سندرم خستگی مزمن یک اختلال پیچیده است که باعث ایجاد خستگی شدید می شود و هیچ بیماری یا زمینه دیگری علت ابتلا به این خستگی نیست. به طور معمول این خستگی هنگام انجام فعالیت های روحی یا فیزیکی تشدید می شود، اما با استراحت رفع نمی شود. این سندرم تحت عنوان خستگی غیر قابل تحمل سیستماتیک یا انسفالومایلیت میالژیک نیز شناخته می شود. گاهی اوقات این بیماری را با علائم اختصاری ME/CFS نیز نشان می دهند. تمرکز اصلی در درمان این سندرم بر علائم تسکین می باشد.
به صورت کلی علت اصلی ابتلا به سندرم خستگی مزمن مشخص نیست. هرچند تئوری های بسیاری مثل استرس روانی یا عفونت های ویروسی پیرامون آن وجود دارد. برخی متخصصان معتقدند که ترکیبی از عوامل مختلف باعث ایجاد این سندرم می شود. در حقیقت هیچ آزمایش واحدی جهت تشخیص این سندرم وجود ندارد و پزشکان می توانند برای رد یا تأیید کردن بیماری های دیگر که علائم مشابهی با این بیماری دارند، انواع آزمایش های پزشکی را تجویز کنند. در ادامه مطلب همراه ما باشید تا به دلایل سندرم خستگی مزمن و نشانه های آن بپردازیم.
منظور از سندرم خستگی مزمن چیست؟
سندرم خستگی مزمن پیامدی از استرس مزمن طولانی مدت است که حداقل در طول ۶ ماه بدون بهبود کافی طول کشیده باشد. در گذشته از این وضعیت تحت عنوان «فرسودگی شغلی» یاد می شد و به معنای این است که فشار بالای مغز از حد عبور می کند و استرس ناسالم می شود. سندرم خستگی مزمن به سه مرحله تقسیم می شود.
- مرحله نخست «مرحله اعراض و علائم ابتدائی» نام دارد که باعث بروز علائم فشار جسمی و روانی می شود. اما باز بیمار می تواند از عهده انجام کارهای روزمره خود بر آید. اغلب مردم بعد از مشاهده این علائم به این نتیجه می رسند که علائم ناشی از استرس زیاد است و تصمیم به تغییر شیوه زندگی خود می گیرند.
- اگر بیمار نسبت به تغییر وضعیت خود اقدام نکند، احتمال ورود به «مرحله اضطراری» وجود دارد. این مرحله خیلی زود و ناگهانی رخ می دهد. از آن جایی که بیمار غیر فعال می شود، ممکن است این مرحله چند هفته ادامه پیدا کند. امکان دارد برای بیمار بلند شدن از بستر، واضح فکر کردن و تمرکز کردن بسیار سخت و غیر ممکن باشد و حتی قابلیت انجام همزمان چند کار را از دست بدهد. در این مرحله بیمار احساس پانیک یا بیچارگی خواهد داشت که معمولا با افسردگی اشتباه گرفته می شود.
- مرحله سوم «مرحله بهبود» نامیده می شود. در این مرحله اگرچه بیمار توانایی های خود را به دست می آورد، اما هم چنان حساس و خسته است و در حافظه و تمرکز کردن دچار مشکل است. بیمار در مرحله بهبود به تدریج توانایی های خود را به دست آورده و به فعالیت های زندگی روزمره خود باز می گردد. سندرم خستگی مزمن با حساسیت بالا در برابر استرس و فشار عصبی همراه است، حتی بعد از آن که سایر علائم از بین رفته باشند.
مهم ترین علائم سندرم خستگی مزمن چیست؟
برخی از مهم ترین علائم و نشانه های ابتلا به اختلال خستگی مزمن عبارتند از:
- گلو درد
- سر درد
- از دست دادن حافظه یا تمرکز
- درد مفصلی یا عضلانی بدون دلیل
- احساس خستگی مفرط
- بزرگ شدن غدد لنفاوی در زیر بغل و گردن
- عدم رفع خستگی با استراحت و خواب
- احساس خستگی و بی رمقی بعد از انجام فعایت های بدنی و مغزی که بعد از گذشت یک شبانه روز نیز برطرف نمی شود.
علائم و نشانه های مذکور در تمام بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن مشاهده می شود، اما در برخی از بیماران، نشانه های دیگری نیز دیده شده که عبارتند از:
- پرش های عضلانی غیر ارادی
- افت فشار خون و افزایش ضربان قلب در زمان ایستادن
- آلرژی و حساسیت به غذا
- احساس گرگرفتگی بعد از مصرف خوراکی های انرژی زا
- لرزش پاها در زمان ایستادن و نداشتن تعادل
- افت جریان خون مغزی
- درد در ناحیه گردن، پشت سر و زیر جمجمه
- عصبانیت، افسردگی، زودرنجی، احساس تباهی، مرگ، ترس و عدم تحمل استرس
- نفخ، تهوع و اسهال
اصلی ترین دلایل سندرم خستگی مزمن
به صورت کلی افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن حتی نسبت به انجام ورزش ها و فعالیت های معمولی نیز حساسیت زیادی از خود نشان می دهند. اگرچه علت اصلی ابتلا به این بیماری هنوز ناشناخته است، اما ممکن است برخی افراد در زمان تولد مستعد این بیماری باشند که در این حالت ترکیبی از عوامل مختلف می تواند بیماری آن ها را تحریک کند. برخی از این محرک ها به شرح زیر است:
- مشکلات سیستم ایمنی: سیستم ایمنی بدن افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن با اختلال همراه است. اما این که آیا این موضوع باعث ابتلا به این سندرم شده است یا خیر، هنوز به طور دقیق مشخص نیست.
- عفونت های ویروسی: از آن جایی که بیشتر افراد بعد از ابتلا به عفونت های ویروسی دچار سندرم خستگی مزمن می شوند، محققان بر این باورند که ویروس ها می توانند یکی از دلایل ابتلا به این سندرم باشند. احتمال دارد ویروس های هرپس ۶، اپشتاین بار و ویروس لوسمی موش علت ابتلا به این سندرم باشند. هرچند هنوز ارتباط قطعی این ویروس ها با ابتلا به سندرم خستگی مزمن اثبات نشده است.
- عدم تعادل هورمونی: میزان هورمون هایی که در غدد فوقانی، هیپوتالاموس یا هیپوفیز تولید می شوند، ممکن است در خون افراد مبتلا به این سندرم حالت غیر عادی داشته باشند. اما میزان تأثیر این مشکل در ابتلا به سندرم خستگی مفرط هنوز کاملا مشخص نیست.
چه عواملی خطر ابتلا به سندرم خستگی را افزایش می دهند؟
برخی عوامل وجود دارند که ممکن است خطر ابتلا به سندرم خستگی مزمن را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- جنسیت: به صورت کلی زنان بیشتر از مردان به سندرم خستگی مبتلا می شوند. البته این احتمال هم وجود دارد که زنان برای درمان این بیماری بیشتر به پزشک مراجعه می کنند.
- سن: ممکن است سندرم خستگی مزمن در هر سنی رخ دهد، اما بیشتر در میان افراد ۴۰ و ۵۰ سال مشاهده می شود.
- استرس: ناتوانی در مدیریت استرس نیز می تواند در ایجاد سندرم خستگی مزمن نقش داشته باشد.
چگونگی تشخیص سندرم خستگی مزمن
آزمایش خاصی برای تأیید تشخیص ابتلا به سندرم خستگی مزمن وجود ندارد. زیرا علائم این سندرم شبیه به بیماری های دیگر است و بهتر است صبور بوده و منتظر تشخیص پزشک بمانید. پزشک باید پیش از تشخیص ابتلا به این سندرم، احتمال ابتلا به بیماری های دیگر را رد کند. برخی از این موارد عبارتند از:
- مشکلات روحی: مشکلات روحی و روانی نظیر اضطراب، افسردگی، اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی می تواند باعث بروز علائمی نظیر خستگی مفرط شوند. مشاور به شما کمک خواهد کرد تا بفهمید که احساس خستگی مزمن شما مربوط به این مشکلات است یا خیر.
- اختلالات خواب: اختلالات خواب می تواند باعث خستگی مزمن شوند. با بررسی خواب شما می توان تعیین کرد که آیا شرایط استراحت شما با اختلالاتی نظیر سندرم بی قراری پا، آپنه خواب و بی خوابی مختل می شود یا خیر.
- اختلالات قلب و ریه: مشکلات قلب و ریه می توانند باعث شوند که شما احساس خستگی مفرط داشته باشید. با انجام تست استرس ورزشی می توان عملکرد قلب و ریه ها را مورد بررسی قرار داد.
- ابتلا به بیماری ها: خستگی یکی از مهم ترین علائم ابتلا به بسیاری از بیماری ها مانند دیابت، کم کاری تیروئید و کم خونی فقر آهن است. با انجام آزمایش های بالینی و آزمایش خون می توان احتمال ابتلا به این بیماری ها را مورد ارزیابی قرار داد.
نگاهی به راه های درمان سندرم خستگی مزمن
به صورت کلی درمان قطعی برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد و در درمان آن تأکید بر تسکین علائم است.
داروها
بسیاری از افراد مبتلا به این سندرم دچار افسردگی هستند. درمان افسردگی، مقابله با علائم سندرم خستگی را ساده تر می کند. مصرف مقادیر کمی داروهای ضد افسردگی به بهبود خواب و کاهش علائم کمک خواهند کرد.
مقابله با بیماری و حمایت
تجربه ابتلا به سندرم خستگی مزمن در هر فردی متفاوت است. حمایت های عاطفی و مشاوره در مقابله با شرایط عدم قطعیت و محدودیت های ناشی از این اختلال کمک می کند.
تمرینات ورزشی
تحت هر شرایطی ورزش کنید. با این کار فعال و قوی خواهید ماند. به تدریج حرکات جدید را به برنامه ورزشی خود اضافه کنید و هر روز فعالیت های سبک را در مدت زمان های کوتاه انجام دهید. ابتدا از تمرین های کششی و تقویتی بدون وزنه استفاده کنید. البته در بین حرکات حتما استراحت داشته باشید. تمرینات ورزشی خود را چند مرتبه در روز و در زمان های کوتاه تری انجام دهید. ورزش هایی مانند کشش دست، فشار با دست به دیوار، نشست و برخاست و برداشتن و نگه داشتن اشیا در دست برای شروع مؤثر هستند.
تغذیه
برررسی مواد غذایی مصرفی بیمار می تواند به مدیریت علائم کمک کند. از مصرف غذاها و مواد شیمیایی که به آن ها حساسیت دارید، اجتناب کنید. از سوی دیگر تقسیم وعده های غذایی در طول روز می تواند به شما در حفظ سطح انرژی کمک کرده و وعده های کمتر نیز می توانند در کنترل حالت تهوع که گاهی اوقات همراه با سندرم خستگی مزمن ایجاد می شود؛ مؤثر باشند. برای کنترل سطح انرژی بهتر است از مصرف شیرینی، شکر و کافئین بپرهیزید.
فعالیت های بدنی
اگر بیماری شدت یابد، انجام فعالیت های روزمره دشوار می شود. بهتر است برای انجام این کارها برنامه ریزی کنید. زمانی که احساس بهبودی داشتید، می توانید همانند زمان هایی که انرژی داشتید کارهای خود را انجام دهید و اگر برای انجام کارها به خودتان فشار وارد کنید، ممکن است صدمه ببینید. انجام مکرر این چرخه باعث می شود که بیماری شما دوباره شدت پیدا کند. به همین خاطر باید تعادل را در استراحت کردن و انجام فعالیت های روزمره حفظ کنید.
