اثر هاله ای چیست؟ و چه تاثیری در زندگی ما دارد؟

بسیاری از ما این تجربه را داریم که در برخورد با یک فرد یا یک پدیده خاص، احساس خاصی نسبت به آن پیدا می کنیم و با توجه به همان احساس، کل شخصیت آن فرد یا پدیده را مورد قضاوت قرار می دهیم. این پدیده یا احساس به اثر هاله ای معروف است. فکر کنید یک روز صبح که وارد محل کارتان می شوید، یک همکار جدید به جمع تان اضافه شده است. بعد از احوالپرسی تقریبا صمیمانه ای با خودتان می گویید که او آدم خوب و مهربانی است.

بعد از گذشت مدت کوتاهی متوجه می شوید که با توجه به همان برداشت اولیه در حال قضاوت کردن ویژگی های شخصیتی او هستید. این که به نظر می رسد او انسان مسئولیت پذیر و باهوشی است. رفتارش نشان می دهد که خیلی منظم و دقیق است. در حالی که عملا ممکن است واقعیت چیز دیگری باشد و او هیچ کدام از این ویژگی ها را نداشته باشد. این مسئله همان چیزی است که بسیاری از ما آن را به عنوان اثر هاله ای می شناسیم. قضاوت کردن در مورد تمام ویژگی های یک فرد با توجه به نخستین برداشت ها و احساساتی که نسبت به آن فرد داشته ایم. در ادامه مطلب به اثر هاله ای و تأثیرات آن در زندگی خواهیم پرداخت.

اثر هاله ای به چه معناست؟

اثر هاله ای یک نوع تعصب شناختی است که با توجه به آن، افراد یا اتفاقاتی را که در زندگی با آن ها روبرو می شویم، با توجه به همان برداشت اولیه خود قضاوت می کنیم. این تعصب یا گرایش ذهنی در وجود همه افراد به فراوانی دیده می شود. مثلا در مواجهه با یک فرد زیبا، تصور می کنیم او حتما فردی قوی، باهوش و توانمند است. در حالی که بارها به چشم خود دیده ایم که چنین تصوراتی کاملا اشتباه از آب در آمده است. نمونه بارز این مورد را می توان در سلبریتی ها مشاهده کرد. همه ما فکر می کنیم که سلبریتی ها افرادی زیبا و باهوش هستند که از سطح فرهنگ بسیار بالایی برخوردار می باشند. در حالی که در اولین برخورد با آن ها متوجه شده ایم که آن ها نیز همانند افراد عادی دچار بدخلقی و عصبانیت می شوند.

هاله یا همان Halo ریشه در یک باور مذهبی دارد که بر اساس آن، افراد مقدس، هاله ای نور بالای سر خود احساس می کردند که نشان دهنده تقدس آن ها بود. حتی در نقاشی های قرون وسطی به ویژه دوران رنسانس، این هاله دور سر زنان و مردان مقدس دیده می شود. هدف از تصویرسازی این هاله در نقاشی ها این است که بیننده با دیدن آن، به خود بگوید که این افراد دارای ذات نیک بوده اند. اما در روانشناسی این موضوع کاملا متفاوت است. از نظر روانشناسان اثر هاله ای به این معنا است که نسبت دادن یک ویژگی مشخص به افراد در همان برخورد اول باعث شکل گیری یک ذهنیت کلی در خصوص آن فرد خواهد شد.

تاریخچه اثر هاله ای

اثر هاله ای اولین بار توسط روانشناسی آمریکایی به نام ادوارد ثورندیک مطرح شد. وی برای اثبات فرضیه ‌ای که بر این اساس ساخته بود، آزمایشی طراحی کرد و آن را به کمک افسران ارتش اجرا کرد. ثورندیک از افسران ارشد ارتش خواست تا ویژگی‌ های مختلف سربازان خود را ارزیابی کنند. این ویژگی ‌ها عبارت بودند از زیبایی و جذابیت ظاهری سربازان، توان مدیریتی، میزان وفاداری، هوش و هم چنین میزان قابل اعتماد بودن آنان. هدف ثورندیک این بود که ببیند چگونه یک ویژگی بر تصمیم‌ گیری در خصوص سایر ویژگی ‌ها تاثیر می گذارد.

بعد از اتمام آزمایش، ثورندیک متوجه شد پیدا کردن یک ویژگی مثبت در یک سرباز، باعث شکل ‌گیری یک ذهنیت کلی مثبت از او برای افسر مافوقش شده است. و برعکس، یافتن یک ویژگی منفی در سرباز موجب شکل ‌گیری یک ذهنیت کلی منفی در مورد آن سرباز در ذهن افسر شده است. به عنوان مثال اگر سربازی ظاهر زیبایی نداشت، ناخودآگاه این تصور ایجاد می‌ شد که او توان مدیریتی، میزان وفاداری و هوش پایینی نیز دارد.

میزان اهمیت و جدیت اثر هاله ای در یکی از این مطالعات به خوبی نشان داده شده است. مطابق با این تحقیق، افرادی که جذابیت ظاهری بیشتری دارند، در دادگاه ‌ها در مقایسه با سایر افراد به میزان کمتری مقصر تلقی می‌ شوند و قضاوت‌ ها به طور ناخودآگاه به سمت بی ‌گناه جلوه دادن آنان خواهد رفت. در واقع زیبایی ظاهری افراد باعث خطا در قضاوت شده بود. به صورت کلی اثر هاله ای همانند یک شمشیر دو لبه عمل می کند. برخی مطالعات نشان می دهند افرادی که تمایل دارند ویژگی ‌های مثبتی را به دیگران نسبت دهند، این تصور را دارند که این افراد تلاش می ‌کنند از جذابیت‌ های خود در جهت گول زدن دیگران یا سوء استفاده از آنان استفاده کنند.

شناخت خطای هاله ای چه اهمیتی دارد؟

احتمالا این سؤال برای بسیاری از افراد مطرح می شود که اثر هاله ای چه کمکی می تواند به ما بکند؟ نگه داشتن همان تصور خوب اولیه، حتی به اشتباه یا گذشتن از آدم‌ ها و اتفاقات، تنها به دلیل این که از همان ابتدا حس خوبی نسبت به آن ‌ها پیدا نکرده ایم، چه اثراتی می ‌تواند بر زندگی ما و سایر افراد داشته باشد؟ در واقع اثر هاله ای یک پدیده مخرب و یک گرایش رفتاری اشتباه است که می ‌تواند با ایجاد خطا همراه باشد. آگاه نبودن از اثر هاله ای باعث می شود ما با برداشت اشتباه در خصوص دیگران، فرصت ‌های افراد را از آن ها بگیریم یا با دادن فرصت اشتباه به آن ‌ها، خودمان دچار مشکلاتی شویم.

اثر شاخ چیست؟

گاهی در کنار خطای هاله ای، مفهومی به اسم اثر شاخ (Horn Effect) نیز مطرح خواهد شد. اثر هاله ای به صورت کلی در ارتباط با ویژگی ‌های مثبت و تاثیرات مثبت کاربرد دارد. در حالی که می‌ دانیم همیشه به این شکل نیست و ویژگی‌ ها و خصوصیات منفی نیز باعث شکل ‌گیری ذهنیت و رفتار منفی خواهند شد. به همین خاطر برای تفکیک این دو واکنش از یکدیگر، اثرات منفی با عبارت “اثر شاخ” به کار می رود که به شکل دافعه آن اشاره دارد.

نگاهی به تأثیرات اثر هاله ای

تحقیقات مختلف نشان داده است که خطای هاله ای می تواند در بخش های مختلف زندگی ما تأثیر داشته باشد و به تصمیم گیری ها و انتخاب های ما جهت دهد. در واقع همان طور که اشاره کردیم، آگاهی از اثر هاله ای بسیار اهمیت دارد. زیرا در این شرایط می توانیم در خصوص افراد، پدیده ها و اتفاقاتی که در زندگی خود با آن ها مواجه می شویم، برخورد منطقی تری داشته باشیم و از این راه از بروز اشتباهات و خطاها جلوگیری کنیم.

تأثیرات اثر هاله ای بر بخش های مختلف زندگی

در ادامه به بررسی اثرات خطای هاله ای بر بخش‌ های مختلف زندگی خواهیم پرداخت.

خطای هاله ای در تحصیلات

برخی مطالعات نشان داده اند که خطای هاله ای می‌ تواند در مسائل تحصیلی نیز تأثیر داشته باشد. بر اساس این مطالعات، معلمان با توجه به برداشتی که از شخصیت دانش ‌آموزان دارند، با آن ‌ها رفتار می ‌کنند. مثلا آنان با دانش ‌آموزانی که از نظر ظاهری بهتر هستند، مهربان ‌تر رفتار می کنند. این موضوع حتی می ‌تواند جدی ‌تر از این حرف ها نیز باشد. ممکن است معلم در برخورد اول با یک دانش‌ آموز برداشت کند که او از هوش نسبتا پایینی برخوردار است. بر همین اساس به او توجه بیشتر یا توجه کمتری کند. این در حالی است که احتمال دارد در برخورد اول او با دانش‌ آموز صرفا یک سوء تفاهم اتفاق افتاده باشد (مثلا دانش‌آموز خجالت کشیده) و اتفاقا از هوش بسیار خوبی هم برخوردار است.

خطای هاله ای در محل کار

اثر هاله ای می ‌تواند به شکل ‌های مختلفی در برداشت دیگران از شخصیت و توانایی ‌های ما در محیط کار تأثیرگذار باشد. به عنوان مثال بسیاری از متخصصین بر این باور هستند که اثر هاله ای یکی از تأثیرگذارترین فاکتورها در ارزیابی افراد در محل کارشان است. بر همین اساس، مدیران شرکت ها و سازمان ها در ارزیابی توانایی ‌ها و صلاحیت کارکنان خود معمولا بیش از آن که به تمام ویژگی ‌های شخصیتی آنان توجه کنند، تنها به یک یا دو مورد از برجسته ‌ترین ویژگی‌ های آنان توجه می ‌کنند و ارزیابی نهایی خود را با توجه به همان چند ویژگی انجام می‌ دهند.

مثلا مدیر یک مجموعه ممکن است طبق یک ویژگی مثبت در یکی از کارکنان خود، به طور ناخودآگاه ضعف‌ ها و نقص ‌های عملکرد او را نادیده بگیرد و در ارزیابی، امتیاز بالایی به او بدهد. نتیجه خطای هاله ای به این جا ختم نمی ‌شود. در واقع می ‌توان این اثر را به دایره‌ هایی که بعد از پرتاب یک سنگ به درون آب، بر روی آن ایجاد می ‌شوند و هر دایره، دایره بعدی را ایجاد می‌ کند، تشبیه کرد. در این مرحله نیز دادن امتیاز بالا (متأثر از اثر هاله ای) به یک کارمند، باعث می ‌شود سایر کارمندان تحت تأثیر این رفتار قرار بگیرند و آن ‌ها نیز به عملکرد و مهارت ‌های آن فرد امتیاز بالایی بدهند.

گاهی اثر هاله ای حتی می تواند بر میزان درآمد افراد نیز اثرگذار باشد. البته تأثیر اعتماد به نفس نیز در این میان مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات مختلف نشان داده اند که افراد خوش قیافه به خاطر داشتن اعتماد به نفس بیشتر، درآمد و رفاه بیشتری نیز خواهند داشت. اثر خطای هاله ای را حتی می توان در موضوع استخدام افراد نیز مشاهده کرد.

خطای هاله ای در مارکتینگ

بازاریابی یکی از بخش‌ هایی است که اثر هاله ای تأثیر زیادی در آن دارد و این اثر نیز به خوبی مشهود است. ناگفته نماند که این پدیده در بخش مارکتینگ به عنوان یک ابزار مثبت مورد استفاده قرار می ‌گیرد. در بحث مارکتینگ به شکل ‌های مختلفی می ‌توان از خطای هاله ای بهره مند شد. به عنوان مثال، برای جلب توجه مخاطبین و ایجاد یک تأثیر مثبت می‌ توان از افرادی استفاده کرد که چهره جذاب و زیبایی دارند. حضور گسترده سلبریتی ‌ها و اینفلوئنسرها در بخش تبلیغات که در حال حاضر بسیار مورد توجه برندها قرار گرفته است نیز از همین موضوع تأثیر می پذیرد. دیده شدن نام یک برند در کنار اسم یا چهره افراد محبوب به صورت ناخودآگاه باعث به وجود آمدن یک ذهنیت کلی خوب در خصوص آن محصول یا برند خاص می ‌شوند و مشتریان را به سمت آن جذب خواهند کرد.

چگونه می توان از پیامدهای منفی خطای هاله ای جلوگیری کرد؟

آگاهی از وجود اثر هاله ای و تأثیرات آن بر تصمیمات و رفتار ما تا حد زیادی می ‌تواند ما را از تحت کنترل قرار گرفتن توسط این اثر محافظت نماید. به صورت کلی، شکل منفی اثر هاله ای یا اثر شاخ این است که بیشترین آسیب ‌ها و خطاها را ایجاد خواهد کرد. در حقیقت ما به دلیل آنچه از ظاهر افراد برداشت کرده‌ ایم یا برداشت نادرستی که از یک شرایط داشته ایم، فرصت ‌های بسیاری را از افراد سلب می کنیم.

به طور مثال یک دانش آموز ممکن است در روز اول کلاس دچار استرس یا خجالت شده باشد و نتواند توانایی های واقعی خود را به معلمش نشان دهد. یک فرد می تواند با وجود این که چهره‌ زیبایی نداشته باشد، از هوش یا خلاقیت بالاتری برخوردار باشد. ویژگی ‌های قومیتی، گرایش ‌های مذهبی، جهت‌ گیری‌ های سیاسی و اجتماعی افراد نباید دلیلی برای برچسب زدن به شخصیت کلی افراد باشند. یک اتفاق منفی در ابتدای روز، نباید ذهنیت ما را در مورد کل روزی که پیش رو داریم خراب کند. ما باید در خصوص آنچه می ‌بینیم، فکر، برداشت و تصور می ‌کنیم، آگاهی داشته باشیم. این موضوع به ما کمک می ‌کند تصمیم ‌گیری ‌های عاقلانه و منصفانه ‌تری در زندگی داشته باشیم.

آدم ها را از پس هاله دور سرشان ببینیم!

اثر هاله ای می‌ تواند ما را از واقعیت دور کند و برداشت ‌ها و تصورات غلطی از افراد یا اتفاقات زندگی‌ مان ایجاد نماید. به همین خاطر است که آگاهی نسبت به وجود خطای هاله ای، برای جلوگیری از تصمیم‌ گیری ‌های اشتباه، بسیار حائز اهمیت است. اثر هاله ای در بسیاری موارد می‌ تواند باعث ایجاد مشکل برای ما شود یا برای دیگران مشکلاتی ایجاد نماید. به طور مثال به خاطر یک برداشت و تصور اشتباه، فرصتی را از کسی بگیریم یا برعکس، از روی اشتباه به کسی فرصت بدهیم و خود را به دردسر بیندازیم. البته خطای هاله ای در شرایطی می ‌تواند تأثیرات مثبتی نیز به همراه داشته باشد. به طور مثال اگرچه در بازاریابی از اثر هاله ای به عنوان یکی از بهترین تکنیک های جذب مشتری استفاده می ‌شود. اما می ‌دانیم که این اثر همیشه تأثیرات مثبتی ایجاد نمی کند.

ظاهر آدم‌ ها، خصوصیات اخلاقی و رفتاری آنان، در برخورد اول می ‌تواند اثرات زیادی بر روی طرف مقابل بگذارد. البته این موضوع را نه می ‌توان انکار کرد و نه می ‌توان با آن مقابله کرد. خطای هاله ای یا اثر شاخ به صورت ناخودآگاه در افراد ایجاد می‌ شود. با این حال موضوع مهم این است که این تأثیر نباید ما را از تصمیم‌ گیری درست یا رفتار صحیح و منصفانه با آدم ‌ها دور کند. آدم‌ ها ورای سیگنال ‌هایی که در برخورد اول به ما می‌ دهند، می ‌توانند چهره دیگری نیز داشته باشند. چهره ‌ای که می ‌تواند مبنای بهتری برای رفتار و برخورد با آدم ‌های مقابل باشد.

امیدواریم مطالب این مقاله برای شما عزیزان مفید بوده باشد. در پایان پیشنهاد می کنیم مقالات استراتژی های بازاریابی و انواع روش های بازاریابی محتوا را نیز مطالعه فرمایید.