در اصطلاحی دیگر از آتشفشان ها می توان معادلی با ویرانی و مرگ و میر به شمار آورد که خوشبختانه در ایران تنها به شکل افسانه ای قدیم و کهن یاد می شود که از آخرین فوران آن مدت طولانی می گذرد. این پدیده طبیعی که مربوط به وقایع زمین شناسی می باشد برای ایرانیان حکم کوه های خاموش و در حال حاظر غیر فعال را دارد که در گذشتگان دور فعالیت داشته اند. اگر دوست دارید با آتشفشان های ایران آشنا شوید، از این رو ادامه مطلب را مطالعه نمایید.
طبیعی است که با شنیدن کلمه آتشفشان به یاد گدازه های داغ و آتشین بیفتید، به صورتی که جریانی داغ و مذاب آن به از بین بردن ستون های عظیم و بنا های محکم می شود و زندگی آدمی را به مرگ منجر می کند. قابل به ذکر است که از آخرین آتشفشان فعال در ایران هزاران سال می گذرد، اما تاکید می شود که این امر پدیده ای غیر قابل پیش بینی می باشد و می تواند به ناگهان بروز پیدا کند.
آشنایی با کوه های آتشفشانی
آتشفشان به دلیل انباشته شدن مواد به روی یک دیگر و در نهایت فوران مواد مذاب گفته می شود. زمانی که فشار گاز و سنگ های مذاب در هسته زمین افزایش پیدا می کند، به شکل فوران گدازه و مواد مذاب بروز پیدا می کند. این فوران ها می توانند به صورت ناگهانی و یا به آرامی رخ دهند که تحت هر شرایط، به نحوی خاص انجام می شود. گفتنی است که اگر فوران به شکل انفجاری باشد، تاثیراتی به مانند پرتاب گدازه به همراه گاز های سمی، پرتاب خاکستر و سنگ ها بسیار داغ را دارد.
انفجار های آتشفشانی از قدرت بسیاری برخوردار می باشند؛ به این صورت که می توانند تکه سنگ های بزرگی را در طی مسافت های بسیار دور پرتاب کنند. در حالتی دیگر این نوع آتشفشان ها دیگر خطراتی به مانند زمین لرزه، جریان گل و سیلاب های ناگهانی را به همراه باران های اسیدی برای افراد نواحی اطراف به وجود می آورند که نواحی ساحلی در برخی مواقع سونامی را هم تجربه می کنند.
طبق تحقیقات و بررسی های انجام شده توسط زمین شناسان، در کشور ایران حدود ۶ کوه آتشفشان قرار دارد که در ادامه مطلب به معرفی و توضیحاتی در رابطه با آنان پرداخته ایم.
معرفی آتشفشان های ایران
به طور کلی آتشفشان های ایران شامل دماوند، تفتان، سبلان، سهند، بزمان و قلعه حسن علی می باشد که در بین این ها؛ ۳ کوه فعال با نام های دماوند، بزمان و تفتان وجود دارد.
-
کوه دماوند
دماوند در اصطلاحی دیگر دیو سپید شناخته شده است که در شمال ایران و ۶۵ کیلومتری از شمال شرق تهران قرار گرفته است. همچنین در حالتی دیگر واقع شده در ۶۲ کیلومتری غرب آمل، ۲۶ کیلومتری شمال دماوند است. در خاور میانه به عنوان بلند ترین کوه شناخته شده است که بلند ترین قله آتشفشانی در آسیا را با ارتفاع ۵۶۱۰ متر به نام خود ثبت کرده است. از نظر تقسیمات کشوری در استان مازندران و بخش هایی از لاریجان و شهرستان آمل قرار گرفته است که در زمان های آفتابی هوا می توانید به مشاهده مناطق سفید پوش شده در نواحی و شهر های تهران، ورامین، قم، کرانه های دریای خزر بپردازید.
گفتنی است که مخروط های دماوند در مرکز رشته کوه های البرز قرار گرفته است و از فعالیت های بارز این کوه، می توان به دوران کواترنر اشاره کرد. همچنین این کوه علاوه بر فوران های بسیار کوچکی که در زمان های اخیر انجام داده است، فعالیت بزرگ و ویران کننده ای انجام نداده است که از این رو در اصطلاحی دیگر به آن نیمه فعال نیز می گویند.
مخروط های فرسایش یافته در مخروط این کوه قدمتی ۴۰۰۰ ساله دارا است که پوشش های گدازه ای با وسعتی ۴۰۰ کیلومتر مربع را در بر خود گرفته است. از تازه ترین گدازه ها می توان به قسمت های غربی مخروط اشاره کرد که برخی اوقات از آن خاکستر نیز به بیرون می آید.
با توجه به مطالب گفته شده از کوه دماوند، بایستی با هر بار شنیدن نام آتشفشان های ایران نام این دیو سپید را به خاطر بیاورید.
-
کوه تفتان
رشته کوه تفتان که در اصطلاحی دیگر پادشاه بلوچستان نام گرفته شده است در جنوب شرقی ظهر زاهدان و شمال غربی شهرستان زاهدان واقع شده است. ارتفاع این کوه چیزی در حدود ۴۱۱۰ متر است که شاکله اصلی آن از ۲ کوه متشکل شده است و گفتنی می باشد که به وسیله قسمتی زین مانند به یک دیگر متصل شده اند. نام تفتان در زبان فارسی به معنای مکانی گرم است و همان طور که در ابتدای مطلب مطالعه کردید، در گروه کوه های فعال قرار دارد. از دهانه این کوه گاز های سمی گوگرد خارج می شود که گدازه های آن در مساحتی به حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را در برگرفته است. قابل به ذکر است که لایه های خاکستری این کوه کم می باشد و به علت فعالیت های آتشفشانی در درون آن، ابر های سفید و آشکاری اطرافش را در بر گرفته است.
ابر های سفید گفته شده را در فاصله ۱۰۰ کیلومتری از این کوه هم می توان مشاهده کرد که منظره ای واقعی از یک کوه آتشفشان فعال را برای شما پدید آورده است. اولین فعالیتی که به سبب آن در بخش های شمال غربی شکل مخروطی ایجاد شد به دوران پلسیتوسن و یا در اصطلاحی ساده تر دوره های کواترنری متعلق به ۱ هشتم از میلیون سال تا ۱۰۰۰۰ سال قبل باز می گردد. همچنین فعالیت های گدازه ای تفتان در دوران کواترنری انجام شده است که شامل گدازه های آندزیتی می باشد و خوب است بدانید که بر روی توف های قبلی ریخته شده است.
کوه سلطان:
تفتان از شناخته شده ترین کوه های آتشفشانی است که تا شمال امتداد پیدا کرده است و در حقیقت نیز به کوه سلطان در پاکستان معروف می باشد. افراد پاکستانی از این کوه در عصر امروز غیر فعال یاد می کنند که مربوط به نواحی قرار گرفته در آن کشور می باشد. کوهنوردان برای صعود به این کوه از مسیر های غربی استفاده می کنند که از پناهگاه های مناسبی برای استراحت برخوردار است.
-
کوه سبلان
کوه سبلان که در اصطلاحی دیگر سالاوان نام دارد در پس دماوند و علم کوه به گروه بلند ترین قله های ایران تعلق دارد که در حال حاظر جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. این کوه واقع شده در شمال غربی و استان اردبیل است که ارتفاع آن چیزی در حدود ۴۸۱۱ متر می باشد. همچنین در انتهای این کوه که بالا ترین نقطه از آن می باشد، دریاچه زیبایی قرار گرفته است که به جذابیت آن می افزاید. قابل به ذکر است که شماره ثبت شده آن در قهرست آثار طبیعی ملی ۱۲/۱۹۴۹۶ می باشد که سند مالکیت آن نیز در ارتفاع ۳۶۰۰ متری به وسعت ۶۲۰۰ هکتار به نام سازمان حفاظت از محیط زیست صادر شده، قرار گرفته است.
کوه سبلان نیز در گروه آتشفشان های غیر فعال به حساب می آید که با توجه به طبیعت های گرم و تابستانی بسیار دل انگیز و در زمستان از پیست های اسکی مناسبی برخوردار شده است و همه ساله بسیاری از توریسیتان را به سوی خود جذب کرده است. نکته جالب در رابطه با این کوه این می باشد که برخی بر این باورند بعثت پیامبر به روی این کوه انجام گرفته است؛ در حالی که در آن زمان آیین ایران زرتشت بوده است و این چنین در کتاب های تاریخی به ثبت رسیده است که به پایین آمدن زرتشت از کوه سبلان امری بسیار مقدس است که از این رو افراد بومی و عشایر بر سر آن قسم می خورند.
انواع قله های کوه سبلان:
از آتشفشان های این گروه می توان به قله های زیر اشاره کرد که در قسمت های شمالی و قاعده بلند ترین قله سیلان واقع شده است.
- سبلان اصلی
- سیلان کوچک
- کوه سلطان
- آغان داغ
در دامنه های جنوبی سبلان نیز چشمه های گوگردی بسیار متعدی واقع شده است که می توان درجه حرارت هر یک از آب های آن را در حدود ۴۰ درجه سانتی گراد تخمین زد.
-
کوه سهند
گفتنی است که رشته کوه آتشفشانی سهند در جنوب شهر تبریز، شمال مراغه، شرق آذر شهر و غرب بستان اباد که در مرکز استان اذربایجان شرقی می باشد، قرار گرفته است. در رشته کوه سهند حدود ۱۷ قله با ارتفاعات ۳۰۰۰ متری واقع شده است که بلند ترین آن ۳۷۰۷ متر می باشد و با نام قوچ گلی داغی نیز شناخته شده است. برخی از قله های رشته کوه سهند شامل موارد زیر می باشد.
- سهند
- جام
- سلطان
- دمیرلی
- آغ داغ
- موتال داغی
- شیر داغی
- جرم داغی
- گیرو داغی
- آتاشان
- درویش
- کمال
گفتنی است که در اصطلاحی دیگر به این کوه عروس کوه های ایران نیز می گویند، چرا که از گیاهان انبوه، گلزار و مراتع سر سبز زیبایی برخوردار است. سهند را می توان از آتشفشان های ایران به حساب آورد و گفتنی است که در ۴۰ کیلومتری از جنوب تبریز واقع شده است.
از نظر زمین شناسی:
طبق مطالعات انجام شده توسط زمین شناسان، گفتنی است سن مطلق گدازه های مختلف سهند در بین ۱۲ الی ۱۴ میلیون سال پیش بینی شده است. به این صورت می توان نتیجه گرفت که آتشفشان های سهند در چندین مرحله متوالی از فعالیت برخوردار بوده اند که در بین هر یک از آن ها آرامش نسبی برقرار شده است.
آخرین زمان فوران سهند که در گروه آتشفشان های ایران قرار گرفته است، مشخص شده نمی باشد اما گمان بسیاری از محققان به دوران هولوسین باز می گردد.
-
کوه بزمان
کوه بزمان ارتفاع ۳۴۹۰ را دارا است و در جنوب شرقی استان سیستان بلوچستان واقع شده است. این کوه در شمال چاله جازموریان کویر لوت قرار گرفته است که جازموریان را به چند قسمت تقسیم کرده است. گفتنی است که این کوه در ۱۱۰ کیلومتری شمال غرب ایران شهر و جنوب غربی قله تفتان قرار گرفته است که ارتفاع آن به نسبت زمین های اراضی اطراف ۲۱۰۰ متر می باشد. جریان های بزرگ گدازه از دامنه شرقی این قله جاری است که در دامنه های شمالی نیز این چنین جریانات گدازه ای با مخروطی شیب تند به وجود آمده است. همچنین باید به این نکته توجه داشته باشید تا به حال اطلاعات دقیقی از این آتشفشان فعال به دست نیامده است، اما قله های آن از بخار های دی اکسیدی سرشار است.
-
قلعه حسن علی
به احتمال بسیار زیاد این گونه گمان می شود که اولین بار است نام این آتشفشان را می شنوید. گفتنی است که قلعه حسن علی از ناشناخته ترین آتشفشان های ایران است که در جنوب شرقی استان کرمان قرار گرفته است. با توجه به اینکه زمان مشخصی از فوران آن به عمل نیامده است، بسیاری از زمین شناسان با توجه به شکل قرار گیری آن، گمان می کنند که در دوره هولوسین این اتفاق افتاده است.
همچنین طبق توضیحی دیگر که بر اساس تعریف به مکان آن است، با ارتفاعی بیش از ۶۰۰ متر از سطح زمین قرار گرفته است که میزان آن از تپه کمتر می باشد و از این رو به آن کوه می گویند. با توجه به تمامی مطالب توجه داشته باشید که نمی توان تپه و یا کوه آن را مشخص کرد، اما توجه داشته باشید که از بزرگ ترین دهانه آتشفشانی در ایران برخوردار است.
قابل به ذکر است که در دهانه این کوه آتشفشانی دریاچه نمک واقع شده است که زیبایی های منحصری ایجاد کرده است.
