند شیمی درمانی و اشعه ایکس می‌تواند وضع را بدتر کند. برای کمک به حل این مشکل گاهی لوله‌ای داخل روده قرار می‌گیرد که لوله ژژنوستومی نام دارد. این لوله خارج از پوست و روی شکم قرار می‌گیرد و مواد غذایی را می‌توان مستقیماً از طریق آن وارد روده کرد تا از سوء تغذیه پیشگیری شود.
مصرف مکمل‌های ویتامین
معده نقش مهمی در جذب ویتامین‌ها بر عهده دارد. از طرفی این احتمال وجود دارد که افرادی که تحت عمل گاسترکتومی جزئی یا کلی قرار گرفته‌اند، دچار کمبود ویتامین شوند. اگر قسمت‌های خاصی از روده طی جراحی سرطان دستگاه گوارش برداشته شود، پزشکان به‌طور معمول مکمل ویتامین برای بیماران تجویز می‌کنند.
در نهایت چنانچه این جراحی به‌دست پزشکی حادق انجام شود و تکنیک مناسبی برای این جراحی انتخاب شود، احتمال بروز عوارض خاص به حداقل می‌رسد.
روند بهودی بعد از جراحی
روند بهبودی بعد از جراحی سرطان گوارش به این موضوع بستگی دارد که چه مقدار از معده از بدن خارج شده باشد. بیمارانی که تحت جراحی جزئی قرار گرفته‌اند، باید انتظار موارد زیر را داشته باشند.
- ۳ تا ۵ روز بعد از جراحی در بیمارستان بستری خواهید بود
- بعد از گذشت یک ماه تا ۶ هفته کاهش وزن را تجربه خواهید کرد
- ۳ تا ۶ ماه بعد از جراحی رژیم غذایی معمولی را سر بگیرید
بیمارانی که تحت جراحی گاسترکتومی کامل قرار گرفته‌اند، نکات زیر را به خاطر داشته باشند:
- ۵ تا ۸ روز بعد از عمل در بیمارستان بستری خواهید بود
- بعد از گذشت حداقل ۲ ماه کاهش وزن را تجربه خواهید کرد
- با بهبود سیستم گوارشی، با رژیم غذایی جدید سازگار شوید
- برای جلوگیری از کم خونی، مولتی ویتامین مانند آهن و کلسیم مصرف کنید
- مصرف مکمل ویتامین B12 را فراموش نکنید
به‌طور کلی بعد از جراحی بسیاری از بیماران با سندروم دامپینگ مواجه می‌شوند. علائم مربوط به این سندروم در مدت زمان کوتاهی بعد از صرف غذا بروز پیدا می‌کند و هنگامی که غذا را با سرعت زیادی می‌خورید، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- گرفتگی شکم
- درد
- اسهال
برای پیشگیری از بروز این عوارض مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر، رژیم غذایی با پروتئین بالا و کربوهیدرات کم برای بیمار مفید است. سازگاری با زندگی جدید صبوری زیادی می‌طلبد و باید بدانید که علائم ناراحت کننده‌ای مانند گرفتگی شکم و درد با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کنند. بسیاری از افراد با گذشت یک سال از زمان جراحی به عادات غذایی معمول خود بازمی‌گردند.
