گنبد آهنین چیست ؟ با نحوه عملکرد سپر دفاعی موشکی سامانه گنبد آهنین آشنا شوید

احتمالا این روزها زیاد نام گنبد آهنین را شنیده‌اید؛ گنبدی که از آن به عنوان قویترین سامانه پدافندی دنیا یاد می‌شود. اما گنبد آهنین چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ چرا اسرائیل چنین سپر دفاعی را ساخته است؟ با ما همراه شوید تا به این پرسش‌ها پاسخ دهیم. 

سامانه دفاع هوایی موشکی اسرائیل یا سامانه گنبد آهنین (Iron Dome) یکی از معروف‌ترین سامانه‌های دفاع موشکی دنیا است که اسرائیل آن را با هدف دفاع از خود در برابر حملات موشکی حماس، جهاد اسلامی، حزب‌الله و دیگر گروه‌های نظامی محور مقاومت توسعه داده است.

این مطلب ضمن پرداختن به این پرسش که گنبد آهنین چیست به تشریح ویژگی ها و مشخصات گنبد آهنین و تاریخچه آن می‌پردازد.

ادامه مطلب در ادامه

بیشتر بخوانید:

• تانک مرکاوا چیست ؟ تاریخچه و ویژگی های تانک اصلی اسرائیل
• فسفر سفید چیست و چه کاربردی در تولید سلاح دارد؟
• خطرناک ترین جنگنده ایران کدام است؟

گنبد آهنین چیست

تاریخچه طراحی سپر دفاع موشکی اسرائیل یا همان سامانه گنبد آهنین به دهه 90 میلادی برمی‌گردد. در آن زمان، حزب‌الله لبنان چندین بار شهرهای شمالی اسرائیل را مورد حمله موشکی قرار داده بود. این حملات تلفات جانی چندانی در پی نداشت؛ با این‌حال، اسرائیلی‌ها از همان زمان به این فکر افتادند که سپر دفاع موشکی اسرائیل را تولید کنند و آن را توسعه دهند. به این ترتیب، می‌توانستند از آن برای مقابله با راکت‌ها، موشک‌ها و خمپاره‌های پرتاب شده به سمت سرزمین‌های خود استفاده کنند.

جالب است بدانید که در این مقطع زمانی، مقامات پنتاگون نسبت به توسعه سامانه دفاع هوایی موشکی اسرائیل نظر مثبتی نداشتند و آن را پروژه‌ای محکوم به شکست می‌دانستند؛ و به همین دلیل هم بود که در فرایند توسعه آن همکاری خاصی با اسرائیل نداشتند.

در سال 2006 اتفاقی افتاد که اسرائیل را در ساخت گنبد آهنین مصمم کرد. وقتی حزب الله در سال 2006 با حملات موشکی شهرهای شمالی اسرائیل، ازجمله حیفا، منجر به مرگ 119 شهروند غیرنظامی اسرائیل و آسیب‌دیدن 12000 ساختمان شد، ایده ساخت و توسعه سپر دفاع موشکی اسرائیل با نام سامانه گنبد آهنین بار دیگر مطرح شد.

مقامات اسرائیلی در عرض یک سال گزینه‌های موجود برای سامانه دفاع هوایی موشکی اسرائیل را بررسی کردند. در نهایت در سال 2007، امیر پرتز، وزیر دفاع وقت اسرائیل، سامانه موشکی کمپانی رافال را انتخاب کرد و لقب گنبد آهنین را به آن داد. جالب است بدانید که نام گنبد آهنین در اصل توسط همسر مسئول پروژه انتخاب شده بود!

قرار بود سامانه گنبد آهنین در سال 2009 آماده به خدمت باشد، اما توسعه سپر دفاع موشکی اسرائیل به عنوان قویترین سامانه پدافندی دنیا تا سال 2011 به تعویق افتاد؛ چون اسرائیل با مشکل کمبود بودجه مواجه بود و حتی به فکر خرید سامانه دفاع موشکی از دیگر کشورها افتاد. با این‌حال، بالاخره در سال 2010 وزارت دفاع اسرائیل گزارش داد که تست‌های سامانه دفاع هوایی موشکی اسرائیل انجام شده و به زودی وارد خدمت خواهد شد. اما سیستم گنبد آهنین چگونه کار می کند ؟ پاسخ این پرسش را در بخش بعدی می‌خوانیم.

سیستم گنبد آهنین چگونه کار می کند

سامانه گنبد آهنین که از آن به‌عنوان قویترین سامانه پدافندی دنیا یاد می‌کنند، سامانه دفاع هوایی موشکی اسرائیل است که با هدف مقابله با راکت‌های کوتاه‌برد و خمپاره‌ها توسعه یافته است. این سامانه حاصل همکاری کمپانی معروف رافائل و صنایع هوافضای اسرائیل است که عملا از سال 2011 در خدمت این کشور است.

گمانه‌زنی‌ها درباره هزینه گنبد آهنین چندان دقیق نیست. گفته می‌شود که قیمت تمام‌شده هر آتش‌بار این سامانه 50 میلیون دلار است و هزینه هر بار شلیک آن نیز 20 هزار دلار برآورد شده است. این هزینه‌ها نسبت به راکت‌های ارزان‌قیمت و گلوله‌های خمپاره‌ای که این سامانه برای دفاع در برابرشان ساخته شده، بسیار گران‌قیمت به حساب می‌آیند.

گرچه اطلاعات زیادی از مشخصات گنبد آهنین منتشر نشده، اما با توجه به اطلاعات ارائه شده توسط کمپانی سازنده و برخی حدس‌وگمان‌ها می‌توان جزئیاتی از مشخصات گنبد آهنین را به بحث گذاشت. اما اجزای گنبد آهنین چیست و رهگیری موشک توسط گنبد آهنین چگونه انجام می‌شود؟ اساسا سیستم گنبد آهنین چگونه کار می کند ؟

اجزای گنبد آهنین چیست

آنچه از مشخصات گنبد آهنین می‌دانیم بسیار محدود است و طبیعی‌است که مشخصات چنین سامانه دفاعی نباید نقل زبان همه‌‌کس و همه‌جا باشد. با این‌حال، اطلاعاتی توسط رسانه‌های مختلف فاش شده که مدعی هستند قویترین سامانه پدافندی دنیا از سه جزء تشکیل شده است:

• رادار چندمنظوره EL/M-2084 ساخت التا
• مرکز کنترل سلاح و مدیریت نبرد، محصول Mprest
• واحد آتش به همراه رهگیر تامیر (Tamir) محصول رافائل

اما هر یک از این اجزا در رهگیری موشک توسط گنبد آهنین چه نقشی دارند؟

بیشتر بخوانید:

جدیدترین نسل جنگنده‌ ها ؛ بررسی نسل شش و هفت‌های بی‌رحم

بهترین جنگنده ‌های جهان کدامند؟

رادار سیستم گنبد آهنین چگونه کار می کند

همان‌طور که در بخش قبلی گفتیم، سیستم گنبد آهنین از رادار EL/M-2084 ساخت کمپانی التا برخوردار است. این رادار یک رادار آرایه فازی فعال چندمنظوره و سه‌بعدی است که در باند S عمل می‌کند.

رادار EL/M-2084 می‌تواند انواع هواگردهای معمولی را در 300 تا 350 کیلومتری و گلوله‌های خمپاره و راکت را از 100 کیلومتری ردیابی کند. میزان پوشش این رادار در حالت معمولی 120 درجه است. اما در حالت گردان می‌تواند تا 360 درجه کامل را هم پوشش دهد.

این رادار درواقع یک رادار چند منظوره MMR است؛ یعنی عملیات کشف‌ و درگیری با هدف، برعهده همین رادار است و نیاز به رادار دیگری در سامانه نیست. از طرفی، این رادار به عنوان یک رادار مقیاس‌پذیر شناخته می‌شود که یعنی بسته به نوع ماموریت می‌توان از تعداد ماژول‌های گیرنده/فرستنده آن کاست و قدرت آن را کاهش یا افزایش داد.

رادار EL/M-2084 برای حمل‌ونقل بسیار راحت است و توسط یک دستگاه خودرو حمل می‌شود که در عرض 20 دقیقه امکان نصب و فعالسازی دارد.

مرکز کنترل سلاح و مدیریت نبرد سامانه گنبد آهنین چیست

مرکز کنترل سلاح و مدیریت نبرد، قلب سیستم گنبد آهنین است. این مرکز یک پناهگاه کوچک به حساب می‌آید که می‌توان آن را به‌سادگی و با یک خودرو 6×6 جابه‌جا کرد. وظیفه این مرکز، دریافت اطلاعات از بخش راداری،‌ تحلیل و محاسبات و نهایتا صدور دستور شلیک رهگیری است. در واقع رهگیری موشک توسط گنبد آهنین در این بخش انجام می‌شود.

ویندوز و NET Framework، سیستم عامل و پایه برنامه‌نویسی این بخش هستند. نرم‌افزار اصلی این بخش نیز محصول کمپانی Mprest است که در واقع مسئول تحلیل اطلاعات رادار و محاسبات بوده و به پیش‌بینی محل برخورد، مسیر هدف و همچنین محاسبات مربوط به هدایت رهگیر می‌پردازد.

در کنار مرکز مورد بحث در سایت فرماندهی، یک منبع تامین برق و یک مرکز انتقال اطلاعات سیار نیز وجود دارد. مرکز کنترل سلاح و مدیریت نبرد در سیستم گنبد آهنین، اطلاعات رادار و فرامین مربوط به رهگیری را از طریق این مرکز اطلاعات سیار دریافت و ارسال می‌کند. جالب است بدانید که سامانه می‌تواند از این مرکز کل، به شبکه پدافندی سراسری اسرائیل و همچنین سپر موشکی آمریکا وصل شود.

واحد آتش و رهگیر سیستم گنبد آهنین چگونه کار می کند ؟

هر یک از آتشبارهای سیستم گنبد آهنین، 3 پرتابگر دارد و هر پرتابگر دارای 20 رهگیر آماده به شلیک است. رهگیر این سامانه، تامیر به معنای تحت‌اللفظی قد بلند یا لاغر نام دارد.

اطلاعات خاصی از تاریخچه طراحی این رهگیر و عملکرد رهگیری موشک توسط گنبد آهنین در دست نیست؛ اما گمانه‌زنی‌های مبنی بر این هستند که رهگیر درواقع یک موشک تک مرحله‌ای سوخت جامد به طول 3 متر و قطر 16 سانتیمتر است که وزن آن به 90 کیلوگرم می‌رسد.

حداکثر سرعت این موشک رهگیر، 2.2 ماخ و برد آن 4 تا 70 کیلومتر است. تامیر با دو ردیف چهارتایی بالک‌ها کنترل می‌شود. در نوک موشک، فیوز مجاورتی و سنسور الکترواپتیکال جای گرفته است. وظیفه این سنسور تضمین عملکرد دقیق و صحیح موشک در تمام شرایط جوی است. در زیر فیوز و سنسور نیز سر جنگی موشک قرار گرفته که حدود 11 کیلوگرم وزن دارد.

نحوه عملکرد رهگیری موشک توسط گنبد آهنین چگونه است

بنابر آنچه از تاریخچه طراحی سیستم گنبد آهنین می‌دانیم، وقتی رادار EL/M-2084 هر هواگردی اعم از راکت یا خمپاره را شناسایی کند، سریعا اطلاعات آن را به مرکز کنترل سلاح و مدیریت نبرد ارسال می‌کند.

پس از دریافت اطلاعات از رادار، کامپیوترهای این مرکز با تحلیل اطلاعات و محاسبات لازم، محل برخورد هدف را مشخص می‌کنند. اگر مسیر پرتاب به سمت مناطق تحت حفاظت سامانه نباشد و در واقع راکت به سمت مناطق بی‌خطر حرکت کند، رهگیری شلیک نخواهد شد. اما اگر محل اصابت موشک یک نقطه خطرناک تشخیص داده شود، بلافاصله رهگیر تامیر شلیک می‌شود و به سمت هدف می‌رود.

در این بین، اطلاعات موقعیت هدف و سرعت آن به‌طور لحظه‌ای از مرکز کنترل به رهگیر ارسال می‌شود. وقتی سنسور رهگیر هدف را بیابد، بلافاصله به آن برخورد کرده و آن را نابود می‌کند.

در تاریخچه طراحی سیستم‌های دفاع هوایی موشکی آمده است که گنبد آهنین، تنها سامانه‌ای است که به‌طور گسترده در شرایط جنگی استفاده شده است. همچنین آن‌طور که ارتش اسرائیل اعلام کرده، این سامانه در درگیری‌های سالیان 2012 و 2014 به ترتیب موفق به رهگیری 421 و 735 راکت و خمپاره شده که از این بین، نرخ موفقیت 85 و 90 درصدی در انهدام آن‌ها را ثبت کرده است.

مقامات اسرائیلی در سال 2018 مدعی شدند که از 20 راکت پرتاب شده توسط سپاه پاسداران جمهوری اسلامی از خاک سوریه به سمت این کشور، 16 راکت توسط گنبد آهنین شناسایی و منهدم شده‌اند.

با وجود اینکه هزینه گنبد آهنین بسیار سرسام‌آور است، اما ارتش اسرائیل 10 آتشبار از آن ساخته و مستقر کرده و تصمیم دارد 5 آتشبار دیگر هم به مجموعه خود اضافه کند.

اسرائیل اعلام کرده که در جریان نبرد 12 روزه غزه و اسرائیل در سال 2021، سامانه مورد بحث با موفقیت 90 درصد از 4360 راکت شلیک شده از غزه به سمت اسرائیل را منهدم کرده است.

بیشتر بخوانید:

تفنگ خورشیدی نازی‌ها ؛ سلاح خطرناک ارتش هیتلر برای نابودی کشورها در یک چشم به هم زدن! [+ویدیو]

پهپاد کمان 19 توسط ارتش رونمایی شد [+عکس]

مشتریان خارجی گنبد آهنین

نخستین مشتری خارجی سیستم گنبد آهنین آذربایجان بود. این کشور در سال 2016 این سیستم را سفارش داد؛ ولی از تعداد سفارش این سیستم جزئیاتی در دست نیست. رومانی هم در سال 2018، 5 آتشبار گنبد آهنین را سفارش داد.

آمریکا که در ابتدا از مخالفان توسعه سامانه دفاعی گنبد آهنین یا همان Iron DOme بود، در سال 2019 دو گردان از این سیستم شامل 12 لانچر، دو رادار و 480 موشک برای پوشش پایگاه‌های خود در برابر حملات موشکی و خمپاره‌ای سفارش داد. این سیستم در سال 2020 تحویل ارتش آمریکا شد و در خدمت این کشور قرار گرفت.

اورشلیم پست در سال 2010 گزارش کرد که برخی از کشورهای اروپایی عضو پیمان ناتو نیز برای خرید این سیستم و استفاده از آن در پایگاه‌های خود در عراق و افغانستان، مذاکراتی با اسرائیل انجام دادند.

کره جنوبی، دیگر مشتری مطرح این سامانه موشکی دفاع هوایی است که در سال 2011 با اسرائیل مذاکره کرد. نگرانی مهم کره‌ای‌ها، خطر موشک‌های بالستیک، راکت و توپخانه قدرتمند کره شمالی است.

اکونومیک تایمز در سال 2012 هم گزارش کرد که هند نیز به جمع مشتریان سیستم دفاع موشکی گنبد آهنین پیوسته است. البته هندی‌ها به دنبال یک نسخه بومی از این سیستم هم هستند و می‌کوشند با همکاری پژوهشگران نظامی اسرائیلی، یک نسخه هندی از گنبد آهنین را توسعه دهند.

در آخرین مورد نیز، برخی گزارش‌ها فروش چند نسخه از سامانه گنبد آهنین به سنگاپور را تایید کردند.

هزینه گنبد آهنین

با وجود مخالفت اولیه آمریکا با طرح ساخت و توسعه Iron Dome، در نهایت و بنابر آمارها، این کشور بین سالیان 2011 تا 2013 حدود 900 میلیون دلار برای توسعه این سیستم به اسرائیل کمک مالی کرده است.

البته در جریان تصویب بودجه 680 میلیون دلاری توسعه این سامانه در سال 2013، نمایندگان کنگره خواستار واگذاری تکنولوژی این سامانه به آمریکا و در صورت امکان، تولید مشترک آن شدند.

هزینه گنبد آهنین در طول 5 سال اول در مجموع حدود 55 میلیون دلار تخمین زده می‌شود. مقامات اسرائیلی می‌گویند در مجموع 13 سکوی عملیاتی این سامانه به خوبی توان دفاع از آسمان اسرائیل در برابر تهدیدات را دارند.

هزینه برپایی هر سکوی عملیاتی گنبد آهنین بنابر آمارها، 50 میلیون دلار برآورد شده است و ارتش اسرائیل قصد دارد بیش از 15 سکو مستقر کند. هزینه ساخت هر موشک رهگیر تامیر نیز حدودا 60 هزار دلار است. این در حالی است که هزینه یک راکت حماس تنها 800 دلار است!

همین مسئله، یعنی هزینه بالای این سامانه در مقابل مهاجمان ارزان‌قیمتش سبب شده تا برخی تحلیلگران مسائل نظامی، این سامانه را از نظر صرفه اقتصادی نقد کنند. در واقع شلیک تعداد بالایی موشک از سوی حماس و دیگر گروه‌های ضداسرائیلی می‌تواند از نظر اقتصادی اسرائیل را در بحران قرار دهد.

مقامات اسرائیلی در واکنش به این انتقادات می‌گویند که این سیستم مانع از حملات راکتی شدیدا کشنده می‌شود؛ حملاتی که می‌توانند تلفات بسیاری در پی داشته باشند و کشور را به جنگی با هزینه روزانه 380 میلیون دلاری سوق دهند.

سوالات متداول

آیا گنبد آهنین می‌تواند جلوی بمب‌های اتمی را بگیرد؟

خیر؛ گنبد آهنین برای راکت‌های کوتاه برد است که از سمت غزه یا حزب الله شلیک می‌شوند.

بهترین سیستم ضد موشکی جهان کدام است؟

سامانه موشکی دفاع هوایی S-400 Triumph که توسط دفتر طراحی مرکزی آلماز روسیه ساخته شده را می‌توان به‌عنوان بهترین سیستم ضد موشکی جهان معرفی کرد.

بیشتر بخوانید:

• ساخت سامانه رهگیری موشک‌های فراصوت توسط بوئینگ برای ارتش آمریکا
• تولید لباس هوشمند جاسوسی توسط ارتش آمریکا ؛ ضبط صدا، تصویر و موقعیت مکانی با لباس!
• هدست‌های جدید مایکروسافت توسط ارتش آمریکا به میدان نبرد می‌آیند!
• استفاده از ربات‌های جنگجو در ارتش آمریکا به زودی آغاز می‌شود
• مشتریان مهمترین پهپادهای صادراتی ایران چه کشورهایی هستند؟ [+اینفوگرافیک]
• فناوری موشک سوپرسونیک توسط متخصصان نظامی ایرانی در حال توسعه است
  

نظر شما درباره سامانه گنبد آهنین چیست ؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با تکراتو در میان گذاشته و اخبار تکنولوژی را با ما دنبال کنید.