ذهن و سلامت انسان ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. به گونه ای که افزایش میزان استرس می تواند سلامت جسمی و به دنبال آن سلامت دستگاه گوارش را به خطر بیندازد. سلامت دستگاه گوارش نه تنها به غذایی که مصرف می کنیم بستگی دارد، بلکه بر احساسات ما نیز تأثیر می گذارد. احساساتی نظیر غم و شادی باعث تحریک مستقیم عادت های غذایی ما می شوند. از طرف دیگر استرس و اضطراب باعث تولید هورمون استرس کورتیزول در بدن می شود که روده را به میزان زیادی تحت تأثیر قرار می دهد. در ادامه مطلب به تأثیر استرس بر دستگاه گوارش خواهیم پرداخت.
استرس چگونه بر سیستم گوارش تأثیر می گذارد؟
استرس باعث ایجاد بسیاری از بیماری های گوارشی نظیر التهاب، دل پیچه، کم اشتهایی و نفخ می شود. برای این که بتوانید از دستگاه گوارش خود محافظت کنید، باید راه های کاهش استرس را بیاموزید. مطالعات مختلف نشان داده است که استرس تأثیرات منفی زیادی بر دستگاه گوارش می گذارد. آیا تاکنون تجربه این را داشته اید که هنگام تصمیم گیری در مورد یک موضوع خاص دچار اضطراب شوید؟ آیا در زمان اضطراب، احساس کرده اید که دلتان مثل سیر و سرکه می جوشد؟ اگر پاسخ شما مثبت است، حتما می دانید که استرس با چه تأثیرات منفی بر سیستم گوارش همراه است؟ در حالت کلی مغز و سیستم گوارش به یکدیگر مرتبط بوده و به طور مداوم در حال رد و بدل کردن پیام هایی با یکدیگر هستند. طبق تحقیقات صورت گرفته سیستم گوارش بیشتر از تمام نخاع دارای نورون است.
در واقع تعداد نورون های موجود در سیستم گوارش بیشتر از تعداد نورون های موجود در تمام نخاع است. پزشکان معتقد هستند که استرس می تواند بر هر بخشی از سیستم گوارش تأثیر بگذارد. سیستم گوارش با سیستم عصبی مرکزی در مغز کنترل می شود. به علاوه دیواره داخلی سیستم گوارش دارای شبکه نورون های مخصوص خود است که به عنوان سیستم عصبی داخلی شناخته می شود. در واقع سیستم عصبی آن چنان بر دستگاه گوارش تأثیر می گذارد که از نظر محققان سیستم گوارش به عنوان مغز دوم شناخته می شود. سیستم عصبی درونی با ۱۰۰ میلیون سلول عصبی در جداره داخلی سیستم گوارش، از مری تا رکتوم، فرآیندهای گوارشی زیر را تنظیم می کند:
- ترشح آنزیم جهت تجزیه غذا
- بلع
- دسته بندی غذاها به غذای مغذی یا مضر
هنگام استرس چه اتفاقاتی در بدن می افتد؟
هنگامی که بدن در مواجهه با یک موقعیت استرس زا قرار می گیرد، سیستم عصبی سیمپاتیک، قسمتی از سیستم عصبی خودکار که عملکردهای بدن مثل تنفس، تنظیم فشار خون و ضربان قلب را کنترل می کند، با آزادسازی هورمون استرس کورتیزول بدن را هوشیار کرده و برای مقابله با خطر آماده می کند. استرس باعث ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی بسیاری مانند ضربان قلب و تنفس سریع، افزایش کلسترول خون، بالا رفتن سطح هوشیاری و افزایش تنش عضلانی می شود. در حالت کلی استرس با برانگیختن واکنش جنگ و گریز در سیستم عصبی مرکزی به چند طریق بر سیستم گوارش تأثیر می گذارد:
- ایجاد حالت تهوع
- اسهال یا یبوست
- افزایش اسید معده و سوء هاضمه
- اسپاسم مری
در موارد حاد زمانی که استرس افزایش می یابد، جریان خون در معده و اکسیژن رسانی به آن کاهش یافته و مجموعه این عوامل به التهاب، گرفتگی و عدم تعادل در باکتری های سیستم گوارش منجر می شود. گذشته از این موارد، اختلالات زیر با افزایش استرس تشدید می شوند:
- بیماری التهابی روده
- بیماری رفلاکس اسید معده
- سندرم روده تحریک پذیر
- زخم گوارشی یا پپتیک اولسر
تأثیر استرس بر قسمت های مختلف دستگاه گوارش
دستگاه گوارش قسمت های مختلفی مانند روده، مری، معده، کبد، پانکراس و مثانه را شامل می شود که هر کدام از این اعضا می توانند درگیر مشکل و بیماری شوند. در ادامه برخی از این مشکلات را بررسی خواهیم کرد:
معده
حالت تهوع و استفراغ هنگام عصبانیت یا اضطراب، اصلی ترین تأثیر استرس بر معده فرد است. تأثیر منفی اضطراب بر روی اسید معده می تواند به ایجاد زخم معده منجر شود.
روده
اضطراب می تواند بر حساسیت، جذب و حرکت روده تأثیرات منفی بگذارد و در نهایت به ایجاد سندرم روده تحریک پذیر منجر شود. منظور از این سندرم، نوعی اختلال گوارشی است که باعث دردهای شکمی، ایجاد نفخ، یبوست و اسهال می شود. در حقیقت در اثر این اختلال فرد به یکی از سه نوع اسهال غالب، یبوست غالب و یا ترکیبی از این موارد دچار می شود. جهت تشخیص این عارضه انجام آزمایشات مختلف مانند سونوگرافی، آندوسکوپی، کولونسکوپی و آزمایشات خون الزامی است.
مری
یکی دیگر از عوارض استرس و اضطراب، ایجاد مشکل در بلع است. اگر مقدار هوایی که در زمان غذا خوردن به بدن فرد وارد شود، افزایش پیدا کند، احتمال آروغ زدن و نفخ شکم بیشتر می شود. علاوه بر این استرس می تواند به بروز مشکلات تنفسی، مشکلات پوستی، دردهای شکمی و دردهای عضلانی منجر شود.
آشنایی با راه های کنترل و مدیریت استرس
راه های روانی و فیزیکی بسیاری برای مدیریت و کنترل اضطراب وجود دارد. توجه داشته باشید که یک روش مشابه نمی تواند برای همه افراد تأثیرگذار باشد. برخی از مهم ترین روش های مدیریت استرس به شرح زیر است:
ورزش منظم
فعالیت بدنی و انجام ورزش می تواند به کاهش تنش و آزادسازی ماده ای شیمیایی به نام اندورفین در مغز کمک کند. این ماده همانند یک ضد درد طبیعی عمل کرده و به بهبود کیفیت خواب و در نتیجه کاهش استرس در فرد کمک می کند. به صورت کلی ورزش منظم یکی از بهترین روش ها جهت مدیریت استرس و ایجاد یک دستگاه گوارش سالم است.
رژیم غذایی مناسب
طبق تحقیقات صورت گرفته، بیماری های تغذیه ای و چاقی رابطه مستقیمی با استرس های روانی دارند. کورتیزول یک نوع هورمون است که در زمان استرس به وسیله غدد فوق کلیوی ترشح شده و به افزایش اشتها منجر می شود. از سوی دیگر استرس موجب می شود که فرد به مصرف گروهی از غذاها تمایل بیشتری پیدا کند. برخی دانشمندان معتقد هستند فردی که در معرض مشکلات عاطفی و فیزیکی قرار دارد، تمایل زیادی به مصرف غذاهای شیرین و چرب دارد.
روان درمانی
درمان رفتاری – شناختی روشی شناخته شده جهت کمک به کاهش استرس و اضطراب است. این روش به فرد یاد می دهد که افکار منفی خود را با افکار مثبت جایگزین کرده و از این طریق به کاهش استرس خود کمک کند.
مدیتیشن
در حال حاضر راه های زیادی برای مدیتیشن وجود دارند که کمک می کنند فرد ذهن خود را بر روی یک موضوع خاص متمرکز کرده و به آرامش دست پیدا کند. به یاد داشته باشید که استرس هدف اصلی انجام مدیتیشن نیست؛ بلکه یکی از تأثیرات جانبی مدیتیشن، کاهش استرس و اضطراب است.
یوگا
یوگا یکی از ورزش های فوق العاده است که همزمان ذهن و جسم را درگیر می کند. این ورزش مجموعه ای از تکنیک های نفس کشیدن، مدیتیشن و حرکات فیزیکی را شامل می شود. در حالت کلی یوگا نقش زیادی در کاهش تپش قلب و فشار خون بالا دارد.
تقویت مهارت های مدیریت زمان
مهم ترین بخش کاهش استرس، مراقبت از خود است. برای بسیاری از افراد مدیریت زمان تأثیر زیادی در مراقبت از خود دارد. با استفاده از روش های زیر می توان مهارت های مدیریت زمان را بهبود بخشید:
- تعیین اهداف
- انجام به موقع کارها و خودداری از به تعویق انداختن آن ها
- اطلاع از انجام به موقع فعالیت ها
- داشتن برنامه ریزی
