علائم غلظت خون؛ عوارض این بیماری خونی و درمان آن

غلظت خون با نام علمی اریتروسیتوز(Erythrocytosis) و پلی سیتمی(Polycythemia) یک نوع بیماری است که در آن، گلبول های قرمز خون افزایش می یابند. این افزایش گلبول های قرمز به نفع ارگان ها و بافت های بدن نیست و می تواند منجر به بروز عوارض خطرناکی شود. پلی سیتمی یا غلظت خون، بسیار آهسته رشد می کند و اگر درمان نشود، می تواند تبدیل به یک تهدید جدی شود.

این بیماری اگر به موقع تشخیص داده شود، شانس یک زندگی سالم و طولانی مدت را برایتان به همراه خواهد داشت. اکثر افراد در سن ۶۰ سالگی یا بعد از آن، متوجه غلظت خون خواهند شد؛ با این حال، این بیماری در هر سنی ممکن است اتفاق افتد. گفتنی است که غلظت خون در مردان، نسبت به زنان، بیشتر رایج است. بسیاری از افراد، غلظت خون را به اشتباه به تیره بودن یا روشن بودن رنگ خون، نسبت می دهند؛ در صورتی که چنین نیست و این یک تصور کاملا اشتباه است. در واقع، منظور از غلظت خون در افراد، بالا بودن سطح هموگلوبین است. در این مقاله قصد داریم تا به بررسی کامل غلظت خون، علائم و نشانه های آن بپردازیم. با ما همراه باشید. 

غلظت خون چیست؟ 

معمولا غلظت خون یا هیپرتانسیون زمانی اتفاق می افتد که تعداد گلبول های قرمز در خون بیشتر از حد طبیعی می شود. گلبول های قرمز، در سراسر بدن، اکسیژن را حمل و دی اکسیدکربن را خارج می کنند. گلبول قرمز توسط بافت داخل استخوان یا همان مغز استخوان، تولید و در جریان خون آزاد می شود. گلبول های قرمز بعد از تولید، حدود ۱۲۰ روز زنده مانده و بعد می میرند.

غلظت خون، زمانی در افراد رخ می دهد که تعادل بین تولید و مرگ گلبول های قرمز در بدن، بهم می ریزد. با این حال، در علم پزشکی، غلظت خون، تنها به ازدیاد گلبول های قرمز اطلاق نمی شود، بلکه بالا رفتن غلظت دیگر سلول های خونی نیز در دسته غلظت خون قرار می گیرند که هر کدام از آن ها، اصطلاحات مخصوص به خودش را دارد.

علائم غلظت خون 

هیپرتانسیون یا غلظت خون، به افزایش فشار در دیواره عروق خونی گفته می شود. این شرایط معمولا در افرادی که سابقه خانوادگی بیماری قلبی عروقی دارند یا در افراد مسن، خطرناک تر است. علت اصلی غلظت خون می تواند مواردی چون مصرف بیش از حد نمک، کم تحرکی، مصرف الکل، اضافه وزن، عوامل ژنتیکی یا اضطراب و استرس باشد. غلظت خون ممکن است در برخی افراد بدون نشانه باشد و در برخی از افراد دیگر با علائمی مانند ضعف، کبودی، سبکی سر، تنگی نفس، اختلالات بینایی، سردرد، خستگی، خارش، درد شکم، سرگیجه، نقرس، سنگ کلیه، درد مفاصل، قرمزی کف دست و پا بروز دهد.

در صورت مشاهده هر کدام از این علائم گفته شده، باید فورا به پزشک مراجعه کنید؛ تا با مشخص شدن علت آن، درمان مناسب صورت گیرد. توجه به نکاتی چون ورزش منظم، تغذیه سالم، مصرف داروهای تجویز شده و مدیریت استرس، همگی می توانند سبب کاهش و کنترل غلظت خون شوند. با این حال ممکن است بیشتر افرادی که مبتلا به غلظت خون هستند، نشانه یا علامت خاصی نداشته باشند؛ بنابراین بهترین راه برای تشخیص آن، انجام تست فشار خون می باشد. 

علت افزایش غلظت خون

غلظت خون ممکن است به دو علت اولیه و ثانویه، اتفاق افتد. پلی سیتمی اولیه ناشی از وراثت یا جهش ژنتیکی است. غلظت خون مادرزادی(PFCP) و ورا(PV) در گروه پلی سیتمی اولیه قرار می گیرند. در هنگام افزایش غلظت خون اولیه، مغز استخوان خود به خود و بدون هیچ گونه عامل محرکی از بیرون، رفتار آنارشیستی از خود نشان می دهد و شروع به تولید بیش از حد مجاز گلبول های قرمز می کند.

اما در غلظت خون ثانویه، تولید گلبول های قرمز معمولا تحت تاثیر بیماری های زمینه ای، زیاد می شوند. یکی از این بیماری های زمینه ای، پلی سیتمی سیگاری می باشد که در آن با افزایش هموگلوبین دی اکسید شده، تعداد گلبول های قرمز افزایش می یابد. در ادامه به توضیح برخی دیگر از این بیماری های زمینه ای خواهیم پرداخت. 

هیپوکسی مزمن

هیپوکسی مزمن، یکی از بیماری های زمینه ای است که باعث غلظت خون ثانویه می شود. شرایطی که باعث این بیماری می شوند، شامل فشار خون ریوی، آپنه خواب، بیماری های مزمن قلبی، زندگی در ارتفاعات، نقص مادرزادی در مولکول هموگلوبین، برونشیت مزمن و آمفیزم و هیپوکسی کلیوی که معمولا بعد از باریک شدن شریان های کلیوی یا پیوند کلیه ایجاد می شود، می باشند. 

تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین

بعضی از تومور ها می توانند مقدار بسیار زیادی از اریتروپویتین را آزاد کنند. شایع ترین تومور های ترشح کننده اریتروپویتین که می توانند سبب غلظت خون ثانویه شوند، شامل تومور های رحمی، سرطان کلیه، سرطان کبد، کیست خوش خیم کلیه، انسداد کلیه و پلی سیتمی چاوشی که یک بیماری بسیار نادر است، می باشند. 

پلی سیتمی استرسی

به کاهش حجم پلاسما در مدت زمان طولانی، پلی سیتمی استرسی گفته می شود که بیشتر در مردان مضطرب، فعال و میانسال دیده می شود. در این افراد معمولا حجم گلبول های قرمز و حجم پلاسما، کمتر می باشد. به بیماری پلی سیتمی استرسی، اریتروسیتوز استرس گیزبوک یا پسودوپسیتمی نیز گفته می شود.

غلظت خون نسبی

در برخی از انواع پلی سیتمی ثانویه، تعداد گلبول قرمز یا هموگلوبین به دلیل افزایش غلظت خون، غیر نرمال می شود. معمولا به این شرایط پلی سیتمی نسبی می گویند؛ زیرا تعداد واقعی هموگلوبین ها طبیعی نیست. پلی سیتمی نسبی می تواند به دلیل استفراغ شدید، کاهش حجم پلاسما به خاطر کم آبی، اسهال یا تعریق بیش از حد ایجاد می شود. 

عوارض غلظت خون بالا

 وقتی خون غلیظ می شود، به دلیل افزایش غلظت مواد خونی مانند صفرا، قند، اسید اوریک، پروتئین و موارد دیگر، مشکلات مختلفی در بدن ایجاد می شود. ورزش منظم، تغذیه مناسب و سالم، استرس کمتر و نوشیدن آب به اندازه کافی، می توانند تا حدودی از بروز این مشکلات جلوگیری کنند. از عوارض غلظت خون بالا می توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• افزایش خطر ابتلا به مشکلات قلبی و عروقی مختلف مانند افتادگی عروق، افزایش فشار خون و احتمال ایجاد اختلال تصاویر رادیولوژیکی روی شریان ها

• ریسک ابتلا به اختلالات روانی مثل استرس، اضطراب و افسردگی ناشی از افزایش غلظت انواع هورمون های استرسی مانند کورتیزول

• خطر ابتلا به سنگ کلیه به علت افزایش غلظت کلسیم و اسید اوریک در خون

• افزایش خطر ابتلا به بیماری های قندی مانند دیابت نوع دو

• مشکلات چشمی مانند قرمزی، التهاب و خشکی چشم

علت غلظت خون در نوجوانان و کودکان چیست؟ 

غلظت خون در نوجوانان و کودکان می تواند به دلایل مختلفی چون نارسایی قلبی، افزایش تولید هموگلوبین، کم آبی، افزایش اندرکنش، نقص ارثی هموفیلی و… رخ دهد. نارسایی قلبی، عارضه ای است که در آن توانایی قلب در پمپاژ خون کاهش پیدا می کند و می تواند سبب افزایش غلظت خون شود.

افزایش تولید هموگلوبین نیز سبب افزایش تولید اریتروپوئیتین در بیمارانی می شود که به سرطان، کم خونی شدید یا نارسایی کلیه مبتلا هستند. معمولا نوجوان باید در دوره رشد خود بیشتر از حد معمول آب بنوشد و اگر این کار را انجام ندهد، بدن او دچار کم آبی می شود. کم آبی در کودکان و نوجوان، سبب افزایش غلظت خون می شود.

افزایش اندرکنش نیز به معنای اثر متقابل دو چیز بر یکدیگر است. گاهی اوقات بر اثر بیماری های مختلفی مانند دیابت، عفونت، مصرف داروهای خاص یا کمبود سدیم، غلظت خون افزایش می یابد. نقص ارثی هموفیلی نیز یک بیماری کاملا جدی است که به علت نقص ژنتیکی در ساختار هموگلوبین به وجود می آید و باعث افزایش غلظت خون می شود.

تشخیص غلظت خون

اگر پزشکان به داشتن غلظت خون در فرد مشکوک شوند، چندین آزمایش مختلف از جمله آزمایش خون، آزمایشات ژنتیکی و نمونه برداری از مغز استخوان، برای شناسایی علت آن تجویز می کنند. غلظت خون، معمولا با واحد سنجش میلی گرم در دسی لیتر یا میلی مول در لیتر نشان داده می شود.

این پارامتر، تعیین کننده مقادیر مختلفی چون قند، کلسترول، اسید اوریک و تری گلیسرید در خون است. در آزمایش خون، هر گونه افزایش گلبول قرمز و همچنین سطح غیرطبیعی گلبول های قرمز و پلاکت نشان داده می شود. با توجه به نوع آزمایش خون، واحد سنجش و نوع ماده مورد سنجش نتایج می تواند متفاوت باشد.

از جمله آزمایش هایی که در آن ها غلظت خون سنجیده می شود می توان به آزمایش پروتئین خون، قند خون، کلسترول، تری گلیسیرید، اسید اوریک، کلسترول و سایر آزمایش های دیگری که با خون مرتبط هستند، اشاره کرد. آزمایش خون به پزشک کمک می کند تا بتواند میزان خطر بیماری های قلبی و عروقی را مشخص کند و با توجه به آن، برنامه درمانی مناسبی را برای فرد تجویز کند.

در رابطه با آزمایشات ژنتیکی نیز باید گفت اگر چه دلایل ژنتیکی یا PV نادرتر هستند، اما ممکن است پزشک بخواهد که مغز استخوان را از نظر جهش ژنتیکی که با PV در ارتباط است، تجزیه و تحلیل کند. نمونه برداری از مغز استخوان، روش دیگری برای تشخیص غلظت خون است. در صورت لزوم ممکن است پزشک مقداری از مغز استخوان را برای آزمایش، خارج کند. برای انجام این کار با سوزن، نمونه کوچکی از مغز استخوان خارج و زیر میکروسکوپ مورد مشاهده و آزمایش قرار می گیرد. 

مطلب مشابه: همه چیز درباره آزمایشات زنانه؛ لیست آزمایشات چکاپ زنان

درمان غلظت خون

غلظت خون در صورت تشخیص، به راحتی با درمان های مختلفی کنترل و درمان می شود. برای درمان هیپرتانسیون می توان از دارو، درمان های گیاهی و خانگی و تغییر سبک زندگی و موارد دیگر استفاده کرد. در ادامه، هر کدام از این روش های درمانی را به طور کامل توضیح خواهیم داد. 

درمان با دارو

از داروهای مختلفی چون آسپرین، آنتی کواگولانت ها، اینترفرون آلفا و پرتو درمانی، برای کاهش غلظت خون استفاده می شود. آسپرین، دارویی است که خون را رقیق می کند و از لخته شدن آن جلوگیری می نماید و علائمی مانند درد استخوانی، خارش و سوزش دست و پا را کاهش می دهد.

برای جلوگیری از افزایش غلظت خون، ممکن است پزشک به صورت روزانه توصیه به مصرف یک دوز آسپرین کند. البته توجه داشته باشید که مصرف روزانه آسپرین می تواند عوارض جانبی به دنبال داشته باشد و باعث خونریزی بیشتر، مخصوصا در معده و دیگر قسمت های دستگاه گوارش شود؛ بنابراین از مصرف خودسرانه آسپرین اجتناب کنید و قبل شروع مصرف آن، با پزشک مشورت نمایید.

آنتی کواگولانت ها نیز با کاهش قدرت خون برای انعقاد، باعث کاهش ایجاد لخته خونی در رگ ها می شوند. داروی هپارین، دابیگاتران و وارفارین نیز در این دسته قرار می گیرند. اینترفرون آلفا داروی دیگری است که از آن به منظور کاهش غلظت خون استفاده می کنند. این دارو بر سیستم ایمنی اثر می گذارد و تجزیه سلول های قرمز را با سرعت بالایی برای کاهش تولید خود، مورد هدف قرار می دهد. برخی از عوارض احتمالی داروی اینترفرون آلفا شامل خستگی، تب و لرز، دردهای عضلانی و تهوع و استفراغ است.

برای کاهش غلظت خون می توان از پرتو درمانی نیز استفاده کرد. در این روش با کاهش تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان، غلظت خون رقیق تر می شود. با این حال پزشکان به ندرت از پرتو درمانی استفاده می کنند؛ زیرا احتمال ابتلا به بیماری سرطان خون لوسمی را افزایش می دهد.

درمان های خانگی و گیاهی

در طب سنتی از روش های گیاهی مختلفی چون استفاده از سیر، فلفل قرمز، آلوئه ورا، جنسینگ و… برای جلوگیری از لخته شدن خون استفاده می شود. سیر، یک گیاه موثر است که از آن برای درمان بیماری های مختلفی استفاده می شود. از آن جایی که سیر خواص ضد انعقادی دارد، از آن برای درمان پلی سیتمی استفاده می شود. خوردن سیر سبب رقیق شدن خون می شود و از لخته شدن خون جلوگیری می کند.

فلفل قرمز نیز یکی دیگر از مکمل های گیاهی موجود برای کاهش غلظت خون و رقیق کردن خون است. کپسایسین های موجود در فلفل قرمز، سبب تحریک جریان خون می شوند و گردش خون را منظم و خون را رقیق می سازند. از آلوئه ورا نیز برای کاهش غلظت خون استفاده می شود.

آنتی اکسیدان های موجود در این ماده، به تقویت مغز و مبارزه با عفونت، کمک می کند. جنسینگ نیز یک آنتی اکسیدان بسیار قوی است که به جلوگیری از سرطان کمک می کند. در هنگام استفاده از روش های طبی سنتی، رعایت اصولی رژیم غذایی و مصرف موادی که باعث کاهش غلظت خون می شوند، موثر است. از جمله این مواد خوراکی می توان به خرمالو، آلوئه ورا، توت فرنگی و سبزیجات دیگری چون گوجه، خیار، اسفناج و کاهو اشاره کرد.

حجامت

از نظر طب سنتی، می توان بسیاری از مشکلات و بیماری ها و همچنین علائم مربوط به غلظت خون را با کمک حجامت، درمان کرد. طبق عقیده طب سنتی، غلظت خون بر اثر سنگین شدن و کثیف شدن خون، به وجود می آید؛ در نتیجه، حجامت می تواند خون های سنگین و کثیف را از بدن خارج کند و سلامتی را به فرد بازگرداند. البته توجه داشته باشید که حجامت باید توسط افراد متخصص و با تجربه انجام شود؛ زیرا کاری حرفه ای و بسیار حساس است.

حجامت انواع مختلفی چون حجامت پا، حجامت عام، حجامت سر، حجامت گودی کمر، حجامت گیجگاهی و حجامت پشت گوش دارد که هر کدام از آن ها، روش های مخصوص به خودش را دارد و باید طبق نظر پزشک طب سنتی، با بهترین روش درمانی ممکن، انجام شود. 

تغییر سبک زندگی

با تغییر سبک زندگی خود، مانند ورزش منظم، قطع سیگار، رژیم غذایی سالم، نوشیدن آب کافی و کاهش وزن می توان از افزایش غلظت خون جلوگیری کرد. فعال بودن و ورزش منظم، به حفظ جریان خون و جلوگیری از لخته شدن آن کمک می کند.

در واقع ورزش مرتب و منظم، سبب کاهش فشار خون و در نتیجه کاهش غلظت خون می شود. برای بهبود جریان خون می توانید به صورت منظم مچ پا و پاها را کشش دهید. داشتن یک رژیم غذایی مناسب برای کاهش غلظت خون، در افراد مبتلا به پلی سیتمی، اهمیت زیادی دارد. یک رژیم غذایی سالم و متعادل، تمامی پروتئین ها، ویتامین ها، مواد معدنی و کالری های مورد نیاز که بدن برای عملکرد درست و حفظ وزن به آن ها نیاز دارد را فراهم می کند. متخصص تغذیه یا پزشک می تواند به فرد در تعیین نیازهای شخصی و تهیه یک رژیم غذایی مناسب، کمک کند.

در واقع می توان گفت که یک رژیم غذایی متعادل، غنی از مواد مغذی فراوانی چون پروتئین ها، سبزیجات، میوه ها و غذاهای کم چرب است. همچنین رژیم غذایی که حاوی مقدار کمی از نمک، شیرینی، مواد شیمیایی و چربی باشد، می تواند منجر به کاهش ایجاد لخته خونی در رگ ها شود.

به میزان کافی مایعات بنوشید. نوشیدن آب و مایعات دیگر به جلوگیری از غلیظ و لخته شدن خون کمک می کند. همچنین افراد چاق باید به صورت اصولی، وزن خود را کاهش دهند؛ چرا که اضافه وزن و چاقی، یکی دیگر از عوامل ایجاد کننده غلظت خون بالا یا هیپرتانسیون است. سیگار نیز سبب افزایش غلظت خون می شود و ترک آن می تواند به کاهش غلظت خون و بهبود وضعیت بیمار، کمک قابل توجهی کند.

کنترل غلظت خون با مصرف غذاهای مناسب

غلظت خون را می توان با یک رژیم غذایی سالم و اصولی به راحتی کنترل کرد. برای جلوگیری از هیپرتانسیون، باید از مصرف غذاهای چرب و شور خودداری کنید و مواد غذایی که سرشار از فیبر، پروتئین یا ویتامین هستند را جایگزین آن ها نمایید. مصرف سبزیجات و میوه های تازه، مصرف مواد غذایی کم چرب و همچنین مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر مانند عدس، نخود و لوبیا از جمله روش های موثر برای کاهش غلظت خون هستند. مصرف غذاهایی که در ادامه به توضیح آن ها می پردازیم می تواند برای کنترل غلظت خون مفید باشد. 

• میوه ها و سبزیجاتی مانند سیب، توت فرنگی، هویج، سبزیجات برگی، موز، نارنگی و خرمالو که دارای فیبر هستند. 

• محصولات لبنی کم چرب مانند دوغ، شیر، پنیر و ماست که حاوی ویتامین دی و کلسیم هستند. 

• غلات کامل مانند آرد، نان، جو و برنج قهوه ای که حاوی فیبر هستند. 

• ماهی های چرب مانند ماهی قزل آلا، ماهی سالمون و ماهی تون، ماهی هایی که دارای اسید های چرب امگا۳ می باشند و می توانند به کاهش غلظت تری گلیسرید و کلسترول در خون کمک کنند.

تاثیر غلظت خون بالا بر سلامت قلب و عروق

بیماری هیپرتانسیون، می تواند به صورت مستقیم بر سلامت قلب و عروق تاثیر داشته باشد. در واقع، اگر غلظت خون بالا درمان نشود، خطر بروز انواع بیماری قلبی مانند نارسایی قلب و سکته قلبی افزایش می یابد؛ به همین دلیل برای پیشگیری از بیماری های قلبی و حفظ سلامت قلب و عروق، هیپرتانسیون باید کنترل و درمان شود.

برای پیشگیری از بیماری های قلبی، معمولا از روش هایی چون کنترل فشار خون، کنترل دیابت، ورزش منظم و رژیم غذایی سالم استفاده می شود. از آن جایی که فشار خون بالا، احتمال ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهد، پس باید همیشه فشار خون را کنترل کرد.

بیماری های دیابتی نیز سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی می شوند؛ به همین دلیل بیماران دیابتی باید برای کنترل دیابت و جلوگیری از عارضه های قلبی، رژیم غذایی مناسب داشته باشند و داروهای خود را به موقع مصرف کنند. ورزش هایی مانند دوچرخه سواری، پیاده روی و شنا نیز خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهند.

برای سلامت بیشتر قلب و عروق توصیه می شود که هر هفته حداقل به مدت ۱۵۰ دقیقه ورزش و فعالیت بدنی متوسط، داشته باشید و در آخر داشتن رژیم غذایی سالم و همچنین کاهش مصرف چربی و نمک می تواند به جلوگیری از بروز بیماری های قلبی کمک کند. 

مطلب مشابه: نشانه‌ های مشکلات قلبی؛ علائم اصلی نشان دهنده بیماری های قلب

سخن پایانی

با وجود اینکه ممکن است غلظت خون از نظر برخی افراد کاملا عادی و رایج باشد، اما نباید به هیچ عنوان آن را نادیده گرفت و با بی اعتنایی و پشت گوش انداختن، در درمان آن کوتاهی کرد. همان طور که می دانید بیماری هیپرتانسیون بر اثر بالا رفتن تعداد گلبول های قرمز ایجاد می شود.

افزایش گلبول های قرمز می تواند بر اثر عواملی چون ورزش نکردن، سبک زندگی نادرست، مسائل ژنتیکی، زندگی در ارتفاعات و… اتفاق افتد. برای درمان این بیماری می توانید از روش های خانگی آسان و موثری استفاده کنید. به راحتی می توان با ورزش منظم، نوشیدن مایعات فراوان و تغذیه سالم در کنار اهدا کردن خون، از غلظت خون جلوگیری کنید. در صورت مشاهده هر کدام از علائم گفته شده، بهتر است به یک پزشک متخصص مراجعه کنید تا علت بیماری و روش درمانی مناسب، برای شما تجویز شود. 

منبع : clevelandclinic