آیا وفاداری به تاریخ در بازی های ویدیویی اهمیت دارد؟

«من می‌خواهم بازی بکنم. چه کارم به تاریخ!؟ اصلا اگر کسی تاریخ بخواهد می‌رود کتاب بخواند، نه اینکه بنشیند پشت تلویزیون x اینچی و کنترلر دستش بگیرد.» این حرف‌ها و باورهای گروهی از گیمرهاست. درحالی که دسته‌ای دیگر نیز هستند که به خاطر تحریف تاریخ در بازی‌های ویدیویی دچار زخم معده می‌شوند؛ یعنی اینقدر نگران حال و هوای تاریخ هستند!

اما آیا در وسط چنین معرکه‌ای دسته سوم هم وجود دارد؟ بله؛ به شما اطمینان می‌دهم که دسته سومی هم وجود دارد و اتفاقا، دسته سوم در بحث تاریخی ما، خودِ خودِ شما هستید. البته احتمالا چنین خودِ خودی فعلا اوقاتش را در زندان ذهنمان به سر می‌برد و پتانسیلش بعد از بررسی یک سری موارد آزاد می‌گردد.

پس با ما همراه باشید و پتانسیل تاریخی خود را از زندانِ ندانستن، آزاد بفرمایید…

علم تاریخ چیست و به چه درد ما می‌خورد؟

اگر تمایلی به خواندن نکات دانش افزایی ندارید، به فهرست بالا برگشته و بر روی “تاریخ در بازی‌های ویدیویی؛ آیا وفاداری ۱۰۰ درصدی امکان پذیر است؟” کلیک کنید و مستقیم به اصل مطلب بچسبید.

پیش از اینکه درباره اهمیت تاریخ حرف بزنیم، باید اول معنا و مفهوم آن را درک نماییم. وگرنه مانند اینست که بخواهیم یک راست درباره خواص و اهمیت “میوه پیتایا” صحبت کنیم، آن هم در شرایطی که فقط می‌دانیم یک میوه هست و از هویت ظاهری و باطنی آن تقریبا خبری نداریم (شکل و طعم).

معنای تاریخ

فرهنگ لغت انگلیسی دانشگاه کمبریج درباره واژه تاریخ (History) می‌گوید:

(the study of or a record of) past events considered together, especially events of a particular period, country or subject.

(بررسی یا ضبطِ) اتفاقاتی از گذشته که همراه با هم تلقی می‌شوند، به خصوص حوادثی از یک دوره، کشور یا موضوعی خاص.

Cambridge Dictionary

و در تعریفی کامل‌تر، دانشگاه ایالت ولدستا (Valdosta State) از آمریکا می‌نویسد:

تاریخ مطالعه دگرگونی و تغییر در طول زمان است و تمام جنبه‌های جامعه انسانی را در بر می‌گیرد. رشد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، مرتبط با تکنولوژی، طبی، فرهنگی، فکری، دینی و نظامی، همه قسمت‌هایی از تاریخ هستند.

?What is History

چه دردی از ما دوا می‌کند؟

از باورهای غلطی که در میان ما وجود دارد، همین عبارات کلیشه‌ای هستند که در اولین پاراگراف متن خواندیم. آخر حتی در نظر نمی‌گیریم که یک گیمر هم علاوه بر تجربه روزانه بازی‌های ویدیویی، زندگی نیز دارد؛ از خورد و خوراک، تحصیل و رابطه‌ها گرفته تا شیوه رفتارش با مردم و حرکت‌های اثرگذارش در جامعه.

تاریخ لبریز از درس‌هایی برای تمام این ابعاد زندگی ماست. شاید حرف‌هایم شبیه کتاب‌های درسی مدرسه‌ای باشد، ولی حداقل اگر یک جمله از آنها را بخواهیم بگوییم که درست نوشته‌اند، همین جمله است! چرا که مثال‌های بسیاری نشان می‌دهند که تاریخ تکرار می‌شود؛ بدون اینکه کسی آن را بخواند و درس بگیرد.

آشنا ترین مثالی که قابلیت اثبات دارد، به ناپلئون و هیتلر برمی‌گردد. ناپلئون تنها زمانی شکست خورد که فکر می‌کرد می‌تواند روسیه را نیز از آنِ خود کند. اما سرما امان نداد. اتفاقی که برای هیتلر نیز تکرار شد و ثابت کرد کسی که مثل هیتلر بخواهد تاریخ را نخواند، از آن درس نگیرد و فکر کند “نه! اینها همه مال قدیم هستند! الان همه چیز حسابی فرق می‌کند!” به سرنوشت این دیکتاتور عاقبت روزی دچار خواهد شد. نتیجه‌اش هم می‌شود بدبختی برای نسل‌های بعد. چیزی که الان و در اطرافمان شاهد آن هستیم.

یک نکته قابل توجه

البته قرار نیست تاریخ‌دان بشویم. ولی حداقل می‌توانیم به جای خیره شدن به نوار نصب و دانلود بازی‌هایمان، نگاهی کوتاه به کتاب‌های تاریخ بیندازیم. چه اشکالی دارد که قسمتی از تاریخ را بخوانیم که مورد علاقه‌مان باشد؟ مثل تاریخ فرقه اسماعیلیه (Assassin’s Creed).

همچنین، به جای ویکی پدیا که یک دانشنامه آزاد است، ضرری ندارد اگر نگاهی به منابع معتبر دیگری نیز بیندازیم و بدون تعصب، هم کتب غرب و هم کتب شرق را از نظر بگذرانیم. ضمن اینکه کسی نمی‌خواهد از شما در موعدی مقرر امتحان تاریخ بگیرد؛ بنابراین در شیوه و مواد مورد مطالعه آزادی دارید و می‌توانید با توجه به علاقه‌تان بخوانید.

حوصله ندارید؟ مستندهای تاریخ زیادی هستند که در اینترنت برای دیدن شما لحظه شماری می‌کنند. به هرحال، از اینها دیگر بیایید بگذریم. در واقع همه اینها تنها یک مقدمه بود برای اینکه به درون میدان بحث اصلی بپریم. بفرمایید!

تاریخ در بازی‌های ویدیویی؛ آیا وفاداری ۱۰۰ درصدی امکان پذیر است؟

یک چاقوی خوب، اما با دو لبه بُرّنده!

تصور کنید یوبی‌سافت در حال طراحی یکی از مراحل Assassin’s Creed Unity باشد. او می‌خواهد پاریس قرن هجدهم را رسم کند.

تیم هنری و توسعه وارد کار می‌شوند و طرح‌های مختلفی را می‌خواهند ارائه بدهند. اما ناگهان در وسط کارشان به مشکلی بر می‌خورند. فلان ساختمان تاریخی در متون و مستندات نامش ذکر شده و اتفاقا از اجزای اصلی مرحله و داستان باید بگردد. لیکن تصویر درست و حسابی‌ای از این ساختمان متاسفانه وجود ندارد.

به نظرتان یوبی‌سافت باید اینجا چه کار کند؟ یک طرح از خودش و بر اساس قرن هجده در بیاورد؟ یا آنکه کاملا آن را از بازی حذف نماید؟

الف) از خودش طرح در بیاورد.

ب) بی‌خیالش شود و کاملا از بازی حذفش نماید.

بررسی پاسخ‌های شما

پاسخ الف:

چند سال گذشت و بالاخره بازی Assassin’s Creed Unity منتشر شد. اما تنها دو روز نگذشته، یک تاریخ‌دان به داستان بازی ایراد وارد می‌کند و می‌گوید: «این طراحی من درآوردی است. اصلا وقتی هیچ تصویری از آن ساختمان وجود ندارد، چطور یوبی‌سافت چنین چیزی را رسم کرده؟ این به نوعی تحریف تاریخ است!»

پاسخ ب:

چند سال گذشت و بالاخره Assassin’s Creed Unity به بازار آمد. اما تنها دو روز نگذشته، همان تاریخ‌دان محترم گزینه الف به داستان بازی ایراد وارد می‌کند و می‌گوید: «پس ساختمانِ فلان کجاست!؟ این جزء اصلی تاریخ در آن زمان است. یوبی‌سافت به چه جرئتی چنین چیز مهمی را حذف نموده؟ این تحریف تاریخ است!»

جای نگرانی نیست. پاسخ شما چه الف و چه ب بوده کاملا درست است. چرا که سرانجام هر دوی آنها به یک مسیر می‌رسد: تحریف تاریخ. به راستی که عجب چاقوی خوبی به نظر می‌آید؛ ولی حیف که هر دو لبه آن بُرّنده می‌باشند.

وقتی بازی‌ساز شیطنت می‌کند …

با وجود مواردی که ذکر کردیم، گاهی بازی‌سازها از عمد شیطنت‌هایی می‌کنند. مثال‌هایی که زدیم از یوبی‌سافت بود، پس حالا باز هم موردی مرتبط با او را می‌گوییم.

مثلا در Assassin’s Creed Mirage شاهد حضور یک سیاه‌پوست ایرانی هستیم. علاوه بر آن، در زمان خلیفه عباسی متوکل، فرقه اسماعیلیه نزاری (همانی که به اشتباه با نام حشاشین معروف است،) به هیچ وجه وجود نداشته! فرقه اسماعیلیه نزاری به رهبری حسن صباح در زمان حکومت غزنویان و پس از سقوط خلافت فاطمی در مصر، شروع شد؛ بنابراین هیچ ربطی به خلافت عباسی به شکلی که در داستان بازی رسم شده ندارد.

البته گاهی نیز شیطنت بازی‌های آنها سهواً و غیر عمد رخ داده یا به دلیل سهولت تغییراتی در تاریخ داده‌اند.

دوباره به AC Mirage سری بزنیم. زبان فارسی موجود در دیالوگ‌های مردم، فارسی معیار امروزی است. حال آنکه پس از حمله اعراب به ایران، زبان فارسی پهلوی رواج یافت. بی‌تردید واضح است که چنین کاری برای سهولت رخ داده. زیرا درک زبان فارسی پهلوی برای مخاطبان عام دشوار خواهد بود و تنها افراد دارای دانش کافی محتوایش را درک می‌کنند.

و حالا بیاییم و به AC Odyssey برسیم. بدبختانه در این بازی یک اشتباه غیر عمد یا به قول خودمانی سوتی، به گوش می‌خورد؛ و آن وقتی است که الکسیوس هنگام اسب سواری عبارت آشنایی را ذکر می‌نماید: «یالا!» جالب است که “یالا” یا همان “یا الله” عبارتی عربی بوده و ریشه‌ای اسلامی دارد. حال نظر به اینکه بازی در زمان یونان باستان و پیش از میلاد مسیح در جریان می‌باشد (یعنی زمانی که حتی دین مسیحیت هم وجود نداشته)، غیر ممکن است که یک یونانی چنین ذکری را بگوید!

۱۰۰ درصد!؟

با در نظر گرفتن تمام بحث‌هایی که مطالعه فرمودید، می‌توان فهمید گیم پلی و داستان بازی در اکثریت مواقع موجب تحریف تاریخ خواهند شد. همچنین، متوجه شدیم چاره یا راه گریزی برایش نیست؛ مگر اینکه به کل تاریخ را رها کنند و بر اساس تخیل و خیال خودشان کار کنند.

البته در مواردی نیز، امکان وفاداری صد درصدی وجود دارد. فلذا تغییر و تحریف در آن قسمت از تاریخ به نوعی شیطنت و تحریف عمدی محسوب می‌گردد و قابل بخشش نیست؛ چرا که معلوم است هدفی پشت سر آن بوده. درست همانند سیاهپوست ایرانی‌ای که ذکر نمودیم.

با این حساب، آیا تاریخ نباید در بازی‌های ویدیویی استفاده شود؟ آیا تحریف تاریخ واقعا اشکال دارد؟

در نقد وجود ماهیت تاریخ در بازی‌های ویدیویی

این فقط یک بازی است

از یوبی‌سافت گفتیم، اجازه بدهید باز هم بگوییم. در آغاز بازی‌هایی مثل Assassin’s Creed Origins و مانند آن، یک نوشته پدیدار می‌شود که با “…This work of fiction” شروع می‌گردد. نوشته به ما می‌فهماند که این فقط یک بازی تخیلی (Fiction) است و واقعیت ندارد. اما در ادامه می‌گوید: «بر مبنای حوادث و شخصیت‌های تاریخی ساخته شده.»

از این گذشته، در تمام بازی‌های سری اساسینز کرید می‌بینیم که اتفاقات و وقایع کاملا در درون دنیای مجازی رخ می‌دهند. مثلا لیلا از عینک واقعیت مجازی استفاده می‌کند و به عمق تاریخ می‌رود. چنین مفاهیمی در بازی نشانگرِ تخیلی بودنِ ماجراست. پس دیگر چرا نگران تحریف تاریخ باشیم؟

این فقط یک بازی نیست!

یوبی‌سافت تنها شرکتی نیست که به مخاطبان خود در آغاز بازی‌هایش اخطار می‌دهد. فرنچایز Need For Speed نیز در ابتدای کار همیشه نکته جالبی را متذکر می‌شود؛ “کارهایی که انجام می‌دهید، صرفا در دنیای بازی ویدیویی است. در دنیای واقعی کمربندتان را ببندید، ایمن برانید و از قوانین پیروی کنید”.

در نگاه اول چنین چیزی، مورد خیلی خاصی به چشم نمی‌آید. لاکن در نگاه دوم باید از خودمان بپرسیم که دقیقا چرا این تذکر را در بازی قرار داده‌اند. بدون شک همه می‌دانند با یک بازی طرف هستند و این فقط یک اثر هنری تخیلی است. پس نیازی به تذکر احساس نمی‌شود.

حالا اگر عمیق‌تر نگاه کنیم، به نگاه سوم می‌رسیم که تاثیر به سزای بازی را نشان می‌دهد. توسعه دهندگان مطمئن نبودند که آیا بازی‌شان اثری بر ذهن مخاطبانشان خواهد گذاشت یا نه. به خاطر همین چنین تذکری را قرار داده‌اند؛ تذکری که کاملا معلوم است و نیازی به گفتن نیست.

به هر حال، واقعیت چیز دیگری را نشان می‌دهد. متاسفانه حتی با وجود تذکر و گفتنِ “…This work of fiction” باز هم بازی اثرات خود را می‌گذارد (جلوتر مثال‌هایی زده شده). فلذا احتمالا این تذکرها در ابتدای آثارشان، بیشتر به قالب امضایی بر پایان یک قرارداد می‌ماند. طوری که اگر اتفاق به خصوصی افتاد یا کسی ایراد وارد کرد، پاسخ بازی‌سازان این خواهد بود: «ما که همان اول بازی تذکر دادیم. پس به شرکت ما ربطی ندارد.»

در هر صورت، یک چیز قابل انکار نیست: «بازی‌ها فقط بازی نیستند؛ سطحشان را در حد یک سرگرمی بی‌مصرف پایین نیاورید. یک بازی ویدیویی اتفاقا همانند یک کتاب یا فیلم به طور کامل اثرگذار است و می‌تواند بر ذهن مخاطبانش اثر قدرتمندی به جای بگذارد یا حداقل در دل مخالفانش شک ایجاد کند.»

فایده وجود تاریخ در بازی‌ها

خارج از موضوع بحث: احتمالا تاکنون نام Media Literacy (سواد رسانه‌ای) را شنیده‌اید؛ علمی که بدبختانه در کشور ما به دلایل بی‌کفایتی و عدم اجرای مناسب، نامش مورد بیزاری و نفرت است.

لطفا آن بیزاری و نفرت را از ذهنتان پاک کنید. سپس ادامه دهید.

اقناع (قانع کردن) در رسانه تکنیک‌های مختلفی دارد. از مشهور ترین آن، می‌توان به استفاده از واقعیت‌ها اشاره کرد. به دلیل اینکه آدمی با چیزی بهتر و بیشتر ارتباط می‌گیرد که به نوعی با آن درگیری داشته باشد.

مثلا اساسینز کرید در ژاپن جذاب‌تر از اساسینز کرید در یک کشور خیالی و غیر واقعی به نام “خوساخاخ” می‌باشد (اسم ساختگی است). یا کالاف دیوتی‌ای که در عصر کنونی و معاصر در جریان باشد، پرفروش‌تر از کالاف دیوتی‌ای است که کمپینش در آینده و کهکشان می‌چرخد.

همین نکته ساده، موجب اولین کشش مخاطب به سمت بازی خواهد شد. به دنبال کشش اول، بازیکن برخورد با عناصر تاریخی جالب و حقیقی را رقم خواهد زد؛ از عملیات‌های زمان جنگ جهانی دوم علیه نازی‌ها تا بازی کردن در نقش یک سامورایی در عصر فئودال ژاپن و برخورد با شخصیت‌های تاریخی. منتها به شرطی که احساس لذت در گیمر ایجاد بگردد که آن وقت دومین کشش در ذهن گیمر ایجاد می‌شود. کششی که به سمت تاریخ خواهد رفت.

به عنوان مثال شما علاقه مند می‌شوید که درباره اساسینز کریدها بدانید و درباره‌شان تحقیق کنید. این وجهه مثبتِ برگرفتن از عناصر حقیقی (در بحث ما، تاریخ) می‌باشد. به تجربه یکبار که مقاله “اساسینز کرید واقعی را بشناسید” در سایت منتشر شد، تعداد بازدید زیادی خورد؛ این نتیجه کشش دوم است و مبحث ما را اثبات می‌کند.

وجود تاریخ در بازی می‌تواند گیمرها را به سمت مطالعه و بررسی علم تاریخ سوق دهد.

زیان وجود تاریخ در بازی‌ها

حتما برایتان پیش آمده؛ اینکه یک نفر می‌آید و می‌گوید: «من تاریخ را از اساسینز کرید بیشتر یاد گرفته‌ام تا کتب تاریخی؛ ای کاش تاریخ را همین گونه یاد می‌گرفتیم!»

بابت گفتن چنین عباراتی مرا ببخشید؛ لیکن حقیقتاً وقتی چنین جمله‌ای را می‌شنوم، می‌خواهم سرم را بکوبم توی دیوار. چون تجربه به من ثابت کرده که وقتی چند سوال تاریخی را از همچین شخصی می‌پرسم، جز جواب‌های کج و معوج و ناکامل، چیزی برای گفتن ندارد. حداکثر می‌داند سقراط یونانی است؛ چون در AC Odyssey او را به شکل یک NPC ملاقات کرده!

افزون بر ادعای فضل برخی گیمرها، توجه نکردن به ماهیت بازی مسئله دیگر ماست. ماهیت بازی‌ها (همان طور که پیش‌تر ذکر شد،) به هیچ وجه وفاداری صد درصدی به تاریخ نیست. پس نمی‌توان آنها را به عنوان نمای کلی و واقعی یک تمدن دانست. بله، این واضح است. لاکن در عمل بارها دیده‌ام و هنوز هم می‌بینم که چقدر برخی گیمرها تاریخ را غلط و گیج منتشر می‌کنند. یک تکه را از بازی گرفته، یک تکه را از بوق، در آخر نیز آنها را به هم می‌چسباند و می‌گوید: «بیا که من تاریخ را از اساسینز یاد گرفتم.»

البته لازم به ذکر است که توضیحات تاریخی در دنیای بازی در قالب نوشته یا Tour Guide جداگانه وجود دارد؛ اما سوال اصلی اینجاست که آیا واقعا آن قسمت را می‌خوانیم و سری به مطالبش می‌زنیم یا اینکه صرفا بازی می‌کنیم؟

آیا شما جزء دسته سوم هستید؟

اکنون که به پایان بحث رسیده‌ایم، بایستی بدین مفهوم رسیده باشیم که دست سازندگان بازی‌های ویدیویی گاهی اوقات بسته است؛ ولی گاهی نیز شیطنت‌هایی را از عمد انجام می‌دهند. نتیجه اینکه وفاداری به تاریخ در بازی‌ها موضوعی خاکستری است و کاملا بستگی دارد.

لاکن مخاطب باید بدین درک نیز برسد که تحریفِ صورت گرفته عمدی، سهوی یا از روی خطاست تا بر مبنایش بتواند محتوای دریافتی بازی به درون ذهنش را داوری کند. با اندکی تفکر و تحقیق می‌توانیم درست و غلط را بفهمیم و گرفتار بیماریِ «تاریخ را فقط از اساسینز کرید یاد گرفتم» نشویم.

«حالا بر فرض که تاریخ در بازی‌های ویدیویی تحریف شد و یک نفر نادان باشد و حالی‌اش نشود که ماهیت بازی وفاداری صد درصدی نیست، ذهن چند نفر را هم با تاریخ تحریفی‌اش پر کند… حالا که چه؟ چه اهمیتی دارد؟ مهم بازی است!»

چنان چه در ذهنتان جملات بالا می‌چرخند و به نظرتان حرف حق هستند، خود را جزء دسته سوم در نظر نگیرید. دسته سوم، گروهی متعادل و متفکر هستند که نسبت به محتوای بازی‌های ویدیویی منفعل (Passive) رفتار نمی‌کنند و جوّ زده نمی‌شوند؛ بلکه فعال و منتقد (Active) هستند و تفکر و تحلیل می‌نمایند.

ممنونم از همراهی شما دوستان گیمفایی عزیز 🌹

موفق و تندرست باشید