تکنیک یا روش مصاحبه انگیزشی یکی از بهترین روش های درمان رفتاری شناختی است. این روش به تنهایی و یا در کنار سایر تکنیک ها می تواند به کاهش نشانه های اختلالات روانشناختی کمک کند. مصاحبه انگیزشی می تواند برای بیمارانی که از لحاظ رفتاری شناختی درگیر این مشکل هستند، مؤثر باشد. این روش به زمینه های گوناگونی مثل سیگار کشیدن یا کنار گذاشتن برخی از داروها مربوط می شود.
هدف از اجرای این روش ایجاد انگیزه در بین مراجعین است. این روزها این روش برای افرادی که قصد دارند مواد مخدر را ترک کنند به کار می رود. شما باید به این موضوع فکر کنید که یک درمانگر به بیمار خود کمک می کند تا بتواند بر بیماری روانی خود غلبه کند و پزشکان امکان زندگی سالم تر را برای بیماران خود فراهم می کنند. به همین خاطر مصاحبه انگیزشی می تواند نقش مهمی در زندگی روزمره مراجعین داشته باشد. در ادامه مطلب ضمن آشنایی با مصاحبه انگیزشی، به فواید و مراحل این تکنیک خواهیم پرداخت.
مصاحبه انگیزشی چیست؟
مصاحبه انگیزشی یکی از شیوه های خاص مشاوره محسوب می شود. هدف این رویکرد ایجاد انگیزه کافی در افراد است و این موضوع با هدف تغییر رفتار مورد بررسی قرار می گیرد. این روش برای نخستین بار در دهه ۸۰ میلادی جهت درمان اعتیاد به الکل و ایجاد انگیزه ترک اعتیاد به کار رفت. مصاحبه انگیزشی در افرادی که از سردرگمی رنج می برند، باعث بالا بردن انگیزه می شود. این روش بسیار منحصر به فرد است، زیرا به جای مداخله، یک گفتگوی درست و همدلانه را برای جلب نظر مراجعه کننده در نظر می گیرد و هدف این است که تغییرات مثبتی در رفتار ایجاد شود.
تکنیک های انجام مصاحبه انگیزشی
مصاحبه انگیزشی چهار مرحله دارد که بیشتر برای ایجاد تغییر رفتار به کار می روند. درک این مراحل می تواند به فرد این امکان را بدهد که از مصاحبه انگیزشی به طور کامل استفاده کند و به صورت مداوم قدم بردارد.
گام اول: تعامل و درگیر شدن
پیش از اینکه پروسه های مختلف نظریه مصاحبه انگیزشی مورد بررسی قرار گیرد، توجه به این نکته بسیار مهم است که این چهار مرحله از یکدیگر جدا شدنی نیستند. بلکه به صورت پیوسته با هم به کار می روند و هیچ شروع یا خاتمه ای برای هیچ کدام از این پروسه ها وجود ندارد. به طور مثال تعامل با مراجعین تنها در مرحله اول اتفاق نمی افتد. درمانگر می بایست در طول درمان یا مداخله بتواند با مراجعه کننده تعامل داشته باشد.
اگرچه تعامل یک عنصر اساسی برای تمام مراحل مصاحبه انگیزشی است؛ با این حال مشکلاتی نیز به همراه دارد. به همین خاطر درمانگر باید در مصاحبه انگیزشی خود تمام نشانه ها را جدی بگیرد:
- سکوت
- توافق سرسری یا بی تفاوتی
- وسط حرف پریدن
- تغییر موضوع
- زبان بدن بسته
- دادن پاسخ های مبهم یا کوتاه
هنگام تلاش برای جلب مراجعه کننده، درمانگر می تواند موانع زیادی را پشت سر بگذارد. رفتارهایی که باید به طور کامل کنار گذاشته شوند، عبارتند از:
- سوگیری کردن: دوسویه گرایی و احساسات دوگانه باید نادیده گرفته شود. پس از آن راه حل نهایی تجویز می شود.
- توجه به تخصص: تلاش برای متقاعد نمودن شخصی که تمام جوانب را در نظر گرفته است. به این کار دام متخصص می گویند.
- تمرکز شتاب زده: با تمرکز شتاب زده وعجولانه روی یک مسئله فرد خود به خود نادیده گرفته می شود.
- پرسش و پاسخ: در مصاحبه انگیزشی به طور معمول ریتم پرسش و پاسخ به پرسیدن سؤالات بسته مربوط می شود.
گام دوم: تمرکز
مصاحبه انگیزشی می تواند به فرد کمک کند تا مسائل مختلف را حل کند. زمانی که فرد درگیر می شود، درمانگر می تواند روی آنچه که تغییر می کند تمرکز داشته باشد. در این تکنیک سه منبع تمرکز بسیار مهم است:
- بیمار: نخستین منبع شامل اهداف اعلام شده توسط بیمار است. به طور مثال می توان به بیماری اشاره نمود که می خواهد صبح ها زودتر از خواب بیدار شود یا بیماری که قصد دارد مصرف الکل را تا حد زیادی کاهش دهد.
- تنظیمات: منبع بعدی مربوط به تنظیمات و تعامل است. به طور مثال در یک کلینیک کاهش وزن، تمرکز بر تقویت رفتارهای سالم است.
- درمانگر: درمانگر می تواند خودش به تنهایی منبع تمرکز باشد. به طور مثال یک بیمار اسکیزوفرنی را در نظر بگیرید که قصد ندارد هیچ نوع دارویی مصرف کند. پزشک بالینی احتمالا یک رژیم دارویی را برای بیمار در نظر می گیرد.
گام سوم: برانگیختن
بعد از شناسایی هدف تغییر و ایجاد تمرکز، درمانگر می تواند انگیزه های مختلف را در بیمار جستجو کند. این کار قسمتی از پروسه مصاحبه انگیزشی محسوب می شود که دارای بیشترین بازخورد عمومی است. هدف اصلی در مصاحبه انگیزشی، ایجاد تغییر است. خوب است بدانید که می توان به مصاحبه انگیزشی روح بخشید. روح بخشیدن به چهار ویژگی مربوط می شود:
- انگیزش و تداعی: درمانگر معتقد است که بیمار می تواند تغییر کند. پس به دنبال این است که انگیزه او را جلب کند.
- شفقت و دلسوزی: این کار تجربه احساسی نیست بلکه یک عمل است. درمانگر می گوید که در جهت منافع فرد مراجعه کننده رفتار می کند.
- پذیرش: حتی اگر با رفتار بیمار مخالف هستید، باید حتما به عنوان یک درمانگر به حرف های او گوش دهید.
- مشارکت: درمانگر باید بتواند بیمار را دقیق راهنمایی کند و به ارزش ها و اهداف بیمار توجه کند.
گام چهارم: برنامه ریزی
در اوایل پروسه امکان دارد شخص برای تغییر، نشانه های زیادی را از خود بروز دهد. این کار به فرد این امکان را می دهد تا برای خودش یک نقشه درست بکشد و تابع درمانگر خود باشد، زیرا تمام بازخوردها به نفع خود بیمار است.
فضای حاکم بر مصاحبه انگیزشی چه ویژگی هایی دارد؟
مصاحبه انگیزشی همیشه فضای خاصی دارد. حفظ این فضاها برای اثرگذاری در مصاحبه ها لازم و ضروری است. در ادامه به این موضوع می پردازیم که این فضا چه ویژگی هایی دارد؟
حمایت از خودکارآمدی
در واقع خودکارآمدی عبارت است از اعتماد یا باور یک فرد به توانایی های خود برای انجام دادن یک کار. مشاور یا درمانگر می تواند در رویکرد انگیزشی سعی کند خودکارآمدی مراجعین خود را تقویت کند. یعنی به او یادآوری کند که نقطه قوت او کجاست و به او کمک کند تا پیشرفت کند. در ابتدا امکان دارد درمانگر بیشتر از خود شخص به توانایی هایش ایمان داشته باشد. اگر این تکنیک به درستی اجرا شود، مراجع آرام آرام درک می کند که تغییر رفتار بیمار درست بوده است.
دور زدن مقاومت
درمانگر می بایست درک کند که تغییر با خواستن و دانستن به تنهایی اتفاق نمی افتد. این موضوع طبیعی است که گاهی اوقات امکان دارد نظر مراجع تغییر کند یا با توجه به وضعیت موجود برای تغییر شرایط، انگیزه کافی نداشته باشد. در این شرایط امکان دارد مشاور با نوعی مقاومت دست و پنجه نرم کند. به همین خاطر به جای انتقاد کردن یا به چالش کشیدن به مراجع کمک می کند تا بتواند زاویه دید خود را تغییر دهد. به همین خاطر مراجع مسائل را از زوایای دیگر مورد بررسی قرار می دهد. تمام این بررسی ها با این هدف انجام می شود که برای تغییر، انگیزه لازم ایجاد شود.
توجه به فاصله ها
درمانگر با همراهی مراجع یا بیمار اهداف، برنامه ها و نیازها را بررسی می کند. پس از آن بین رفتارهای ناسالم و رفتارهای سالم فاصله ایجاد می کند. با نشان دادن این فاصله به مراجع او متوجه می شود که دقیقا کجا ایستاده است و چقدر با رفتار سالم خود فاصله دارد. به همین خاطر انگیزه کافی برای پر کردن فواصل تا حد بسیار زیادی ایجاد می شود.
ابراز همدلی
امکان دارد بیشتر افراد از روان درمانی یا مشاوره واهمه داشته باشند، زیرا با خودشان فکر می کنند که با طرح مسائل خود مورد قضاوت درمانگر قرار می گیرند. شاید بعضی از مردم به علت حس گناهی که به مسائل خود دارند قضاوت را کاملا به جا بدانند. به یاد داشته باشید مصاحبه انگیزشی می تواند قضاوت را کاملا نفی کند و همدلی را جایگزین آن کند.
در این روش روان درمانگر یا مشاور خودش را به جای بیمار یا مراجع می گذارد و با نگاه کردن به مسائل از دید مراجع تلاش می کند که با بیمار همدلی کند. توجه داشته باشید که همدلی به معنای این نیست که هر چه مراجع می گوید تأیید می شود. بلکه به معنای این است که طرف مقابل درک می شود. مشاور می تواند با تهی کردن ذهنش از نظرات مختلف، یک فضای مناسب برای شنیدن مسائل مراجعینش فراهم کند.
کدام رفتارها نشان دهنده تمایل بیمار برای تغییر است؟
- پذیرش مشکل: بیمار باید مشکل خود را به طور کامل بپذیرد.
- آمادگی برای حل مشکل: بیمار در مورد چگونگی مقابله با مشکلات خود سؤالات زیادی از مراجع می پرسد و به نظر می رسد بیمار خود را برای حل مشکل آماده کرده است.
- آزمایش و تجربه: بیماران راهبردهای درمانی پیشنهادی را تمرین می کنند. پس از آن می توانند خودشان را برای تغییر آماده کنند.
- چشم انداز یا تصویر بزرگ: مراجع یا بیمار می تواند چشم انداز یک زندگی را بدون هیچ گونه مشکلی در ذهن خود تجسم کند.
- جستجوی راه حل: مراجع یا بیمار در پی راه حلی درست برای مقابله با مشکل است. به همین دلیل در این خصوص سؤالات زیادی از درمانگر خود می پرسد.
- اظهارات خود انگیزشی: گفته های مراجع یا بیمار نشان دهنده این است که می تواند مشکلات خود را حل کند و متوجه شود که اهمیت این مشکلات چقدر است. بیمار باید به حل مشکلات خود امیدوار باشد.
- کاهش مقاومت: بیمار دست از مقاومت و مشاجره بر می دارد و می تواند با درمانگر همکاری خوبی داشته باشد.
مصاحبه انگیزشی چه فوایدی دارد؟
مصاحبه انگیزشی بین روان درمانگران و مشاوران یک روش محبوب به شمار می رود. برخی از دلایل این محبوبیت به شرح زیر است:
- با این روش مراجعین برای پذیرش درمان های پیشرفته تر آماده می شوند.
- بیمار امکان دارد دیگر درگیر مشکل حاد نشود.
- حس مسئولیت پذیری مراجعین تقویت می شود.
- اعتماد به نفس مراجعین تا حد زیادی افزایش می یابد.
مطالعات نشان می دهد مصاحبه انگیزشی برای کسانی که آماده تغییرات مهم نیستند و انگیزه کافی ندارند، بسیار مفید است.
