سرطان خون از مغز استخوان شروع شده و می تواند سلول های طبیعی خون را از بین ببرد. امروزه این بیماری در کودکان، نسبت به گذشته اندکی در حال شیوع می باشد. در این مطلب قصد داریم به بررسی علل و علائم سرطان خون در کودکان بپردازیم.
علل سرطان خون در کودکان و علائم آن
سرطان خون ندرتا در کودکان روی می دهد ولی متاسفانه در برخی کشورها در حال شیوع می باشد. برخی پژوهشگران یک علت احتمالی این موضوع را به مواد نگهدارنده در مواد غذایی آماده مرتبط می دانند. این مواد سرطان زا بوده و سبب از کار افتادن سیستم ایمنی و آماده سازی شرایط برای رشد تومورهای سرطانی می شوند.
سرطان خون از مغز استخوان آغاز می شود، محلی که سلول های جدید خون ساخته می شوند. سلول های سرطان خون در مغر تجمع یافته و می توانند سلول های طبیعی خون را نابود کنند. به این ترتیب کودک به اندازه کافی گلبول سفید و قرمز و پلاکت خون نخواهد داشت. این کمبودها با آزمایش خون مشخص می شود ولی می تواند علایمی را هم سبب شود.
سلول های سرطانی ممکن است به سایر مناطق بدن حمله کرده که علایمی را در پی داشته باشند. بسیاری از نشانه های سرطان خون می تواند علل دیگری هم داشته باشد و اغلب این علائم ناشی از سرطان خون نباشد. از این رو اگر کودکان هر یک از این علائم را داشت باید توسط پزشک معاینه تا علت آن پیدا و تحت درمان قرار گیرد.
برای سالم ماندن به خون تمیز نیاز است. خونی سالم است که دارای مواد مغذی فراوان بوده و در تولید و تکثیر هر یک از سلول های خونی چهارگانه زیر تعادل برقرار باشد.
- سلول های خونی سفید که وظیفه دفاع از بدن در برابر عفونت ها را بر عهده دارند.
- سلول های خونی قرمز که اکسیژن رسانی را انجام می دهند.
- پلاکت ها جهت لخته نمودن خون و جلوگیری از ادامه خونریزی.
- پلاسما برای رساندن آب، نمک، مواد مغذی، هورمون و آنزیم های مفید به بدن
سلول های خونی در حالت طبیعی تولید و تکثیر شده، وظایف خود را اجرا و در ادامه می میرند. ولی سلول های سرطانی از بین نمی روند بلکه دائما تکثیر شده و آن قدر تجمع می یابند که کل عملکرد سلول های سالم را تخریب و سبب از کار افتادن اندام ها می شوند. در ادامه پیرامون سرطان خون در کودکان بیشتر صحبت می کنیم.
انواع سرطان خون در بچه ها
شایع ترین و بدترین نوع سرطان خون در کودکان لنفوم و لوسمی هستند. این دو نوع سرطان هر یک به انواع فرعی تقسیم بندی و درمان خاص خود را نیاز دارند.
سرطان خون لنفوم
در این سرطان جهش سختی در سلول های لنفاوی و ایمنی بدن صورت گرفته و سیستم ایمنی شدیدا ضعیف می شود. سرطان خون لنفوم در واقع بافت هایی مانند روده، طحال، پوست و … را درگیر می نماید زیرا عروق لنفاوی از این بافت ها عبور می کنند.
سرطان خون لوسمی
رشد بیش از اندازه سلول های سفید خونی به طوری که مغز استخوان نمی تواند به اندازه کافی سلول های خونی قرمز و پلاکت بسازد. هر چند تعداد گلبول های سفید بسیار می شود نمی توانند کارشان را درست انجام دهند چون نوع ناسالم جایگزین آن ها شده است.
علائم سرطان خون در بچه ها
ابتدا باید اشاره کرد علائم سرطان خون در کودکان لزوما نشانه قطعی سرطان خون نیست ولی اگر در کودک مشاهده شد بهتر است برای آزمایش و بررسی به پزشک مراجعه شود. از علائم ناشی از کمبود گلبول ها یا سلول های قرمز خون که وظیفه اکسیژن رسانی به سلول های بدن را بر عهده دارند عبارت است از:
- ضعف و خستگی مداوم
- سرگیجه و سبکی سر
- احساس سرمای مکرر
- تنگی نفس
- رنگ پریدگی پوست
در بچه های مبتلا به سرطان خون اغلب تعداد گلبول های سفید خون بالا بوده ولی اکثر آن ها سلول های لوسمی هستند که از بدن در برابر عفونت ها محافظت نمی کنند و سلول سفید خون طبیعی به اندازه کافی وجود ندارد. از علائم ناشی از کمبود گلبول های سفید خون می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونت هایی که به نظر نمی رسد از بین بروند و حتی ممکن است مداوم شوند.
- تب
همانطور که پیشتر اشاره شد در خون پلاکت نیز دخیل می باشد و سبب توقف خونریزی می شود. کمبود پلاکت سبب کبودی و خونریزی آسان، خونریزی لثه و خونریزی مکرر یا شدید بینی می شود.
از سایر علائم سرطان خون در کودکان می توان موارد زیر را اشاره نمود:
- درد استخوان یا مفصل که ناشی از تجمع سلول های سرطان خون در نزدیکی استخوان یا درون مفصل می باشد.
- در برخی کودکان سرطان در مغز و نخاع گسترش می یابد که منجر به علائمی نظیر سردرد، مشکل تمرکز، استفراغ، تشنج، ضعف، اختلال تعادل و تاری دید گردد.
- در کودک مبتلا به سرطان خون حاد میلوئیدی سلول های لوسمی ممکن است به لثه گسترش پیدا کرده و سبب تورم، درد و خونریزی گردند. اگر این عارضه به پوست گسترش یابد، لکه های کوچک و تیره ایجاد شده که شبیه بثورات معمول می باشند.
- خستگی مفرط ، ضعف و اختلال در گفتار از موارد نادر سرطان خون حاد میلوئیدی می باشد.
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن از دیگر علائم می باشد.
- سلول های سرطان خون در کبد و طحال تجمع یافته و سبب بزرگ شدن این اندام ها می شوند. که ممکن است به صورت تورم شکم نمایان شود. دنده های تحتانی معمولا این اندام ها را پوشانده ولی وقتی بزرگ شوند پزشک می تواند اغلب آن را حس نماید.
- برخی لوسمی ها به غد لنفاوی گسترش یافته که به صورت معمول کوچکتر از سلول های ایمنی هستند. گره های متورم ممکن است به شکل توده هایی در زیر پوست در بخش های خاصی از بدن مانند زیر بغل، کناره های گردن، کشاله ران، بالای استخوان ترقوه حس شوند. ممکن است تورم غدد لنفاوی در قفسه سینه یا شکم نیز ایجاد شوند. البته این موارد با آزمایشات تصویربرداری مانند سی تی اسکن مشخص می شود. در کودکان بزرگ شدن غدد لنفاوی بیشتر از لوسمی نشانه عفونت بوده ولی باید توسط پزشک بررسی شود.
- برخی انواع سرطان خون ممکن است بر ساختارهای میانی قفسه سینه نظیر غدد لنفاوی یا تیموس تاثیر بگذارند. بزرگ شدن غدد لنفاوی قفسه سینه می تواند به نای فشار وارد نموده و سبب سرفه و مشکل تنفسی گردد.
به طور کلی تشخیص علائم اولیه سرطان خون دشوار بوده و ممکن است علائم فوق به احتمال بسیار به عارضه ای جز سرطان خون مربوط باشد و مهم است که پزشک کودک را تحت معاینه قرار دهد. همچنین این علائم از کودکی به کودک دیگر متفاوت است. تمام بچه های مبتلا به سرطان خون علائم فوق را نشان نمی دهند.
علائم اولیه به این بستگی دارد که کودک دچار لوسمی حاد شده یا مزمن. در سرطان خون حاد علائم اغلب سریع ظاهر می شود و ممکن است بیشتر مشهود باشد. در لوسمی مزمن علائم خفیف تر بوده و با گذشت زمان ایجاد می شود. به هر حال اگر والدین علائم فوق را مشاهده بهتر است در سریع ترین زمان کودک را به نزد پزشک ببرند. تشخیص سریع می تواند این اطمینان را ایجاد که کودک زودتر درمان را دریافت می کند.
علل سرطان خون در بچه ها
علت سرطان خون در کودکان غالبا به طور دقیق مشخص نیست. جهش در DNA سلول های خونی از دلایل ریشه ای این عارضه می باشد. ولی بحث در مورد این که چه عاملی سبب این جهش می شود بسیار است. برخی از علل سرطان خون در کودکان عبارت است از:
- علل ارثی. سرطان خون یکی از دو قلوها یا اعضای خانواده یا اطرافیان درجه یک
- رادیو درمان یا شیمی درمانی برای یک نوع سرطان دیگر ممکن است سبب لوسمی شود.
- مصرف داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی
- مشکلات ژنتیکی نظیر سندرم داون یا کلاین فلتر
- اختلالات خونی و مغزی ارثی
- جهش ژنتیکی ارثی
- عوامل ویروسی
- تماس با مواد شیمیایی بنزین و بنزن، مواد رادیواکتیو، رنگ مو، مواد پتروشیمی
- تماس بدن کودک با آفت کش ها و حشره کش ها
در طب سنتی علت اصلی انواع سرطان را مصرف غذاهای صنعتی و شیمیایی حاوی مواد نگهدارنده و افزودنی می داند. همچنین عدم رعایت آداب خواب و بیداری، و نوشیدن و خوردن، استرس های شدید روحی، انتقال عفونت های نهفته از مادر به جنین قبل از تولد، از علل دیگر بروز این عارضه می باشند.
از نظر اطبای سنتی مزاج چهارگانه بدن با سبک زندگی صنعتی سازگار نیست. عواملی مانند تغییرات اقلیمی و محیط آلوده صنعتی و تماس با مواد شیمیایی و شوینده ها با پوست سلامت انسان را به خطر می اندازد.
تشخیص و درمان سرطان خون
پزشک ممکن است پیش از شروع علائم، سرطان خون مزمن را در آزمایش خون معمول مشاهده نماید. در صورت بروز این اتفاق یا اگر علائم و نشانه های آن مشخص بود فرد تحت معاینات تشخیصی زیر قرار می گیرد:
- معاینات فیزیکی: علائم فیزیکی سرطان خون نظیر رنگ پریدگی پوست به خاطر کم خونی، تورم غدد لنفاوی، بزرگ شدن کبد و طحال
- آزمایش خون: در این آزمایش با مشاهده میزان غیر طبیعی گلبول قرمز یا سفید خون یا پلاکت ها تشخیص بیماری سرطان انجام می شود.
- تست مغز استخوان: در این روش نمونه ای از بافت استخوان خاصره برداشته می شود و برای کشف سلول سرطانی به آزمایشگاه ارسال می شود.
همچنین بررسی سلامت کبد و طحال بسیار اهمیت دارد زیرا لوسمی همانطور که اشاره شد می تواند سبب بزرگ تر شدن این اندام ها شود. ضمنا نمونه برداری از مغز استخوان، آزمایشات مختلف خون، ام آر آی، تست ژنتیک و … همگی در تشخیص بیماری کمک کننده هستند.
از لحاظ درمانی هنوز درمان قطعی برای این نوع سرطان ارائه نشده است اما درمان آن به عوامل بسیاری بستگی دارد. از جمله درمان های رایج برای مقابله با سرطان خون عبارت است از:
درمان هدفمند
در این روش درمانی از داروهایی استفاده که به بخش های آسیب پذیر خاص سلول های سرطانی حمله می شود. به طور مثال داروی خاصی که عملکرد پروتئین را در سلول های سرطانی خون افراد مبتلا به سرطان میلوژن مزمن متوقف می سازد. این روش می تواند به کنترل بیماری کمک نماید.
درمان بیولوژیک
این روش درمانی، با استفاده از درمان هایی که به سیستم ایمنی بدن کمک کرده سلول های سرطانی خون شناسایی و به آنها حمله شود عمل می کند.
پرتو درمانی
از اشعه ایکس یا دیگر پرتوهای پر انرژی برای حمله به سلول های سرطانی و جلوگیری از رشد آن ها استفاده می شود. در طی پرتو درمانی کودک روی تخت دراز می کشد و در حالی که دستگاه بزرگی به دور او حرکت می کند اشعه به نقاط دقیقی از بدنش هدایت می شود.
ممکن است در یک ناحیه خاص از بدن که در آن توده های سرطانی وجود دارد اشعه را دریافت یا ممکن است اشعه به تمام بدن هدایت شود. برای آماده سازی پیوند سلول بنیادی نیز از پرتودرمانی استفاده می شود.
شیمی درمانی
شیمی درمانی عمده ترین روش درمان سرطان خون محسوب می شود. در این روش درمانی از داروهای شیمایی جهت از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. با توجه به نوع سرطان خون ممکن است یک یا ترکیبی از داروها دریافت شود. ممکن است نیاز شود این داروها به صورت خوراکی مصرف یا تزریق وریدی باشد.
پیوند سلول بنیادی
در این روش مغز استخوان درگیر به سرطان با مغز استخوان سالم جایگزین می شود. پیش از پیوند سلول های بنیادی، دوز بالایی از شیمی درمانی یا پرتو درمانی به جهت از بین بردن مغز استخوان بیمار دریافت می شود. بعد سلول های بنیادی خون ساز تزریق که به بازسازی مغز استخوان کمک می کنند.
ممکن است سلول های بنیادی از یک اهدا کننده دریافت شود یا در مواردی از سلول های بنیادی خود فرد استفاده شود. پیوند سلول بنیادی خیلی شبیه پیوند مغز استخوان می باشد.
سخن پایانی
اگرچه سرطان خون در کودکان به ندرت روی می دهد ولی بهتر است با مشاهده علائمی که در این مطلب ذکر شد کودک را هر چه سریعتر نزد پزشک برده تا تشخیص دقیق تر صورت گیرد. تشخیص سریع می تواند این اطمینان را ایجاد کند تا اگر کودک به این بیماری مبتلا شده سریعتر درمان را دریافت و بهبود یابد. همچنین برای اطلاع از این که آیا درمان سرطان خون در ایران امکان پذیر است؟ کلیک کنید.
