یکی از قرص های شایع در میان زنان قرص متفورمین است. این قرص کاربردهای مختلفی دارد، خانم ها از این قرص برای تنبلی تخمدان استفاده میکنند و یا زمانی که قند خون بالاست این قرص استفاده میشود. برخی از خانم ها هم در کبد چرب و یا درمان چاقی و بعنوان قرص لاغری از آن استفاده میکنند. در این مقاله توضیح کامل درباره مصرف قرص متفورمین و عوارض آن نوشته شده است:
قرص متفورمین چیست؟
قبل از مصرف قرص متفورمین به چه نکاتی توجه کنیم؟
نحوه مصرف قرص متفورمین چگونه است؟
عوارض جانبی متفورمین چیست؟
چه مقدار قرص متفورمین را مصرف کنم؟
چه داروهایی با متفورمین تداخل دارند؟
معرفی انواع قرص های متفورمین موجود در ایران
قرص متفورمین چیست؟
در مطالعات اخیر، قرص متفورمین باعث کاهش درصد میزان مرگ و میر در بیماران دیابتی نوع دوم شده است و سایر مطالعات حتی بهبودی قابل ملاحظه ای را در بیماری های سرطان، چاقی، سندرم تخمدان پلی کیستیک، کبد چرب و بیماری های متابولیکی شده است.
چگونگی عملکرد متفورمین در بدن بطور کامل مشخص نیست، اما آشکارترین عملکرد متفورمین افزایش حساسیت انسولینی و کاهش غلظت گلوکز و افزایش دریافت قند توسط سلول و کاهش گلوکونئوژنز است.
متفورمین یک دارو دیابتی خوراکی است که به کنترل قند خون کمک می کند. متفورمین برای بهبود کنترل قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مورد استفاده قرار می گیرد. گاهی اوقات در ترکیب با انسولین یا داروهای دیگر استفاده می شود، اما این دارو برای درمان دیابت نوع 1 نیست و داروی اول دیابت نوع 2 بشمار میرود. متفورمین همچنین ممکن است برای اهدافی که در اینجا نوشته شده است نیز استفاده شود.
اطلاعات مهم در خصوص متفورمین
- اگر در معرض بیماری شدید کلیوی ( برای عفونت کلیه چی بخوریم؟) هستید و متابولیسم دیابتی دارید، از متفورمین استفاده نکنید (برای درمان با انسولین با پزشک خود مشورت کنید).
- اگر نیاز به هر نوع اشعه ایکس یا سی تی اسکن با استفاده از رنگی که در رگهای خود تزریق می کنید، دارید باید به طور موقت متفورمین را متوقف کنید.
- این دارو ممکن است یک بیماری جدی به نام اسیدوز لاکتیک ایجاد کند. اگر علائم خفیفی از قبیل: درد عضلانی یا ضعف، احساس بیحسی یا سردی در بازوها و پاها، مشکل تنفس، درد معده، تهوع با استفراغ، ضربان قلب آهسته یا ناگهانی، سرگیجه یا احساس ضعف یا خستگی دارید به اورژانس مراجعه کنید.
قبل از مصرف قرص متفورمین به چه نکاتی توجه کنیم؟
اگر نسبت به قرص متفورمین حساسیت دارید یا مشکلات زیر را دارید نباید از متفورمین استفاده کنید:
- بیماری کلیوی شدید؛ یا
- اگر در وضعیت کتواسیدوز دیابتی هستید (از پزشک خود برای درمان انسولین بپرسید).
- اگر نیاز به هر نوع اشعه ایکس یا سی تی اسکن با استفاده از رنگی که در رگهای خود تزریق می کنید، دارید باید به طور موقت متفورمین را متوقف کنید.
برای اطمینان از اینکه متفورمین برای شما مناسب است، درصورت وجود مشکلات زیر به پزشک خود بگویید:
- بیماری کلیوی؛
- بیماری کبد؛
- سابقه بیماری قلبی یا حمله قلبی؛
- اگر اخیرا کلرپروپامید مصرف کرده اید؛ یا
- اگر شما بیش از 80 سال دارید و اخیرا عملکرد کلیه خود را بررسی کرده اید. برخی از افراد مبتلا به متفورمین دچار یک بیماری جدی به نام اسیدوز لاکتیک می شوند. اگر بیماری کبد یا کلیه، نارسایی احتقانی قلب و عفونت شدید دارید یا آب بدنتان کم شده است، یا اگر مقدار زیادی الکل مصرف کنید احتمال بیماری اسیدوز لاکتیک افزایش می یابد. با پزشک خود در مورد احتمال خطر صحبت کنید.
- در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید و یا پرکاری تیروئید دوز دارو باید توسط پزشک معالج مشخص شود.
- معلوم نیست آیا این دارو به جنین آسیب می رساند یا خیر. اگر در هنگام استفاده از این دارو باردار شدید به پزشک خود بگویید.
- مشخص نیست آیا متفورمین به شیر مادر منتقل می شود یا به نوزاد شیرخوار آسیب می رساند یا خیر. اما بهتر است هنگام استفاده از این دارو به نوزاد شیر ندهید. متفورمین را نباید به کودک زیر سن 10 سال بدهید.
نحوه مصرف قرص متفورمین چگونه است؟
- مصرف متفورمین باید دقیقا طبق تجویز پزشک شما انجام شود. پزشک ممکن است گاهی اوقات دوز دارو را تغییر دهد تا مطمئن شود بهترین نتیجه را دریافت می کند. از این دارو بیشتر یا کمتر از مقدار توصیه شده مصرف نکنید.
- متفورمین را با وعده غذایی بخورید، مگر اینکه پزشک شما به غیر این به شما گفته باشد. برخی از اشکال متفورمین تنها یک بار در روز با شام مصرف می شود.
- قرص را نجوید و خرد نکنید. کل آن را قورت بدهید.
- قند خون شما باید به طور مرتب بررسی شود. ممکن است نیاز به آزمایش های خون دیگر در مطب دکتر داشته باشید.
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی) می تواند برای افراد مبتلا به دیابت اتفاق بیفتد. علائم عبارتند از سردرد، گرسنگی، عرق کردن، سردرگمی، تحریک پذیری، سرگیجه یا احساس لرزش. اگر قند خون شما می افتد، همیشه منبعی از قند با خود همراه داشته باشید. منابع قند عبارتند از: آب میوه، آبنبات سفت، کراکر، کشمش و نوشابه های غیررژیمی. اطمینان حاصل کنید که خانواده و دوستان نزدیک شما می دانند در شرایط اضطراری چه کاری باید انجام دهند.
- اگر دارای هیپوگلیسمی شدید هستید و نمی توانید بخورید یا بنوشید، از تزریق گلوکاگون استفاده کنید. پزشک می تواند کیت تزریقی اضطراری گلوکاگون را تجویز کند و به شما می گوید که چگونه از آن استفاده کنید.
- قند خون خود را با دقت در طول زمان استرس، مسافرت، بیماری، جراحی یا مشکلات اورژانسی، ورزش شدید، یا اگر مشروب بخورید یا غذا نمی خورید، بررسی کنید. این چیزها می تواند سطح گلوکز شما را تحت تاثیر قرار دهد و نیازهای دوزیتان نیز ممکن است تغییر کند. دوز دارو یا برنامه را بدون مشاوره دکتر خود تغییر ندهید.
- متفورمین تنها بخشی از یک برنامه کامل درمان است که ممکن است شامل رژیم غذایی دیابتی، ورزش، کنترل وزن و مراقبت ویژه پزشکی نیز باشد. به دستورالعمل های دکتر خود به دقت توجه کنید.
- در صورت مصرف متفورمین، ممکن است پزشک شما ویتامین B12 نیز تجویز کند. مقدار ویتامین B12 را مطابق آن چه پزشک تجویز کرده است مصرف کنید.
- قرص متفورمین را در دمای اتاق به دور از رطوبت، گرما و نور نگهداری کنید.
عوارض جانبی متفورمین چیست؟
متفورمین دارای حداقل اثرات جانبی است، شایعترین عوارض این قرص مشکلات گوارشی مانند تهوع و استفراغ است که حدودا 20 تا 30 درصد شاسع است. جدی ترین عارضه این قرص اسیدوز لاکتیک است که عمدتا در بیماران دیابتی مبتلا به مشکلات کلیوی و کبدی است.
اگر علائم واکنش آلرژیک به قرص متفورمین دارید، با اورژانس تماس بگیرید. علائم واکنش آلرژیک: کهیر، تنگی نفس، تورم چهره، لب ها، زبان یا گلو. بعضی از افراد در هنگام مصرف متفورمین، دچار اسیدوز لاکتیک می شوند. علائم اولیه ممکن است در طول زمان بدتر شود و این بیماری می تواند مرگبار باشد. در صورتی که علائم زیر را داشتید با اورژانس تماس بگیرید:
- درد عضلانی یا ضعف
- احساس بی حسی و یا سردی در دست و پا؛
- مشکل تنفسی؛
- احساس سرگیجه، خستگی یا ضعف شدید
- درد معده، تهوع و استفراغ؛ یا
- ضربان کم یا زیاد قلب
عوارض جانبی متفورمین شامل موارد زیر است:
- تهوع، استفراغ، ناراحتی معده؛ یا
- اسهال (22 درمان خانگی اسهال به روش آسان)
خانم دکتر شاداب برزویی دکترای داروسازی حرفه ای در رابطه با مصرف قرص متفورمین می گویند: "اگرچه در برخی مقالات به اثرات کاهش وزن مصرف قرص متفورمین اشاره شده است، اما اکیدا به افراد مخصوصا خانم ها توصیه میشود از مصرف سرخود قرص بعنوان یک داروی لاغری بپرهیزند. کاهش وزن تنها با ورزش و رعایت رژیم غذایی امکانپذیر است"
در اینجا لیست کاملی از عوارض جانبی ذکر نشده است. در خصوص عوارض جانبی با پزشک خود صحبت کنید.
چه مقدار قرص متفورمین را مصرف کنم؟
دوز بزرگسالان برای دیابت نوع 2:
اثرات کوتاه مدت آن:
- دوز اولیه: 500 میلی گرم خوراکی دو بار در روز یا 850 میلی گرم خوراکی یکبار در روز
- تیتراسیون دوز: افزایش 500 میلی گرمی در هفته یا 850 میلی گرم هر 2 هفته
- دوز نگهدارنده: 2000 میلی گرم در روز
- حداکثر دوز: 2550 میلی گرم در روز
نظرات: 2 تا 3 بار در روز با وعده غذایی مصرف کنید. به آرامی افزایش دهید تا عوارض جانبی دستگاه گوارش به حداقل برسد. به طور کلی، پاسخ های قابل توجهی با دوز کمتر از 1500 میلی گرم در روز مشاهده نمی شود.
اثرات طولانی مدت دارو:
- دوز اولیه: 500 تا 1000 میلی گرم خوراکی یکبار در روز
- تثبیت دوز: افزایش 500 میلی گرم در هفته
- دوز نگهدارنده: 2000 میلی گرم در روز
- حداکثر دوز: 2500 میلی گرم در روز
نظرات: اگر کنترل گلیسمی با یکبار مصرف روزانه میسر نشد، دوزها را تقسیم کنید. اگر دوزهای بالاتر لازم باشد، قرص را به محصول انتشار فوری تغییر دهید.
کاربرد: برای بهبود کنترل گلیسمی در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 به عنوان مکمل در رژیم غذایی و ورزش.
دوز دیابت کودکان ( 10 سال یا بیشتر) برای دیابت نوع 2:
اثرات کوتاه مدت دارو:
- دوز اولیه: 500 میلی گرم خوراکی دو بار در روز
- تثبیت دوز: افزایش 500 میلی گرم در هفته
- دوز نگهدارنده: 2000 میلی گرم در روز
- حداکثر دوز: 2000 میلی گرم در روز
نظرات: 2 تا 3 بار در روز با وعده غذایی مصرف کنید. برای به حداقل رساندن عوارض جانبی دستگاه گوارش دوز را به آرامی افزایش دهید. ایمنی و اثربخشی اثرات دراز مدت متفورمین در بیماران کمتر از 18 سال مشخص نشده است.
کاربرد: برای بهبود کنترل گلیسمی در کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 به عنوان مکمل در رژیم غذایی و ورزش.
چه داروهایی با متفورمین تداخل دارند؟
به پزشک خود در مورد تمام داروهای فعلی خود بگویید، به ویژه:
- دیگوکسین یا
- furosemide
اگر متفورمین را با سایر داروهایی که می توانند قند خون را افزایش دهند مصرف کنید به احتمال زیاد دچار هیپرگلیسمی (قند خون بالا) می شوید. این داروها عبارتند از:
- فنیتوئین؛
- قرص های ضد بارداری یا قرص های درمان جایگزینی هورمون؛
- قرص های رژیم غذایی یا داروهای درمان آسم، سرماخوردگی و یا آلرژی؛
- دیورتیک یا "قرص آب"؛
- داروهای قلب یا فشار خون
- نیاسین (Advicor، Niaspan، Niacor، Simcor، Slo-Niacin و ...)؛
- فنوتیازین ها (Compazine و ...)؛
- داروهای استروئیدی (پردنیزون، دگزامتازون و ...)؛ یا
- داروهای تیروئید (Synthroid و ...).
تداخلات جدی تر شامل:
- رانولازین
- سلژلین
- ترانیل سیپرومین
- اتانول
این لیست کامل نیست و داروهای دیگری نیز می توانند اثرات متفورمین را بر قند خون افزایش یا کاهش دهند. به دکتر خودت در مورد تمام داروهایی (مکمل ها، ویتامین ها، محصولات گیاهی) که مصرف می کنید اطلاع دهید.
معرفی انواع قرص های متفورمین موجود در ایران
1- قرص گلومت XR (متفورمین هیدروکلراید پیوسته رهش)
دوز شروع متفورمین پیوسته رهش 500 میلی‌گرم یکبار در روز و حداکثر دوز آن 2000 میلی‌گرم یکبار در روز است. این دارو همراه با غذا (وعده شام) مصرف میشود.
عوارض جانبی گلومت XR شامل اسهال، تهوع و ناراحتی معده است. این عوارض جانبی معمولاً بعد از مصرف دارو از بین می‌روند. مصرف دارو با وعده‌های غذایی می‌تواند به کاهش این عوارض جانبی کمک کند. اگر عوارض جانبی شما را بیش از چند هفته آزار داد، به پزشک اطلاع دهید که درمان را متوقف کرده و بعداً شروع به درمان کنید.
2- قرص گلوکوفاژ 500 میلی گرم
این قرص ، متفورمین فرانسوی است باعث کنترل قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ ، کاهش وزن. این قرص عوارض جانبی کمتری نسبت به نمونه های ایرانی دارد. همچنین این قرص با نام‌های تجاری گلومتزا، ریومت، گلوکوفاژایکس آر و فورتامت به فروش می رسد.
3- قرص گلای-وانس 500میلی گرم
نام ژنریک دارو متفورمین است. موارد کاربردی گلای وانس:
- تنبلی تخمدان
- تخمک گذاری
- بارداری در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا تخمدان های چند کیستی (PCOS)
- درمان ناباروری هایی که به علت عدم تخمک گذاری هستند
- خانمهایی که به کلومیفن هم مقاومت پیدا کردند
- تحریک تخمک گذاری
4- زیپمت (سیتاگلیپتین + متفورمین)
زیپمت یک داروی ترکیبی است که شامل داروهای سیتاگلیپتین و متفورمین است. زیپمت می‌تواند همراه با رژیم غذایی و ورزش برای کاهش قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده شود. عوارض جانبی آن شامل:
- گرفتگی یا آب‌ریزش بینی و گلودرد
- عفونت دستگاه تنفسی فوقانی
- افت قند خون (هیپوگلیسمی) هنگام استفاده هم‌زمان با داروهای خاص مانند سولفونیل اوره یا انسولین
- نفخ، ناراحتی معده و سوءهاضمه
- ضعف
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- اسهال
مصرف زیپمت همراه با وعده‌های غذایی می‌تواند به کاهش عوارض جانبی گوارشی ناشی از مصرف متفورمین که معمولاً در ابتدای درمان اتفاق می‌افتد کمک کند. اگر مشکلات گوارشی غیرمعمول یا ناگهانی دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
5- قرص گلوکودر
پایین آوردن قند خون در بیماران مبتلا به دیابت نوع2 همراه با ورزش و رژیم غذایی، تجویز به عنوان درمان کمکی به همراه انسولین و یا داروهایی نظیر گلی بنکلامید (سولفونیل اوره ها) جهت کنترل قند خون
سایر داروها:
6-قرص متلین 500 میلی گرم
7-قرص متفیدکس 500 میلی گرم
8-قرص اسلومت 1000 میلی گرم
13 سوال رایج درباره قرص متفورمین.
1- اگر یک وعده قرص متفورمین را فراموش کنم چه اتفاقی می افتد ؟
به محض این که به یاد آوردید قرص فراموش شده را بخورید (دارو را با غذا مصرف کنید). اگر نوبت به قرص بعدی رسیده است قرص فراموش شده را کنار بگذارید. هیچ گاه برای جبران قرص فراموش شده، دو قرص با هم نخورید.
2- اگر متفورمین بیش از حد مصرف کنم چه اتفاقی می افتد؟
به اورژانس مراجعه کنید. مصرف بیش از حد متفورمین باعث اسیدوز لاکتیک می شود که ممکن است کشنده باشد.
3- در صورت مصرف متفورمین چه چیزهایی نباید بخورم؟
اجتناب از نوشیدن الکل. الکل باعث کاهش قند خون می شود و خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را در هنگام مصرف متفورمین افزایش می دهد.
4- آیا متفورمین باعث کاهش وزن می شود؟
درمان با متفورمین سبب کاهش وزن بدن در مقایسه با سایر گزینه ها می شود. در برخی از مطالعات، متفورمین باعث کاهش وزن 2.9 کیلوگرم شده است.
5- بهترین زمان برای مصرف متفورمین چه زمانی است؟
برای اکثر بیماران، دو بار در روز تجویز می شود. این قرص باید صبح و عصر با غذا مصرف شود (با معده پر).
6- آیا بهتر است متفورمین را قبل از غذا مصرف کنید یا بعد از غذا؟
منظم ورزش کنید و قند خون خود را به طور مرتب آزمایش کنید. متفورمین باید با غذا مصرف شود تا به کاهش عوارض جانبی معده و روده کمک کند. قرص را با یک لیوان آب پر قورت بدهید. آن را له نکنید، نشکنید یا نجوید.
7- زمان اوج اثر متفورمین چیست؟
اوج اثر متفورمین بین 4 و 8 ساعت بعد از مصرف می باشد.
8- اگر متفورمین بیش از حد مصرف شود چه اتفاقی خواهد افتاد؟
در شرایط خاص، قرص متفورمین بیش از حد می تواند باعث ایجاد اسیدوز لاکتیک شود. اگر نشانه های اسیدوز لاکتیک اتفاق بیفتد، باید فورا به پزشک مراجعه کنید. متفورمین می تواند باعث کاهش میزان قند خون (هیپوگلیسمی) شود.
9- چه مدت طول می کشد تا متفورمین اثر کند؟
متفورمین یک داروی خوراکی است که سریع عمل میکند- اثر دارو را 48 ساعت بعد از شروع دارو مشاهده خواهید کرد. حداکثر اثر حدود چهار تا پنج روز طول می کشد، اما این مسئله بستگی به دوز دارو دارد.
10- چه مدت طول می کشد متفورمین در سیستم شما باقی بماند؟
متفورمین در سیستم شما 96 ساعت یعنی 4 روز باقی می ماند(5.5 ساعت و 17.6 ساعت)
11- آیا متفورمین باعث آسیب کبد می شود؟
متفورمین ممکن است در بیماران مبتلا به بیماری کبدی چربی غیرالکلی و هپاتیت مزمن سودمند باشد. متفورمین تنها در بیماران مبتلا به سیروز پیشگیرانه خطرناک است زیرا خطر ابتلا به اسیدوز لاکتیک را افزایش می دهد.
12- آیا متفورمین باعث از دست دادن حافظه می شود؟
FDA هشدار می دهد داروهای کاهش دهنده کلسترول شناخته شده به عنوان استاتین می تواند خطر عوارض شناختی برگشت پذیر داشته باشد . این عوارض شامل از دست دادن حافظه و سردرگمی است. متفورمینی که برای دیابت نوع 2 تجویز می شود نیز مشکلات حافظه را ایجاد می کند.
13- آیا متفورمین باعث ریزش مو می شود؟
بسیاری از داروها می توانند باعث ریزش مو شوند. اما متفورمین علت ریزش مو نیست.
1- Joseph Zhou, Scott Massey, Darren Story and Lixin Li. Metformin: An Old Drug with New Applications. Int J Mol Sci. 2018 Oct; 19(10): 2863.
2- Yi-Wei Wang, Si-Jia He, Xiao Feng, Jin Cheng, Yun-Tao Luo, Ling Tian and Qian Huang. Metformin: a review of its potential indications. Drug Des Devel Ther. 2017; 11: 2421–2429.
3- Yee SW, Chen L, Giacomini KM. The role of ATM in response to metformin treatment and activation of AMPK. Nat Genet. 2012 Mar 28; 44(4):359-60.
4- Dowling RJ, Niraula S, Stambolic V, Goodwin PJ. Metformin in cancer: translational challenges.J Mol Endocrinol. 2012 Jun; 48(3):R31-43.
5- Diana Hatoum and Eileen M. McGowan . Recent Advances in the Use of Metformin: Can Treating Diabetes Prevent Breast Cancer? Biomed Res Int. . 2015; 2015: 548436.
