ساختار و  آناتومی سیستم ادراری بدن انسان

سیستم ادراری به بدن کمک کرده تا مواد زاید مایع به اسم اوره از بدن دفع شده و مواد شیمیایی همچون پتاسیم، سدیم و آب در حال تعادل باقی بمانند. در این مطلب قصد داریم شما را با ساختار و آناتومی سیستم ادراری آشنا نماییم تا اطلاعات کافی در مورد این سیستم حیاتی بدن داشته باشید.

آشنایی با ساختار و  آناتومی سیستم ادراری

آناتومی سیستم ادراری انسان شامل بخش هایی مانند کلیه ها، حالب(میزنای)، مثانه و مجرای ادرار می باشد. این سیستم نقش حیاتی در بدن ایفا کرده و هر نوع اختلال در آن ممکن است آسیب های جدی به دنبال داشته باشد. بخصوص کلیه ها که هر نوع اختلال در این عضو کوچک لوبیا شکل، ممکن است با خطر مرگ همراه شود.

این سیستم در بدن وظیفه دارد مواد زاید مایع به اسم اوره را دفع و آب اضافی از بدن را خارج نماید. اگر مایلید تا با آناتومی سیستم ادراری بدن انسان بیشتر آشنا شوید با ادامه مطلب همراه ما باشید. قابل ذکر است سیستم ادراری از دو قسمت فوقانی و تحتانی تشکیل شده که بخش تحتانی در مردان و زنان فرق دارد.

عملکرد دستگاه ادراری به چه صورت است؟

بدن انسان مواد مغذی را از طریق غذا دریافت و آن را به انرژی تبدیل می نماید. پس از این که بدن اجزای غذایی مورد نیازش را مصرف کرد، مواد زاید در روده و خون باقی می ماند. عملکرد سیستم ادراری به این نحو است که خون را فیلتر و ادرار را به عنوان ماده ضایعاتی تولید می کند.

همانطور که پیشتر اشاره شد این سیستم شامل قسمت هایی از جمله کلیه، مثانه، حالب ها و … می باشد. در این راستا کلیه ها و سیستم ادراری کمک کرده تا مواد زاید به اسم اوره از بدن دفع و مواد شیمایی نظیر سدیم و پتاسیم و آب متعادل باقی بمانند. اوره موقعی تولید می شود که غذاهای دارای پروتئین مثل گوشت، مرغ و برخی سبزی ها در بدن تجزیه گردند.

اوره در جریان خون به کلیه ها انتقال یافته و در آن جا به همراه آب و دیگر مواد زاید به صورت ادرار دفع می شود. از سایر عملکردهای مهم کلیه می توان به تنظیم فشار خون و ساخت ارتروپویتین اشاره نمود که تولید گلبول های قرمز خون را در مغز استخوان کنترل می نماید. همچنین کلیه ها تعادل اسید و باز را هم تنظیم نموده و مایعات را حفظ می کنند.

وظایف سیستم ادراری

برای آشنایی با وظایف سیستم ادراری، ابتدا در مورد آناتومی و ساختار این دستگاه حیاتی بدن صحبت می کنیم. این سیستم خون موجود در بدن را توسط کلیه ها تصفیه، بعد مواد دفعی نیتروژن دار همچون اوره و سایر مواد دفعی و آب اضافی را از بدن جدا و از طریق لگنچه به حالب ها هدایت می کند.

ادرار و مواد دفعی در مثانه جمع شده و وقتی به میزان معینی رسید، توسط اعصابی که از مثانه به مغز متصل می باشند، احساس دفع به انسان دست می دهد. در این شرایط سیگنال هایی از مغز به مثانه ارسال و ماهیچه های دیواره مثانه منقبض شده و اسفنکتر مثانه باز می شود تا ادرار از طریق میزراه دفع گردد.

آناتومی سیستم ادراری به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم می شود. سیستم ادراری فوقانی از کلیه ها و لوله هایی به اسم حالب تشکیل شده که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند. در هر سمت بدن انسان یک کلیه وجود دارد و هر کلیه دارای حالب خودش می باشد.

سیستم ادراری تحتانی شامل مثانه و لوله ای به اسم مجرای ادرار می باشد که ادرار را از مثانه دفع می کند. کار سیستم ادراری حذف مواد زاید از بدن، برقراری تعادل بین آب و املاح بدن و جمع آوری، انتقال و دفع ادرار می باشد. در ادامه هر یک از بخش ها در آناتومی سیستم ادراری شرح داده می شوند.

کلیه ها

کلیه ها یک جفت اندام لوبیایی شکلی می باشند که در طرفین ستون مهره ها و پشت شکم (نزدیک کمر و دقیقا زیر قفسه سینه) قرار دارند. اندازه کلیه در افراد بالغ، تقریبا به اندازه مشت بسته دست آن ها خواهد بود. به دلیل موقعیت قرار گیری و شکل کبد، کلیه راست کمی پایین تر از کلیه چپ واقع شده است.

از جمله وظایف کلیه حفظ تعادل آب، اسید و باز، یون ها و دفع مواد سمی و مواد زاید نیتروژن دار می باشد. علاوه بر این، روی هر کلیه غدد فوق کلیوی جای دارند که در تنظیم عملکرد کلیه نقش مهمی دارند. در عضو کلیه سه ناحیه مشخص وجود دارد که از بیرون به داخل عبارت است از: بخش قشری، مرکزی و لگنچه.

کلیه توسط نفرون اوره را از خون خارج می کند. هر نفرون شامل مویرگ های کوچک خون به اسم گلومرول و یک لوله کوچک به اسم توبول کلیه می باشد. اوره به همراه آب و دیگر مواد زاید، با عبور از نفرون و پایین توبول های کلیه ، ادرار را ایجاد می کند. لازم به ذکر است در بزرگسالان، به طور میانگین هر کلیه ۱۰ سانتی متر طول و حدود ۶ سانتی متر عرض و سه سانتی متر ضخامت دارد. ضمنا وزن کلیه حدودا ۱۵۰ گرم است.

سمت خارجی کلیه به طرف بیرون انحنا دارد، در حالی که سمت داخلی آن به طرف درون این عضو انحنا یافته، دقیقا شبیه یک لوبیا. در آناتومی این بخش از سیستم ادراری چندین ساختار مهم توسط سطح داخلی کلیه به آن وارد یا خارج می شود از جمله: لوله های حالب، عروق خونی، اعصاب و عروق لنفاوی

قابل ذکر است سه لایه کلیه ها را می پوشانند که شامل لایه داخلی، لایه میانی از جنس چربی و لایه بیرونی که جنس سختی داشته و کلیه ها را در مقابل آسیب ها محافظت می کنند. زیر این لایه ها بخش داخلی کلیه قرار دارد که شامل درون بخش کلیه و برون بخش کلیه است و کار آن ها ایجاد ادرار می باشد.

همانطور که اشاره شد خون به کلیه ها وارد شده و توسط ساختار کوچکی به اسم نفرون تصفیه و ادرار تشکیل می شود و بعد از آن ادرار توسط لوله های حالب به مثانه انتقال یافته تا دفع شود. نقش اصلی کلیه کنترل تولید گلبول های قرمز خون، جداسازی مواد زاید از خون و ایجاد تعادل بین آب و املاح بدن و همچنین تنظیم فشار خون با تولید هورمون ها می باشد.

بخش مرکزی کلیه دارای تعدادی ساختار هرمی شکل است که به آن هرم های کلیه گفته می شود. قاعده هرم ها به سمت بخش قشری و راس آن ها به سوی لگنچه است. هر هرم و ناحیه قشری مرتبط به آن یک لوب کلیه را تشکیل می دهد. لگنچه نیز ساختاری مشابه قیف دارد.

ادرار از کلیه وارد لگنچه شده و به حالب یا میزنای منتقل می شود. بعد از آن ادرار از کلیه تخلیه می شود.

حالب ها

حالب یا میزنای لوله های باریکی هستند که از کلیه ادرار را به مثانه منتقل می کنند. عضلات دیواره حالب به طور مستمر سفت و شل می شوند و ادرار را به طرف پایین هدایت می کنند. اگر ادرار به سوی کلیه باز گردد، یا دفع نشود و بی حرکت بماند، احتمال بروز عفونت کلیه وجود دارد.

تقریبا در هر ۱۰-۱۵ ثانیه میزان کمی ادرار از حالب به مثانه وارد می شود. در افراد بالغ حالب ها بین ۲۵-۳۰ سانتی متر طول و ۶ سانتی متر عرض دارند. همچنین انتهای این بخش(محل اتصال حالب به مثانه) شبیه یک اسفنکتر یک سویه عمل کرده و مانع از بازگشت ادرار از مثانه به حالب می گردد.

همچنین لوله های حالب از پشت و با زاویه ای به مثانه وارد شده که دریچه تشکیل تا از برگشت ادرار به کلیه جلوگیری نماید. دیواره حالب شامل سه لایه است از جمله یک لایه عضلانی که کمک کرده میزنای منقبض شود و ادرار خارج شده از کلیه به سوی مثانه حرکت یابد.

اختلالات حالب عبارت است از:

• انسداد محل پیوستن حالب به لگنچه: این اختلال وقتی بروز می یابد که اتصال بین کلیه و حالب مسدود و مانع خروج ادرار از کلیه گردد.
• انسداد محل پیوستن حالب به مثانه: در این اختلال اتصال بین لوله حالب و مثانه مسدود می شود.
• دوپلیکاسیون حالب: بیماری مادرزادی که در آن یک کلیه دارای دو حالب است.

برای عمل دفع مغز پیام هایی به مثانه ارسال که موجب تخلیه مثانه و عبور ادرار از مجرای خروجی می شود. قابل ذکر است مثانه یک عضو توخالی است که دقیقا پشت استخوان لگن جای دارد. قابل ذکر است دیواره مثانه شامل سه لایه است. داخلی ترین لایه که سطح درونی مثانه را می پوشاند.

بعدی لایه میانی است که عضله دترسور(عضله خارج کننده ادرار از بدن ) را می پوشاند و بیرونی ترین لایه که کاملا اطراف مثانه را می پوشاند. عضله دترسور از دو عضله متفاوت ساخته شده که موجب می شود مثانه منقبض و ادرار از آن دفع شود. در پایین مثانه یک ناحیه مثلثی شکل وجود دارد به اسم مثلث مثانه یا ترگون.

ادرار از لوله های حالب به بالاترین بخش مثلث مثانه وارد و توسط مجرای ادرار در پایین ترین بخش مثلث مثانه از این عضو خارج می شود. گردن مثانه یک امتداد قیفی شکل در پایین این قسمت است که به مجرای ادرار وصل می شود. گردن مثانه ۲-۳ سانتی متر طول داشته و یک نوار عضلانی اطراف مجرای ادراری ایجاد می کند که به اسم اسفنکتر داخلی شناخته می شود.

این اسفنکتر در حالت عادی بسته بوده تا از خروج ادرار از مثانه جلوگیری کند. وقتی فرد برای ادرار تصمیم می گیرد، اسفنکتر شل شده و ادرار می تواند از مثانه تخلیه و به مجرای ادراری هدایت شود. لایه بیرونی از جنس عضله همانطور که اشاره شد اطراف مثانه را احاطه کرده است.

وقتی مثانه پر شد عضلات دیواره مثانه منقبض شده تا ادرار را به بیرون برانند. در حین تخلیه ادرار از بدن، حجم مثانه نیز کاهش می یابد. لازم به ذکر است اعصاب مثانه به فرد هشدار داده که زمان تخلیه ادرار است. مثانه حالت بسیار ارتجاعی دارد و به گونه ای طراحی شده که به خوبی ذخیره سازی ادرار را انجام می دهد.

همانطور که مثانه پر می شود منبسط شده و دیواره اش کش آمده و نازک می شود. به این ترتیب می تواند میزان زیادی ادرار را در خود ذخیره سازد بدون این که فشار زیادی را تحمل کند. در طول مرحله پر شدن مثانه، مغز ارسال پیام های تخلیه را از نخاع به مثانه متوقف می سازد.

وقتی حجم مثانه به حدود دویست میلی لیتر رسید، گیرنده های حسی دیواره مثانه، سیگنال هایی را به نخاع و مغز ارسال می کنند. اگر زمان برای ادرار مناسب نبود، مغز ارسال پیام از نخاع که در شرایط عادی مثانه را فعال می سازد، مسدود می نماید.

مجرای ادرار

در آناتومی سیستم ادراری به مجرای ادرار می رسیم. این لوله اجازه عبور ادرار و تخلیه آن را از بدن می دهد. مغز به عضلات مثانه فشار وارد کرده که موجب تخلیه ادرار می شود. در همین زمان مغز به عضلات اسفنکتر دستور شل شدن را داده تا ادرار از مثانه توسط مجرای ادراری خارج شود.

هنگامی که همه سیگنال ها به ترتیب به صورت صحیح اتفاق افتادند، ادرار به صورت طبیعی و بدون مشکلی دفع می شود. به این ترتیب دفع ادرار به شل شدن هماهنگ اسفنکتر بیرونی و انقباض عضله دترسور مثانه نیاز دارد. سیگنال های نخاع موجب شده که عضله دیواره مجرای ادرار شل شود.

در ادامه عضلات کف لگن هم شل می شوند که این موجب باز شدن گردن مثانه می شود. همزمان یک پیام جداگانه به عضله دترسور مثانه ارسال و موجب می شود این عضله نیز منقبض و در نتیجه ادرار از مثانه به بیرون حرکت کند. همچنین باعث می شود اسفنکتر بیرونی باز شده و ادرار از بدن دفع گردد.

با خالی شدن مثانه و توقف جریان ادرار، مغز سیگنالی را برای بستن اسفنکتر بیرونی ارسال و خروج بیشتر ادرار متوقف می شود. وقتی مرحله تخلیه ادرار تمام شد، مغز دوباره سیگنال هایی از نخاع به مثانه ارسال تا این عضو مسدود و دوباره به مرحله پر شدن برسد.

در خاتمه اگر علاقمند هستید با آناتومی سیستم عصبی بدن و آناتومی دستگاه گوارش  آشنا شوید، روی لینک ها کلیک کنید.